استاد دانشگاه تهران:تاریخ شفاهی حركتی نو برای تكمیل منابع اجتماعی است

علی اصغر سعیدی روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ضمن بیان تاریخچه چگونگی شكل گیری تاریخ شفاهی با همكاری سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، اظهار كرد: شروع به كار تاریخ شفاهی در سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملی به سال 1371 همزمان با تأسیس اداره‌ آرشیو شفاهی در مدیریت خدمات آرشیو این سازمان باز می‌ گردد.
وی گفت: اداره آرشیو ملی در وحله نخست، فعالیت خود را با هدف مطالعه و پژوهش درباره تاریخ شفاهی و روش‌های انجام مصاحبه و به دنبال آن با محور قراردادن مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در این سازمان ، بیان زندگینامه و تجربه‌های مهم شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران، آغاز كرد.
استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: كار سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران در پیگیری این امر بسیار مهم است و ثبت و ضبط تاریخ شفاهی تنها برای آیندگان نیست بلكه برای هر مجموعه ای كه در حال حاضر در جامعه حضور دارد نیز در شناسایی رفتار سازمانی و دستیابی به اهداف ، مهم و موثر خواهد بود.
دبیر برگزاری نخستین همایش تاریخ شفاهی از سوی سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران گفت: پس از اجرای نمودار تشكیلات جدید در سال 1385، وظایف تاریخ شفاهی به گروه اطلاع ‌رسانی منابع دیداری و شنیداری سپرده ‌شد و از آنجا كه در تشكیلات جدید این گروه در درجه اول وظیفه‌ اطلاع ‌رسانی را پیش روی خود داشت ، مبنا را بر اطلاع ‌رسانی منابع تاریخ شفاهی گذاشت و به روش‌های مختلف در این جهت فعالیت كرد. از جمله فراهم آوردن امكان دسترسی پژوهشگران به اطلاعات تاریخ شفاهی از طریق راه‌اندازی تالار اطلاع ‌رسانی تاریخ شفاهی از سال 1386، برگزاری نمایشگاه‌های تاریخ شفاهی ، چاپ و انتشار مصاحبه و برگزاری مراسم بزرگداشت مصاحبه‌ شوندگان می توان اشاره كرد.
سعیدی افزود: در سال 1386 سازمان به منظور توسعه طرح‌های تاریخ شفاهی ، با استفاده از توانمندی بخش خصوصی ، به مصاحبه با شماری از چهره‌های شاخص تاریخ و فرهنگ معاصر ایران اقدام كرد. در مجموع ، تاكنون بیش از 2هزار ساعت مصاحبه به ‌وسیله این سازمان انجام و یا از طریق خریداری ، جمع آوری و به اداره آرشیو تحویل داده شده است.
وی با بیان اینكه در بیشتر استانهای كشور كار جمع آوری مصاحبه تاریخ شفاهی دستگاههای اجرایی از سوی مدیریت‌های استانی سازمان اسناد و كتابخانه ملی انجام شده است ، اظهار كرد: اهمیت این كار به تمامی دستگاههای اجرایی ابلاغ شده و بدین ترتیب جایگاه تاریخ شفاهی با توجه به نقش سازمان و ویژگی های فرد رسمی و تجربیات غیررسمی و وجود شبكه های غیررسمی ، به عنوان سرمایه های اجتماعی سازمانها به شمار می رود ، كه خیلی مهم است.
سعیدی با اشاره به اینكه استفاده از اطلاعات و نحوه استفاده از این تجارب در مرحله بعدی قرار دارد ، افزود: مروری بر تجربه دستگاههای اجرایی بر دستیابی به روایات كارمندان و مسئولان هر دستگاه باید جدی تلقی شود و این برنامه از سال گذشته و با همكاری سازمان اسناد و كتابخانه ملی و هیات دولت شروع شد و دولت به تمام دستگاهای اجرایی ابلاغ كرد كه هر دستگاه اداره واحدی در مورد جمع آوری روایات افراد ، در نظر گیرد.
