كلنل ارتشی كه موسیقی را از پستو به صدر مجلس كشاند

تا پیش از وزیری موسیقی و موسیقیدانان وضعیت خوبی نداشتند و رنسانسی كه استاد وزیری برای ارتقاء جایگاه این هنر و آكادمیك كردن آن ایجاد كرده و نیز موانعی كه صاحبان قدرت و برخی از هنرمندان سر راهش می گذاشتند، خود داستان مفصلی است كه خبرنگار فرهنگی ایرنا همزمان با یكصدو سی و یكمین سالروز تولد این هنرمند توانمند به خلاصه ای از آن پرداخته است.
موسیقی ایرانی تا پیش از وزیری به صورت شفاهی و 'سینه به سینه ' آموزش داده و اجرا می شد و حتی استادان بنام كشور
نیز از دانش علمی موسیقی بی بهره بودند و ازهمه بدتر اینكه نوازندگان جایگاه مشخصی برای اجرای هنر خود نداشتند.
وزیری در این وضعیت با خلق رنسانسی در زمینه موسیقی، این هنر و اهالی آن را از تحقیر نجات داد و در این راه در مقابل صاحبان قدرت ایستاد كه هر چند به انزوا و خانه نشینی اش انجامید.
او به كسی اجازه نمی داد تا برای ساز زدن اورا دعوت كند. استاد كلوپی را به این امر اختصاص داده بود و هنرمندان و شاگردان وی دوشنبه شب ها در آنجا جمع می شدند و به اجرای برنامه می پرداختند.
استاد وزیری اعلام كرد تمام كسانی كه به شنیدن ساز علاقه مند هستند می توانند با پرداخت ماهی 20 ریال به عضویت
این كلوپ در آیند و از هنر نوازندگان استفاده كنند.
شاپور بهروزی در كتاب 'چهره های موسیقی ایران' می نویسد: وزیری از معدود هنرمندانی است كه حق بزرگی به گردن موسیقی معاصر ایران دارد. موسیقی ملی ما با وزیری وارد مرحله نوین شد و از حالت فئودالی به یك رنسانس دست یافت.
وی اضافه كرد: بعضی از هنرمندان سنت گرا با آكادمیك كردن موسیقی ملی توسط وزیری بشدت مخالفت می كردند و اكنون نیز مانند زمان فعالیت استاد، گروهی معتقدند وزیری موسیقی ما را از راه به در كرده است، زیرا آنان فكر می كنند موسیقی ایرانی یعنی این كه سه چهار نفر دور هم بنشینند و به سبك زمان قاجار همنوازی كنند.
وزیری نه تنها لطمه ای به موسیقی ایرانی وارد نكرده، بلكه ظرفیت های ناشناخته آن را كشف كرد و مورد بهره برداری قرار داد.
زنده یاد روح الله خالقی از شاگردان استاد وزیری می گوید:هرگز فكر نمی كردم كسی بتواند در موسیقی ایرانی چنین قطعات جذاب و دلپذیری تركیب كند. تنها ذوق وزیری بود كه توانست درآن موقع كه موسیقی در حصار یكنواخت ردیف مقید بود، زنجیرها را به گونه ای كه لطمه ای به این هنر وارد نشود، بگسلد.
وی افزود: تحلیل و ذوق سرشار، آشنایی با سازهای گوناگون و چگونگی تركیب ملودی با كمپوزیسیون (آهنگسازی) و تركیب نغمه ها، آشنایی به روح ادبیات فارسی امتیازاتی است كه در آثار استاد وزیری به كامل ترین شكل دیده می شود.
خالقی با اشاره به تدریس موسیقی در مدرسه توسط وزیری، ادامه داد: محل مدرسه بسیار كوچك بود لذا استاد خانه بزرگی كه دارای اتاق های وسیعتر و سالن كوچكی بود در خیابان ارباب جمشید به ماهی 800 ریال اجاره كرد و شماری از هنرمندان و هنردوستان را دعوت كرده و به اجرای كنسرت پرداختند و نام این موسسه را 'كلوب موزیكال' گذاشت و قرار شد هفته ای یك شب اعضاء كلوب در آنجا حضور یابند و ضمن دیدار یكدیگر از ساز نوازندگان بویژه وزیری بهره مند شوند.
