اگر از دیدگاه دیگر شاعران به شعرهای قیصر نگاه كنیم و نقدهای آنها را مورد خوانش قرار دهیم قیصر را شاعری آگاه به زمانه خویش درمی‌یابیم شاعری كه تاریخ را به تناسب زمان می‌سرود و حلقه وصل میان جریان‌های مستقل با جریان‌های ارزشی بود.
به گفته بسیاری از اساتید ادب پارسی قیصر شاعر تاریخ است ، شاعری كه هیچ گاه به تاریخ دروغ نگفت بلكه حرف‌های خودش را با تاریخ درمیان گذاشت.
منتقدان ادبی تصویر آفرینی و اعتدال در عناصر شعری را از ویژگی‌های این شاعر خوزستانی می‌دانند و معتقدند او برای تصاویر شعری بیشتر از رهگذر استعاره بهره می‌جست.
قیصر امین‌پور به دنبال راهی برای خروج از هزار توی معضلات انسان امروزی بود و به سان دیگر شاعران در جستجوی حقیقت در جهان مكاشفه می‌كرد كه همین موجب می شد تا در خط سیر تحول شعریش فراز و فرودهایی دیده شود اما این كه در چه زمان‌هایی این شاعر انقلابی در آرمانگرایی در شعر به اوج می رسید و كی دراین عرصه به گوشه‌ای از انزوا می‌رفت جای بررسی بیشتری دارد.
**سروده های قیصر زاییده حس، عاطفه و دردمندیش بود
دكتر محمدرضا روزبه از شاعران و اساتید برجسته زبان و ادبیات فارسی گفت: شعر قیصر به علت برخورداری از خصلت اعتدال، سادگی و سهل و ممتنع بودن مخاطبان فراگیری در هر طبقه و قشری را جذب كرده است.
وی با اشاره به بیت شعری « و ناگهان چقدر زود دیر می شود» قیصر امین پور تصریح كرد: بسیاری از سرودهای قیصر امروز زبانزد شده اند و میان مردم رواج زیادی یافته اند.
این استاد دانشگاه اظهار كرد: به دلیل مماس بودن اشعار قیصر با حوزه عواطف جمعی و نزدیكی به فهم اجتماعی، بسیاری از شعرهای او ماندگار شدند.
وی با بیان این كه در شعرهای قیصر سه دوره شعری مجزا مشاهده می‌شود بیان كرد: دوره اول شعر او شعر انقلابی و ایدئولوژیك و آرمانی است كه به سالهای اوایل انقلاب و جنگ باز میگردد؛ در این دوره قیصر شاعری به شدت مسئول، متعهد و ایدوئولوژیك در خدمت آرمان‌های انقلاب ،جنگ، شهادت و... است.
روزبه ادامه داد: در دوره دوم یعنی در زمان پایان جنگ تحمیلی هشت ساله به مدت یك دهه به شعر جامعه گرا، اجتماعی و معترض روی می‌آورد كه در این دوران قیصر تا مدتی در هیات یك شاعر جامعه گرای معترض وارد عرصه می‌شود و عواطف فردی و تغزلی تا حدودی در آثارش راه می‌یابد.
وی با اشاره به این كه دوره سوم شعر قیصر مربوط به دهه پایانی عمر وی است بیان كرد: در این دوره كه مملو از تاملات فلسفی، تحت تاثیر اوضاع جسمی و روحی سالهای بعد از تصادفش است توام با نوعی نگاه فلسفی مرگ اندیشانه است.
این شاعر معاصر اضافه كرد: در واقع دید اجتماعی وی با نوعی نگاه فلسفی آمیخته شده است و شعر قیصر را فكور تر و اندیشمندانه‌تر نشان می‌دهد.
وی با مقایسه دوره اول و دوره سوم شعری قیصر خاطرنشان كرد: قیصر در دوره اول شعریش مصرانه شعرهایش در خدمت جنگ و جبهه و مفاهیمی از این دست است اما در دوره آخر چند سروده كوتاه در ستایش صلح دارد كه در حقیقت در این دوران نوعی بازنگری در چگونگی ابعاد اعتقادات، آرمان‌ها و اندیشه قیصر به چشم می‌خورد.
