حجت الاسلام والمسلمین انصاریان: امیدوارم سنت حفظ و نگهداری آثار اهل بیت(ع) در خانه شیعیان احیا شود

بسیاری از مردم ایران حجت الاسلام والمسلمین حسین انصاریان را به واسطه سخنرانی ها و منبرهایش بویژه در شب های قدر و مناسبت های مذهبی می شناسند اما كمتر كسی خبر دارد كه این اندیشمند و پژوهشگر قرآنی چه آثار و كتاب هایی را برای نشر معارف اسلامی به رشته تحریر درآورده است.
قدیمی ترها و كسانی كه موی خود را در دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس سفید كرده اند، به خوبی به خاطر دارند كه منبرهای انصاریان كه در میان مردم به «شیخ حسین» معروف بود، چه غوغایی می كرد و معارف و آموزه های اسلامی را با لحن معروف خود به زیبایی در جامعه گسترش می داد. حتی بچه های جبهه و جنگ نیز هر گاه سری به پشت جبهه می زدند، منبرهای این خطیب و سخنران را از دست نمی دادند.
شاید شیرینی زمزمه دعای عرفه و مناجات های ماه مبارك رمضان و شب های قدر این خطیب توانا هنوز در دل های هزاران تهرانی كه پای منبرهایش به ویژه در حسینه هدایت و همدانی ها می نشینند، طعم معرفت و معنویت بدهد.
اگرچه خودش می گوید به من معلم بگویید و نه استاد ولی شاید بسیاری از مردم ندانند كه این خطیب معروف دهها كتاب از خود به یادگار گذاشته كه كتاب «عرفان اسلامی» در 14 جلد فقط یكی از این آثار است كه به زبان عربی نیز ترجمه شده و كتاب های شرح دعای كمیل، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، چهل حدیث حج، نظام خانواده در اسلام، بر بال اندیشه، فرهنگ مهرورزی، قیمت عمر و نظام تربیت در اسلام بخشی دیگر از كتاب های اوست.
چند ماه پیش معاون نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الكریم اعلام كرد كه ترجمه قرآن حسین انصاریان در صدر ترجمه‌های قرآن با انتشار 316 هزار نسخه در صدر ترجمه‌های قرآن قرار گرفته و جزو پرطرفدارترین ترجمه‌ ها به شمار می‌رود.
دو سال پیش نیز احمدحاجی شریف معاون سازمان دارالقرآن الكریم گفت كه تاكنون بیش از 120 كتاب از این مترجم و مفسر قرآن كریم منتشر شده و این استاد ترجمه قرآن خود را به سازمان دارالقرآن الكریم اهدا كرده تا هر ناشری بتواند از ترجمه وی بدون هیچ هزینه ای استفاده كند.
انصاریان علاوه بر ترجمه قرآن، به ترجمه مفاتیح الجنان، صحیفه سجادیه و نهج البلاغه هم پرداخته است و اخیرا با خبر شدیم كه قصد دارد كتاب كافی را نیز ترجمه كند. كتاب شریف كافی تالیف محمدبن یعقوب معروف به شیخ كلینی از دانشمندان قرن چهارم است كه این كتاب را در طول 20 سال و در 34 جزء یعنی اصول، فروع و روضه شامل 16 هزار حدیث تدوین كرده و به هرحال این كتاب گرانقدر به عنوان یكی از چهار كتاب سرآمد در حدیث برای شیعه كافی است.
به همین منظور، جزییات ترجمه انصاریان را بهانه كردیم تا خبرنگار معارف ایرنا گفت وگویی را با این استاد و خطیب داشته باشد كه شرح آن از این قرار است:

* سوال: با توجه به اینكه اصول كافی قبلا نیز به فارسی ترجمه شده، علت ترجمه حضرتعالی چیست؟