**وزیری و رضا شاه
در زمستان 1313 یكی از شخصیت های خارجی میهمان رضا شاه بود. مقامات پیشنهاد كردند به هنگام صرف شام وزیری و اركسترش در قصر حاضر شوند و در اطاق مجاور غذا خوری بنوازند.
این پیشنهاد به وزیری ابلاغ شد اما كلنل این كار را توهین آمیز دانست و تمرد امر كرد. مقامات كه پیش از این ها از وزیری به دلیل اجرا نكردن اوامرشان دل پری داشتند، فرصت را مناسب دیده و او را از ریاست هنرستان موسیقی برداشتند. این هنرمند بزرگ پس از سی سال تلاش بی وقفه ابلاغی از وزارت معارف دریافت كرد و خانه نشین شد و غلامحسین مین باشیان به جای او ریاست هنرستان را به عهده گرفت. به دستور وی موسیقی ایرانی در هنرستان ممنوع شد و از هنرمندان این حوزه در بخش های دیگر استفاده كردند.
پس از وقایع شهرور 1320 و روی كار آمدن محمدعلی فروغی و آزاد شدن قلم روزنامه نگاران حملات فراوانی به اوضاع گذشته از جمله به وزارت فرهنگ شد كه در نتیجه تغییراتی در وضعیت كشور پدید آمد كه بازگشت به خدمت وزیری از آن جمله بود. او در 17 مهر ماه اداره موسیقی كشور، هنرستان عالی و موسیقی رادیو را به عهده گرفت و خالقی را به عنوان معاون خویش برگزید.
**وزیری و نحوه آموزش
وزیری در آموزش سازهای مختلف بویژه ویولن به نواختن اتود (قطعاتی برای استحكام انگشت گذاری و آرشه كشی) بسیار تاكید
داشت. او برخی از مواقع قطعات غیر عادی برای اركستر می نوشت تا تبحر هنرجویان را ارتقاء بخشد. بطور مثال اغلب تارها می بایست آكورد (نواختن همزمان چند نت برای ایجاد هارمونی) بنوازند كه این برای نوازندگانی كه همواره نغمه های زیبا و آسان اجرا
می كردند، دشوار بود. البته بعضی از آنان راه خود را پیش گرفتند و مدرسه را ترك كردند و برخی به روش او علاقه مند شدند.
او به تلفظ شعر بسیار دقت داشت و برای تنوع در بین تصنیف ها و آهنگ هایش گاه تغییر وزن می نوشت و آنانی كه به وزن یكنواخت
عادت داشتند می پنداشتند از ضرب خارج شد اما او كار خود را می كرد و معتقد بود كه شنونده باید به این فرم عادت كند.
همچنین در پاسخ ساز یا اركستر به آواز برخلاف روش معمول آن زمان كه عین آهنگ خواننده را جواب می دادند، جملات دیگری
می نوشت.
**تولد علینقی وزیری
علینقی وزیری در هفدهم مهر ماه 1265 خورشیدی درخانواده ای آشنا به موسیقی در تهران دیده به جهان گشود. مادرش از نخستین
زنانی است كه مدرسۀ دخترانه دایر كرد.
پدرش موسی خان میرپنج افسر قزاق خانه بود و علینقی را كه علاقه بسیاری به نواختن شیپور داشت با خود به نظام می برد و او به
وسیلۀ این ساز به عرصۀ موسیقی راه یافت.
از 15سالگی نواختن تار را در محضر داییش حسینقلی خان و درویش خان فراگرفت و به توصیۀ آنان نواختن ویولن را همزمان آغاز كرد.
استعداد فوق العاده و پشتكار وی موجب شد كه پس از چندی از شاگردان برجستۀ آن 2 استاد شود.