روزبه اظهار كرد: وقتی در دانشگاه تهران با قیصر گفت‌وگو داشتم او نیز مثل دیگر انسان ها، نقدی به اندیشه ها و اعمال خودش داشت البته به بسیاری از آرمان‌های خود نیز همچنان پایبند بود ولی شكل اعتقاد و پایبندی او به اقتضای زمان و رخدادهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تغییر یافته بود.
وی با اشاره به خروج قیصر امین پور از حوزه هنری تاكید كرد: آن طور كه از قیصر شنیدم خروج او به دلیل اختلاف فكری با مدیریت آن زمان حوزه هنری بود چراكه آنها قیصر را در قاب و قالب‌های خاصی محدود می‌كردند.
این استاد دانشگاه گفت: پس از این كه او از حوزه هنری بیرون آمد احساس آزادی و رهایی می‌كرد و ابراز می كرد كه «دیگر ناچار نیستیم كانالیزه بیندیشیم و كانالیزه شعر بگویم یا در یك قاب و قالب‌های خاصی تنفس كنیم» و از همین زمان بود كه رگه‌های قوی اعتراض اجتماعی در شعر او و دوستانش پیدا شد.
وی بیان كرد: قیصر در هیچ دوره ای شعر سفارشی نسرایید و آنچه كه سرود زاییده حس، عاطفه و درد مندی خودش بود و حتی شاعری نبود كه گوش به سفارش كانون‌های قدرت بسپارد.
**قیصر امین پور شاعری آرمانگرا در همه زمانها
یك شاعر خوزستانی با اشاره به شعرهای قیصر و ماندگاری شعر او به خبرنگار ایرنا گفت: قیصر امین‌پور متعلق به جریان روزآمد ادبیات انقلاب است؛ جریانی كه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در شرف شكل گیری بود و با انقلاب به عنوان یك جریان ادبی خودش را نشان داد.
ارمغان بهداروند افزود : قیصر به عنوان یكی از نمایندگان این جریان عمده محبوبیت و افزایش مخاطبانش بر اساس سادگی و طبیعت روان كلامش بود چرا كه وی زبان سالم ادبی داشت و همین سلامت زبانی عامل موفقیت او در جذب مخاطب بود.
وی گفت: آنچه كه امروزه از آن با عنوان زبان گفتار در ادبیات نام برده می‌شود در شعر قیصر با استفاده از لحن، لهجه مردم روزگار خودش و ساده كردن ادبیات فاخری كه پیش از آن حاكم بود ، وجود داشت.
این شاعر تاكید كرد: زبان صمیمانه شعرهای او موجب كم شدن فاصله مخاطب شعر قیصر با شاعر شده بود.
وی با بیان این كه قیصر هوشمندانه از قالب‌های ادبیات فارسی سود برد اظهار كرد: در زمانه ای مثل دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس كه نیاز به توصیف و گزارش فضای‌های جنگی و همچنین نیاز به هیجان آفرینی داشتیم او از قالب‌های كوتاهی چون رباعی و دوبیتی استفاده كرد.
بهداروند بیان كرد: در ادامه جنگ و پس از آن كه شاعران بنا به دلایل مختلفی به رویكردهای اعتراضی، انتقادی و سكوت روی آورده بودند قیصر از قالب نیمایی استفاده كرد كه می‌توانست بیانگر اتفاقات و رویدادهای درونی و بیرونی‌اش باشد.
وی افزود: قیصر امین پور پس از دهه 60 با انتشار كتاب 'آیینه‌های ناگهان' خودش را به عنوان یكی از شاعران جدی و شاعرانی كه در حافظه تاریخی ما ماندگار است معرفی كرد.
این شاعر با اشاره به دلایل ماندگاری شعر قیصر امین پور یادآور شد: مهمترین زمینه اشعار قیصر، عشق است و عشق موضوعی است كه همواره مورد نظر مخاطبان حرفه ای و غیرحرفه ای ادبیات فارسی بوده است.