استاد دانشگاه گفت: بطورعلمی معمولا اولویت با افراد بازنشسته و یا در حال بازنشستگی است چراكه این افراد بدون ملاحظه تجربیات خود را در اختیار خواهند گذاشت و این روش تا پایان خدمت مسئولان ، كارشناسان و كارمندان باید با جمع آوری روایات و تجربیات آنان در طول خدمت در آن دستگاه انجام پذیرد.
سعیدی افزود: اما چون این مساله جدیدی است ، از سوی سازمان اسناد تصمیم گرفته شد كه همه ساله افرادی كه مسئول این كار هستند یك جلسه تحت یك همایش و با حضور مسئولین امر گردهم آمده ، ضمن بیان تجربیات ، مشكلات و چالش های دستگاه اجرایی خود ، با آخرین روش ها و متددها برای جذب روایات ، آشنا شوند.
كارشناس علوم اجتماعی اظهار كرد: در تاریخ شفاهی افراد باید روش ضبط كیفی متدها را بدانند و در این رابطه در سازمان اسناد و كتابخانه ملی كارگاههایی تشكیل شده و كارشناسان سازمان با مشكلات ، اجرا ، جمع آوری ، معرفی افراد در طول مصاحبه و در نهایت با راه حل ها آشنا می شوند.
وی با بیان اینكه در بعد از انقلاب دولت ها بزرگ و بزرگتر شدند گفت: افراد درون سازمان شاید به اهمیت تاریخ شفاهی واقف نبوده و این مساله برای آنها خیلی مهم نباشد ولی برای بهره برداری در آینده بسیار مهم است و لذا اهمیت اجرای سیاست ها به سازمانهای اداری باز می گردد كه در گذشته هم اجرای برنامه ها بر عهده خود سازمان های اداری بود.
سعیدی افزود: جامعه شناسان معتقد سازمانهای اداری در گذشته به عنوان قفس آهنین دمكراسی ، نوآوری ، فكرو اندیشه به شمار می رفتند ، ولی در زمان حاضر سازمان از ظرفیت های دیگری همچون ظرفیت غیررسمی برخوردار هستند كه باید از آنها هم استفاده كرد.
وی افزود: جمع آوری روایات و ظرفیت های غیررسمی كه از آن به عنوان سرمایه اجتماعی پنهان نام برده می شود ، باید آشكار شود و لذا این ظرفیت اجتماعی یكی از اصول حكمرانی و مدیریت خوب در سازمانها به شمار می رود كه با شفافیت و پاسخگویی مناسب راویان مواجه خواهد شد.
وی پیشنهاد كرد برای پاسخگویی و دادن گزارش مناسب به جامعه ، دولت ها باید به نحوه دستگاهها در دادن اطلاعات نظارت داشته تا در یك مدت مشخص اطلاعات طبقه بندی شده هم مانند سایر سازمانهای جهانی ، آزاد شود تا از این طریق محققان بتوانند به این اطلاعات دسترسی پیدا كنند.
بنابه گزارش سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران ، تاریخ شفاهی (oral History) یكی از شیوه های پژوهش در تاریخ است و به شرح و شناسایی وقایع ، رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه ها، شنیده ها و عملكرد شاهدان ، ناظران و فعالان آن ماجراها می پردازد. تاریخ شفاهی حتی در صورت مكتوب شدن ، خصلتی گفتاری دارد. در فرآیند مصاحبه تاریخ شفاهی دو عامل مصاحبه كننده و راوی ارتباطی تنگاتنگ یافته و مصاحبه كننده به عنوان یك شنونده فعال نقشی اساسی ایفاء می كند تا مصاحبه شونده (راوی) در فضایی آرام و بی دغدغه به شرح و بسط دیدگاه ها و شنیده های خود بپردازد. بنابراین گزارش بدیهی است نقش مصاحبه گر در این میان ، نقشی فعال و پویاست و گفتمان متقابل مصاحبه گر و راوی با به كارگیری شیوه های اصولی و استاندارد مصاحبه تاریخ شفاهی به آشكار شدن زوایای پنهان تاریخ و بازسازی دوباره آن منجر می شود.
فراهنگ 1417 ** 1823 خبرنگار: سیدمهدی حسینی ** انتشار: طاهره نبی اللهی