او همچنین به اتفاق محمد حجازی كه شاگرد مدرسۀ سن لویی بود نزد یكی از معلمان آن مدرسه كه كشیشی فرانسوی با نت و اصول موسیقی آشنایی یافت. چندی بعد به انجمن اخوت پیوست و در اركستر درویش خان به نواختن تار پرداخت.
در این هنگام با سلیمان خان بیات (صمصام الملك) آشنا شد و توسط او به اروپا رفت. كلنل سه سال در فرانسه و دو سال در آلمان به تكمیل معلومات موسیقیایی خویش پرداخت و پس از بازگشت به وطن مدرسۀ عالی موسیقی را تاسیس كرد.
استاد وزیری در این مدرسه توانست موسیقی ایران را با تبدیل شفاهی به نوشتاری و مكتوب، به صورت 'زبان فهم ' به دنیا ارائه كند .
تاپیش از او ویولن در ایران با تكنیك های كمانچه آموزش داده و نواخته می شد، اما وی برای نخستین بار تعلیم صحیح و اصولی این ساز را در ایران آغاز كرد و تفاوت نواختن آن با كمانچه را به شاگردانش آموخت.
وی به پیروی از پدر در قزاقخانه مشغول خدمت شد اما بر اثر گرایش به مشروطه طلبان كناره گرفت و سال ها در خانه اجاره ای به
انزوا نشست و به فعالیت موسیقیایی پرداخت و با فروش لوازم زندگی درویشانه خود عمر را سپری می كرد.
**آثار وزیری
ساخته های او را می توان به چهار بخش بی كلام، موسیقی با آواز، اپرت و نمایشنامه تقسیم كرد كه در هریك از این بخش ها آثار
ارزشمندی از وی برجای مانده است. 'به سوی تخت'، 'مارش ظفر'، 'مارش ایران'، 'مارش اصفهان'، 'بند باز'، 'دختر ژولیده'، '
حاضر باش'، 'ژیمناستیك موزیكال'، 'رقص دختر من'، 'سنفونی شومو'، 'سنفونی نفت ' و ... از جمله قطعات بی كلام كلنل وزیری
است.
'پاینده ایران'، 'سرود مهر ایران'، 'خریدار تو'، 'شكایت نی'، 'نیمه شب' نیز از جمله آثار وزین اوست كه بصورت سرود و ترانه تنظیم
شده است.
از این استاد همچنین اپرت هایی از قبیل 'دایی كچل'، 'گلرخ' و 'شوهر بدگمان' برجای مانده است.
وی در واقع با توام كردن نت و قواعد مربوط به موسیقی ایرانی را جانی دوباره به آن بخشید.
لطف الله مفخم پایان در سال 1328با همكاری روح الله خالقی 32سرود از بهترین سرودهای مدارس كه عموما از ساخته های وزیری بود را جمع آوری كرده و به نام سرود آموزشگاه ها انتشار داد كه شورای عالی فرهنگ با تدریس آن موافقت كرد.
**تبدیل موسیقی تك صدایی به موسیقی چند صدایی
تبدیل موسیقی تك صدایی ( هموفونیك) به موسیقی چندصدایی (پولیفونیك) از دیگر خدمات ارزندۀ این استاد بوده است. بطوری كه
پیش از آن او اركسترهای ایران بصورت تك صدایی و تنها با یك خط ملودی برای عموم سازها اجرا می شد ولی پس از رواج موسیقی
چند صدایی توسط كلنل وزیری اركسترها ملودی های چند خط را اجرا كردند كه این امر بجز ارتقاء دانش نوازندگان حجم صدا دهی اركستر را چند برابر افزایش داد. به عنوان مثال حجم صدای اجرای یك قطعه موسیقی چند صدایی توسط یك اركستر 20نفره برابر با اركستر 50نفره است.
**نامگذاری ربع پرده
فاصله نتها در موسیقی های بین المللی مثل موسیقی كلاسیك حداقل نیم پرده با نام های 'دییز Diezz' و 'بمل Bemol' است اما این فاصله در موسیقی ایرانی و برخی از موسیقی های مشرق زمین نصف شده و به 'ربع پرده' كاهش می یابد كه استاد وزیری پس از آكادمیك كردن موسیقی كشورمان، ربع پرده های این موسیقی را 'سری Sori' و 'كرن Coron' نامید كه هریك از این واژه های در حروف ابجد برابر با 270 و برابر با 'علینقی' است.