وی با بیان این كه در سه مجموعه 'آیینه‌های ناگهان'، 'گلها همه آفتابگردانند' و 'دستور زبان عشق' محیط عمومی آثار شاعر عشق است تصریح كرد: از عشق گفتن در كنار استفاده درست از زبان ادبی كه به مردم نزدیك است، در زمانه ای كه مردم خسته از ادبیات پیچیده و معماگونه دهه 70 و 80 بودند باعث موفقیت شعر قیصر شد كه امروزه این موفقیت چنان در زبان عوام تسری پیدا كرد است كه بسیاری از سطرهای شعرهای او به عنوان ضرب المثل از آنها استفاده می شود و همه ما شعر «ناگهان چقدر زود دیر می‌شود...!» را به عنوان یك ضرب المثل عام در زبان فارسی استفاده می‌كنیم كه در واقع این اتفاق سود رسانی شعر قیصر به ادبیات بوده كه موجب ماندگاری وی در ادبیات فارسی شده است.
بهداروند بیان كرد: هر شاعری یك سیر تحول و تغییر در روح و روان و در شخصیت اجتماعی خودش دارد و قیصر نیز مانند دیگر انسان ها از این مساله مستثنی نبود.
وی با اشاره به اینكه آغاز شاعرانگی وی مصادف با انقلاب بود افزود: قیصر زمانی در شهر گتوند به عنوان یك خرده مبارز و یك خرده ایدئولوگ در روستای خودش فعالیت می كرد و بعدها در تسخیر لانه جاسوسی به عنوان بیانیه نویس و كسانی كه به دنبال انقلاب فرهنگی در دانشگاه بودند حضور یافت و بعد به عنوان یك رزمنده از جنگ و اتفاقات جنگ گفت و پس از آن به عنوان كسی كه انتقادات و ایرادات به ایام پس از جنگ داشت مطرح بود.
وی اظهار كرد: قیصر از شاعران آرمانگرایی بود كه در دهه‌های 50 و 60 با امیدها و آرزوها به جریان انقلاب اسلامی ایران پیوست و پس از یك دهه هنگامی كه آرمان‌هایش به تمامی محقق نشد به نوعی شاهد تغیر در دیدگاه وی شدیم كه این وضعیت را می‌توان در شعرهای اعتراضی، انتقادی و حتی سكوت و بی‌توجهی نسبت به آرمان‌ها دید.
بهداروند با تاكید بر این كه قیصر تلاش كرد به آرمان‌های خودش وفادار بماند ادامه داد: تغییر شدید جریانات اجتماعی به ویژه جریان‌های حاكمیتی باعث خروج برخی شاعران مثل خروج قیصر و همكارانش از حوزه هنری شد و در حقیقت به خاطر تغییر مواضع و سیاست های فرهنگی از این مركز هنری خارج شد و به دنبال آرمان های خودش در دیگر موقعیت های ادبی و شغلی تلاش كرد.
این شاعر بیان كرد: اعتقاد به آرمان انقلابی از ابتدا در شعر و اندیشه قیصر وجود داشت و وقتی آخرین شعرهای او یا حتی شعرهای كودكانه او را بخوانیم این آرمان‌ها را به وضوح مشاهده خواهیم كرد اما شكل تحول به گونه ای است كه این آرمان، گاه به صورت كاملا برجسته و پیدایی در شعرهای دهه 60 است و گاه به شكل لعاب كمرنگی در شعر های دهه 80 او خود را نشان می‌دهد.
وی افزود: وقتی كه در جایی می‌گوید «پنجره‌ها روزه سكوت گرفته‌اند...» درواقع روزه سكوت را كسی گرفته است كه به آرمانی معتقد بوده در حالی كه جامعه از آن آرمان عدول كرده است.
***قیصر همیشه در شعر متعهد ماند!
سعید سروش راد، دیگر شاعر خوزستانی نیز اظهار كرد: به گمانم تحول در شعر قیصر امین‌پور، دارای ریشه‌های معرفتی و فكریی است كه برای نسلی از شاعران كه به شعر متعهد دولتی منسوب هستند، به مرور زمان، حاصل شده است.