- جواب: چند علت زمینه‌ساز توجه من به اصول كافی شده است؛ اول تشنگی نسل جوان نسبت به روایات است كه در منبرهایم شاهد این تشنگی بودم و خواستم با ترجمه این كتاب كم‌نظیر به‌گونه‌ای ارتباط جوان‌ها را با روایات ائمه معصومین(ع) برقرار كنم. خواستم این ترجمه به شكلی باشد كه بتوانند ارتباط عقلی و فكری و فطری پیدا كنند نه اینكه یك صفحه را بخوانند و با خستگی و ابهام، كار را رها كنند.
علت دوم این بود كه برای طلاب جوان حتی آنهایی كه سطوح عالی را گذرانده‌اند به دست آوردن مفاهیم روایات كمی مشكل است، اشتیاق آنها انگیزه‌ای برای ترجمه اصول كافی شد.
علت سوم این است كه بنده را برای ترجمه «باب العشره» كتاب كافی به مركز تحقیقات كامپیوتری علوم اسلامی نور دعوت كردند و از من خواستند كه یك ترجمه روان و زیبا برای این باب بنویسم. پس از مدتی این مركز همه روایات باب العشره را به یك متخصص عرب داده و ترجمه بنده هم توسط شخص دیگری قرائت شد و دوباره از من دعوت شد درباره هر روایت چند دقیقه توضیح بدهم تا همه فارسی‌زبان‌ها مثلاً در هنگام رانندگی به آن گوش دهند و همزمان روش درست زندگی كردن را از دیدگاه اهل‌بیت(ع) به دست آورند. با دیدن این ترجمه اصرار كردند كه تمام اصول كافی را ترجمه كنم كه كار بسیار مشكلی است.
گفتند چون شما قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه و مفاتیح را ترجمه كرده اید، این كتاب اصیل و ارزشمند روایی را نیز ترجمه كنید. چرا كه مفهوم‌گیری از روایات كار مشكلی است. در خود اصول كافی روایت «إِنَّ حَدِیثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَب» وجود دارد كه در قرآن این مشكل وجود ندارد. چون خود قرآن می‌فرماید «تبیان للناس» یا «یسرنا القرآن» اما چنین مطلبی درباره روایات نداریم.
ترجمه لفظ به لفظ چیز مهمی نیست اما فهم اینكه چه چیزی در اندیشه و باطن امام(ع) بوده كه در قالب الفاظ ریخته شده كار مشكلی است. در نهایت توانستند من را برای انجام این كار قانع كنند و اگر یاری و نصرت پروردگار مهربان نبود با این سن و كارهای زیاد و منبرها و مراجعات مردم این كار اصلاً شدنی نبود.
نكته قابل توجه این بود كه ترجمه های رایج گاهی نواقصی داشت كه هم در ترجمه جدید باید رفع می شد و هم در به روز سازی ادبیات آن باید اهتمام صورت می گرفت.