**وزیری به روایت موسیقیدانان
اغلب موسیقیدانان معتقدند با توجه به دانش، صلاحیت و زحمات استاد وزیری، او بزرگترین سرمایه موسیقی ایران است و به حق باید
او را پدر موسیقی ایران دانست. ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، موسی معروفی، جواد معروفی، حسینعلی ملاح و احمد فروتن راد از
جمله شاگردان این هنرمند بودند كه همگی از بهترین استادان موسیقی كشور به شمار می روند.
زنده یاد فریدون حافظی نوازنده شهیر تار معتقد است استاد وزیری نخستین كسی بود كه به وسیلۀ نت و قواعد علمی، موسیقی ایرانی را از لجام گسیختگی نجات و به آن حالت اركسترال داد و تمامی كسانی كه به نوعی در این حوزه فعالیت دارند مدیون این هنرمند بزرگ هستند.
وی می افزاید: تا پیش از وزیری موسیقی ایرانی جنبه مطربی داشت، اغلب نوازندگان نت نمی دانستند و در واقع با خدمات استاد
وزیری این هنر وارد مرحله نوین و تازه ای شد.
استاد حافظی با اعتقاد بر این كه او موسیقی عقب ماندۀ ما را با تلاش شبانه روزی سروسامان بخشید، می گوید: برای ارتقاء موسیقی كسی می تواند موثر باشد كه ضمن داشتن دانش این رشتۀ هنری، به مرحلۀ بالای موسیقی از جمله كمپوزسیون،
رهبری و هارمونی دست یابد و وزیری تنها كسی بود كه در زمان خود این صلاحیت را داشت.
حافظی اضافه كرد: این استاد موسیقی را می توان نخستین پایه گذارموسیقی جدید ایران پس از انقلاب مشروطیت دانست و
از وی در ردیف بزرگانی چون آقا میرزا عبدالله و آقا حسین قلی خان یاد كرد.
امین الله رشیدی هنرمند پیشكسوت موسیقی اصیل ایرانی نیز با اعتقاد بر اینكه موسیقی ایرانی و اهالی این هنر باید برای وزیری سر تعظیم فرود بیاورند، گفت: شایسته است تمام كسانیكه در این عرصه گام نهادند در بارۀ زندگی هنری و اجتماعی این استاد مطالعات كافی داشته باشند. در این صورت درخواهند یافت كه جایگاه محترانۀ شان و دستیابی به سواد و معلومات موسیقایی را از او دارند.
این خواننده 92 ساله می افزاید: تلاش های این استاد برجسته برای شناساندن موسیقی ایرانی در داخل و خارج متمركز بود و برای آشناكردن مردم با موسیقی اصیل و پویای ایرانی كنسرت های متعدی را در نقاط مختلف كشور برپا كرد.
زنده یاد شهریار فریوسفی دیگر نوازنده تار قدرت مضراب زدن پرش دست چپ و گسستگی فواصل نغمات و استفاده از كلیه سیم های تار را از جمله ویژگی های استاد وزیری دانست و افزود: او نخستین كسی بود كه روی تار نت گذاری كرد و به آن شان و منزلت ویژه ای بخشید.
وی یاد آور شد: استاد وزیری نخستین كتاب آموزش تار را در سال 1300در 633 صفحه در آلمان به چاپ رساند و ضمن اعتلای دانش موسیقی برای ارتقاء جایگاه اجتماعی این هنر زحمات زیادی كشید تا نگرش جامعه را تغییر دهد و تلاش كرد تا مردم هنرمند موسیقی را به دید مطرب ننگرند.
استاد وزیری در شهریور سال 1358در نود و شش سالگی درگذشت و در آرامگاه بهشت زهرای تهران آرام گرفت.
خبرنگار: زهره كرمی **انتشار دهنده: محسن حسن نیا
7330/1899