وی افزود: قیصرامین‌پور از آن دست جوانان شهرستانی بود كه زمانی به تهران عزیمت كرد تا حوزه هنری را تشكیل و هنر انقلابی را ارایه دهد. بگفته وی سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، محسن مخملباف و چند نفر شهرستانی دیگر از هم قطاران او بودند كه بعدها هر كدام راه جداگانه‌ای در پیش گرفتند.
این شاعر ادامه داد: البته حوزه هنری آن روزها، هنوز دستگاه بروكراسی امروز را نداشت و به كسی حقوق نمی‌دادند و فعالان آن جا پست سازمانی نداشتند اما فعالیت جدی امین پور حضور در حوزه هنری است كه خط فكری او را به وضوح نشان می‌دهد.
وی گفت: اگرچه یكی از عناصر مهم و سازنده شعر، اندیشه است اما مساله این جاست كه هنر و در این جا به صورت ویژه ـ شعر ـ به صورت ماهوی فربه تر از ایدئولوژی است و ایدئولوژی نوعی خاص از یك تفكر را در یك قالب ارایه می‌دهد كه می‌تواند مذهبی یا غیرمذهبی باشد.
سروش راد با تاكید بر این كه هنر بسیار گسترده‌تر از ایدئولوژی است اظهار كرد: امین‌پور در كتاب های اولیه اش و در دوره جوانی، در شعرش نوعی تفكر انقلابی و مذهبی را ارایه می‌دهد كه به مرور زمان از آن فاصله می‌گیرد كه در واقع نقطه تحول در شعر امین‌پور همین مساله است.
وی توضیح داد: پس از جنگ هشت ساله و در سالهای اولیه دهه هفتاد، اولین زمزمه‌های پست مدرنیسم فلسفی در جامعه روشنفكری ایرانی به گوش می‌رسد و مشخصه بارز این جریان عدم قطعیت، شكستن ایدئولوژی‌های غالب جهان و عبور از وعده‌های كلان رستگاری است.
وی گفت: این ها در شرایطی است كه قیصر امین‌پور در میانسالی خود به سر می‌برد و از شور و هیاهوی جوانی و انقلابی خودش هم تا حدی فاصله گرفته است.
این شاعر افزود: علاوه بر این او به تجربه می‌بیند كه آنچه در سال های جوانی دنبال می كرده محقق نشده به این معنا به نظر می‌رسد امین‌پور در اواسط عمر دچار بازنگری در چارچوب فكری- فلسفی خودش می شود برای همین شعرهای او برخلاف جوانی كه روزهای روشن را نشان می‌داد پس از میانسالی رنگی تلخ به خود گرفت و كم كم نظام فكری اش را تغییر داد.
وی گفت: هرچند برخی از هم قطاران او در همان دوره اولیه باقی می مانند و تمایلی به تغییر ندارند اما برآیند غالب با تغییر یافتگان است لذا انشقاق در حوزه هنری و دفتر شعر جوان هم برنامه از پیش تعیین شده ای نبود بلكه حاصل همین تغییرات تدریجی برخی و عدم تغییر برخی دیگر بود.
وی بیان كرد: اگر چه قیصرامین‌پور هیچگاه شاعری آوانگارد و پست مدرن نبود اما به هر حال آنچه مبرهن است از اوایل دهه 70 شعر امین پور به جریان روشنفكری نزدیك و از نظریات جدید متاثر شد البته تاثیر حضور او در دانشگاه و ادامه تحصیلات تكمیلی او تا مقطع دكتری و مراوده با استاد شفیعی كدكنی در تحول فكری اش را نمی توان نادیده گرفت و در همین سال ها به لحاظ فنی ، شعر قیصر امین پور به اوج می رسد كه در كتاب 'گلها همه آفتابگردانند' به خوبی نمود آن را می بینیم .