سوال: آیا از ترجمه های سایر مترجمان هم استفاده كرده اید؟

جواب: قبل از پرداختن به ترجمه كتاب شریف كافی سه ترجمه را بررسی كردم كه یكی ترجمه مرحوم میرزا باقر كمره‌ای و دیگری ترجمه آقای سید جواد مصطفوی خراسانی و یك ترجمه هم مربوط به قرن 12 هجری قمری متعلق به عالم بزرگی معروف به محمد بن علی محمد اردكانی بود.
انصاف اخلاقی و ادب انسانی اقتضا می‌كند كه از زحمات صاحبان این سه ترجمه تشكر و قدردانی كنم. چون می‌دانم چه قدر زحمت كشیده‌اند اما مساله علم و دانش و فكر جدید است كه قابل چشم‌پوشی نیست. ارسطو می‌گوید من شاگرد سقراط بودم اما شاگردی و استادی مانع نمی‌شد كه من به افكار او انتقادی نداشته باشم یا مطلب ناقص او را كامل نكنم. این كار نه‌تنها بی‌احترامی نیست بلكه احترام به استاد است شخصی كه در دوره بعد آمده و مطلب جدیدتری را فهمیده و بینش جدیدتری نصیبش شده باید كارهای قبلی را تكمیل كند و اگر كاری هم شده، احترام به آن بزرگواران است.
ادبیات ترجمه مرحوم كمره‌ای مربوط به 80 سال قبل است و بسیاری از اصطلاحات نوشتاری آن دوره از بین رفته است. این اصطلاحات نیازمند به‌روزرسانی بود.
البته این نكته را نمی‌توان انتقاد نامید اما نكات دیگری وجود دارد، مانند اینكه ترجمه بسیاری از آیات قرآن دقیق نیست و یا برخی روایات به‌طور كامل ترجمه نشده و تعدادی از اشتباهات چاپی و یا اشتباهات مترجم قابل مشاهده است. بخشی از ترجمه‌ها از ذخیره‌های فكری مترجم استفاده شده كه گاهی هیچ تناسبی با متن آیه و روایت ندارد. گاهی هم برخی الفاظ باید به‌صورت كنایه معنا شود كه به‌صراحت معنا شده است. این اشتباهات را جمع‌آوری نكردم اما حدوداً بیش از 4000 اشتباه در این ترجمه وجود دارد.
ترجمه مرحوم مصطفوی كه زحمت بسیاری كشیده‌اند نزدیك به 70 تا 80 درصد آن برداشت از ترجمه كمره‌ای است. ادبیات هم مانند ادبیات ترجمه مرحوم كمره‌ای است؛ بنابراین برخی از اشكالاتی كه به مرحوم كمره‌ای گفته شده به این ترجمه هم وارد خواهد شد.
ترجمه مرحوم اردكانی از نظر دقت، كم‌نظیر است. مشخص است كه عالم بسیار دقیقی بوده و از ذخایر فكری خودش استفاده نكرده اما گاهی ترجمه ناتمام به نظر می‌رسد؛ به‌اصطلاح طلبگی «یصح السكوت علیها» نیست و مخاطب به دنبال بقیه آن می‌گردد.
البته این ترجمه برای یك طلبه امروزی یا یك جوان مومن سخت تر از متن روایت است اما برای اهل تحقیق قابل استفاده است. ترجمه اردكانی مثل ترجمه نهج‌البلاغه ملا صالح قزوینی است كه مربوط به 500 سال قبل است اما 30 تا 40 مورد از ترجمه نهج‌البلاغه ایشان را بررسی كردم كه بهتر از آن را پیدا نكردم. این مشكلات باعث شد تا ترجمه اصول كافی را شروع كنم.

* سوال: ویژگی های این ترجمه چیست؟

- جواب: یكی از ویژگی‌های این ترجمه، استفاده از كتاب‌های مراۀ العقول علامه محمدباقر مجلسی، شرح اصول كافی ملا صالح مازندرانی و شرح اصول كافی صدرالمتألهین شیرازی است. البته از شرح صدرالمتألهین برای دریافت معنوی روایات خیلی كمك گرفتم. شرح ملا صالح مازندرانی نیز در باز كردن گره‌ها و مشكلاتی كه در فهم روایات به وجود می‌آمد راهگشا بود. استفاده از این شرح‌ها باعث شد تا روایات بسیار پیچیده و مشكل از پیچیدگی خارج شوند.
ویژگی دیگر هم اینكه خیلی سعی داشتم لغات روایات را به سه منبع قوی لغت مانند كتاب العین، مصباح المفید در فارسی ارجاع داده ام و ترجمه آذرتاش آذرنوش را در معنا و لغات مشكل با این نوع كتاب‌های لغت حل كردم.
گاهی در دوره های زمانی معنای الفاظ به معنای دیگر انتقال یافته كه تلاش كردم معنا ترجمه یك معنای عام را شامل شود كه با معنای قدیم و جدید آن بی‌ارتباط نباشد.
یك ویژگی دیگر این‌ است كه ادبیات را مطابق با فرهنگ دكتر معین نوشتم مثلاً ترجمه «الذین» را با «اولئك» تفكیك كردم چون در فارسی آنان برای اشخاص و آن‌ها برای اشیاء به كار می‌رود.
مساله مهم دیگر كه خیلی به من كمك كرد و این نكته را خودم متوجه شدم ارتباط مترجم با جامعه است. یك مترجم حتماً باید 20 یا 30 سالی جامعه را خوب دیده و شناخته باشد تا این شناخت در ارتباط بهتر ترجمه با جامعه تأثیرگذار باشد.
البته قبل از شروع ترجمه، این فرمایش حضرت رضا علیه‌السلام كه «فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا» را در ذهن داشتم.
امام(ع) می‌فرماید، سخنان ما باید به روش زیبا به مردم انتقال داده شود چون همه مردم زیباپسند هستند. روایت با ترجمه زیبا می‌تواند با مردم ارتباط برقرار كند. گاهی روایتی كه خیلی مشكل داشت به ‌صورت تلفنی یا حضوری با یك عالم یا متخصص بحث می كردم و مشكل روایت را رفع می‌كردم. گاهی لفظ هیچ كمكی نمی‌كند و روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام به‌شدت تلگرافی صادر شده و فهم عمق معنا نیاز به بررسی دارد.

* سوال: مخاطب این ترجمه چه اقشار و افرادی هستند؟

- جواب: با توجه به روانی ترجمه و دقت در استفاده واژگان علاوه بر استفاده مخاطبان تخصصی، توده مردم نیز از این ترجمه می توانند بهره ببرند و آسانی و روانی ترجمه اصل مهمی در ترجمه جدید كافی بوده است.

* سوال: آیا فقط اصول كافی را ترجمه كرده اید یا فروع هم جزو آن است؟

- جواب: غیر از ترجمه كتاب العشره در فروع كافی تمام كتاب اصول كافی ترجمه شده است.

* سوال: این ترجمه چه زمانی منتشر می‌شود؟

- جواب: با لطف خدا این ترجمه توسط كارشناسان موسسه دارالعرفان مورد بررسی قرار گرفت و در موارد متعدد و جلسات مختلف با حضور خودم تغییراتی نسبت به دقت و زیبایی این ترجمه انجام شد كه در این روزها آخرین بازبینی‌ها در حال انجام است و امیدوارم در ماه‌های آینده این اثر منتشر شود.
یكی از آرزوهای من این است كه تمام خانواده‌ها و خصوصاً جوانان با روایات اهل‌بیت(ع) كه سراسر نور است مأنوس شوند و وجود خود را به كلام معصومین نورانی كنند. در زمان‌های گذشته در خانه اكثر متدینین یك دوره اصول كافی و برخی از كتاب‌های معتبر دینی وجود داشت كه بسیار اثرگذار بود. امیدوارم این سنت بسیار ارزشمند دوباره احیاء شود و در هر خانه‌ای از خانه‌های شیعیان اهل‌بیت(ع)، یك دوره آثار اهل‌بیت(ع) خصوصاً كتاب شریف و با عظمت اصول كافی كه از مهمترین مصادر روایی شیعه است وجود داشته باشد.
سخن آخر این كه گفتنی های بسیاری درباره انصاریان را نگفتیم ولی چه كنیم كه از حوصله این متن خارج است و علاقه مندان را برای آشنایی بیشتر با شخصیت این معلم و استاد دلسوز دعوت می كنیم تا به پایگاه اطلاع رسانی استاد انصاریان سری بزنند و با سایر آثار و سخنرانی های این خطیب ارجمند آشنا شوند و دل های تشنه خود را با معارف و آموزه های اسلامی سیراب كنند.
فراهنگ ** 1003 ** خبرنگار: محمدرضا جعفرملك * انتشار: امید غیاثوند