سروش راد ادامه داد: حتی در كتاب 'سنت و نوآوری در شعر معاصر' كه پایان نامه اوست به كرات دیده می‌شود كه او از نظریات و آراء فلاسفه پست مدرن سخن به میان می‌آورد هر چند قیصر تلاش می‌كند در حد یك ناظر بیطرف باقی بماند اما تاثیر این مطالعات در آثار هنری او به صورت زیرپوستی خودش را نشان می دهد.
وی با بیان این كه شعر قیصر را می‌توان در سه دوره فكری تقسیم بندی كرد اظهار كرد: دوره اول دوره جوانی است كه بیشتر كارهای او در قالب مثنوی و رباعی هستند و مولف بیش از آن كه در پی شعر باشد در پی شعار است.
وی گفت: دوره بعدی میانسالی است كه نماینده شاخص شعری آن مجموعه 'گلها همه آفتابگردانند' می باشد و اوج كار شعری اوست و قالب شعرها اكثرا نیمایی است كه تالیف اثر ارزشمند تحقیقی او یعنی 'سنت و نوآوری در شعر معاصر' در همین دوره است.
این شاعر با اشاره به دوره سوم فكری شعر قیصر امین پور اظهار كرد: در این دوره كه اواخر عمر او است شاعر تمایل زیادی به سنت ادبی و شعركلاسیك پیدا می‌كند و حاصل آن مجموعه شعر 'دستور زبان عشق' است كه به جز یك یا 2 شعر، بقیه مجموعه نشانگر عقب گرد ادبی( و نه فكری) او است.
وی تاكید كرد: امین پور تا انتها به عنوان شاعری متعهد باقی ماند با این تبصره كه تعهد او در انتها به شكل دیگری خودش را نشان می‌دهد كه با ابتدای كار او متفاوت است و در مراحل انتهایی او به گونه ای فارغ از رنگ و مسلك اعتقادی، بیشتر به جامعه اش و دردهای مردم نزدیك می شود تا به آرمان های فكری اش.
قیصر امین‌پور در 2 اردیبهشت 1338 درشهر گتوند در استان خوزستان به دنیا آمد. وی از جمله شاعرانی بود كه در شكل‌گیری و استمرار فعالیت‌های واحد شعر حوزه هنری تا سال 1366 تأثیر گذار بود.
امین پور طی این دوران مسئولیت صفحه شعرِ هفته‌نامه سروش را بر عهده داشت و اولین مجموعه شعر خود را در سال 1363 منتشر كرد. اولین مجموعه او «در كوچه آفتاب» دفتری از رباعی و دوبیتی بود و به دنبال آن «تنفس صبح» را منتشر كرد كه تعدادی از غزلها و حدود بیست شعر نیمایی را در بر می‌گرفت ، این كتاب از سوی انتشارات حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی به چاپ رسید.
قیصر امین‌پور در سال 1368 موفق به كسب جایزه نیما یوشیج، موسوم به مرغ آمین بلورین شد و در سال 1382 به‌عنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد . وی در سال 1386 بر اثر بیماری كلیه و قلب دار فانی را وداع گفت.
'طوفان در پرانتز'(نثر ادبی،1365)، 'منظومه ظهر روز دهم' (شعر نوجوان، 1365)، 'مثل چشمه، مثل رود' (شعر نوجوان، 1368)، 'بی‌بال پریدن' (نثر ادبی، 1370)، مجموعه شعر 'آینه‌های ناگهان' (1372)، 'به قول پرستو' (شعر نوجوان، 1375)، گزینه اشعار (1378، نشرمروارید)، مجموعه شعر 'گلها همه آفتابگردانند' (1380، نشرمروارید) و 'دستور زبان عشق' (1386، نشرمروارید) از جمله آثار به چاپ رسیده این شاعر هستند.
7164/6002
خبرنگار: عاطفه جوادی**انتشار:محسن بهاروند
اهواز - ایرنا - هشتم آبان سالروز درگذشت قیصر امین‌پور شاعر پر آوازه خوزستانی است، شاعری كه روح عاشقانه در اشعارش دمید و تاریخ را عاشقانه سرود.
