علامه جعفری؛ دین پژوه و فیلسوف در حوزه اندیشه های اسلامی

علامه «محمد تقی جعفری» فیلسوف و اندیشمند بزرگ و مانا در تاریخ معاصر به شمار می رود كه سراسر عمر خود را برای تحصیل، تدریس، پژوهش و تحقیق سپری كرد و با نبوغ بی نظیر خویش علم و شریعت را به زیبایی با هم پیوند زد. حوزه گسترده دانش اندوزی های وی، زمینه تنوع آثار و نوشته هایش را سبب شد و از این عالم فرزانه آثار بسیاری به یادگار مانده است كه از آن جمله می توان به وجدان‌، اخلاق‌ و مذهب‌، جبر و اختیار، سخنی‌ كوتاه‌ در علم‌ امام‌، رسائل‌ فقهی‌، آفرینش‌ و انسان‌، انسان‌ در افق‌ قرآن‌ از نظر فردی‌ و اجتماعی‌، تحقیقی‌ در فلسفه‌ علم‌، فلسفه دین‌، فلسفه زیبایی‌ و هنر از دیدگاه‌ اسلام‌، رابطه علم‌ و حقیقت‌، علم‌ از دیدگاه‌ اسلام‌ و تفسیر و نقد و تحلیل‌ مثنوی اشاره كرد.

سرانجام علامه محمدتقی جعفری پس از سال ها علم آموزی و كوشش برای گسترش دانش و معرفت در 25 آبان 1377 خورشیدی رخ در نقاب خاك كشید و به دیدار حق شتافت.

آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در پیام تسلیتی در پی درگذشت علامه محمّدتقی جعفری تبریزی‌، فرمودند: «آن عالم بزرگ و متعهد در طول بیش از 45 سال از هنگامی كه پس از تكمیل تحصیلات عالی و ممتازِ خود قدم در وادی تألیف و تحقیق و تعلیم نهاد، آثار علمی با ارزشی پدید آورد و تفكر فلسفی را در دایره‌ ای وسیع از مستفیدان و تحسین كنندگان جهانی خود، ارتقاء بخشید. پس از پیروزی انقلاب نیز همواره افكار سازنده‌ او در زمینه معارف دینی و نگاه فلسفی به مسایل اسلامی با استقبال فرزانگان و تشنگان علم و معرفت روبه‌رو می‌شد. سخنرانی های پر مغز این دانشمند عالی‌قدر كه سرشار از نكته‌های عمیق و درس های به یاد ماندنی برای نسل جوان و دانش پژوه كشور بود، در شمار حسنات علمی و فكری دوران حاضر محسوب شود.»

به مناسبت سالروز درگذشت علامه جعفری، دیدگاه های «حجت الاسلام رضا برنجكار» استاد دانشگاه تهران، رییس انجمن كلام اسلامی حوزه علمیه و قایم مقام پژوهشگاه قرآن را در ارتباط با شخصیت وی از نظر می گذرانیم:

** فضایل اخلاقی و علمی علامه جعفری
علامه جعفری به حق یكی از دانشمندان معاصر است كه تلاش‌های زیادی در مسیر اعتلای اندیشه و پیشبرد علوم مختلف انجام داد. وی به لحاظ شخصیتی به فضیلت های اخلاقی و علمی بسیاری مجهز بود و از نظر اخلاقی ویژگی های برجسته ای چون نظم، تواضع و احترام به دیگران داشت. در رفتارهایش، غروری مشاهده نمی‌شد و به اطرافیان احترام می گذاشت و از هر فرصتی برای مطالعه و تحقیق استفاده می كرد و تمام همت خود را برای فراگیری دانش به كار می بست.

** علامه جعفری؛ اندیشمندی صاحب نظر
جامعیتی كه در علامه جعفری وجود دارد در كمتر فردی می توان دید. برخی از افراد در علم اصول تبحر دارند و شماری دیگر بر فلسفه و فلسفه غرب مسلط هستند اما وی به تمام این علوم تسلط داشت و مجتهدی به تمام معنا بود. او در نجف اصول را فراگرفت و از نظر فقهی و اصولی با استدلال های قرآنی و حدیثی به اثبات نظریه هایش می پرداخت و برای آنكه نسبت به حقیقت های علم اشراف لازم را پیدا كند كتاب های گوناگون، مكتب ها و شخصیت های مختلف جهان را مطالعه می كرد. وی در فلسفه نیز مقلد نبود و به عنوان صاحب نظر و فیلسوفی برجسته به شمار می رفت و با نقد دیدگاه های فیلسوفان غربی از جهت های مختلف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و تربیتی آثاری ماندگار را پدید آورد. كتاب شرح نهج البلاغه یك دایره المعارف است و در آن به تمام مساله های تربیتی، اخلاقی، سیاسی، اعتقادی و فقهی اشاره می شود و این اثر جامعیت علمی وی را به نمایش می گذارد.

علامه جعفری در تمام زمینه‌ها صاحب‌نظر، مجتهد، آزاداندیش و پیرو حق بود و به دور از تعصب به بررسی نظریه های گوناگون می پرداخت. بسیاری از افراد در حوزه فلسفه، فیلسوف نیستند بلكه معلم فلسفه هستند و به انتقال نظریه های موجود اكتفا می كنند و نمی‌توانند این نظریه ها را نقد یا رد كرده و نظریه ای جایگزین آن انتخاب كنند. او را به این علت علامه می خواندند كه در تمام زمینه ها، صاحب اندیشه بود و ضمن داشتن اشراف اطلاعاتی و آگاهی، توان نقد و بررسی و ارایه نظریه های جدید را هم داشت.

** عقل، قرآن و سنت؛ منابع قابل استناد علامه جعفری
علامه جعفری از سه منبع عقل، قرآن و سنت تبعیت و تنها به آنها استناد می كرد. او از هیچ اندیشمندی دنباله روی نمی كرد و مقلد فردی نبود به عنوان مثال به نظر می رسد كه او در كتاب شرح مثنوی باید تابع «محیی‌الدین ابن عربی» پژوهشگر و فیلسوف مسلمان باشد در حالی كه اینگونه نیست و مكتب وحدت وجود را بارها در این اثر رد و نقد می كند.

** «شرح نهج البلاغه» اثری ماندگار
كتاب «شرح نهج البلاغه» یكی از آثار ماندگار و ارزشمند علامه جعفری به شمار می رود وی در این اثر ضمن تبیین سیره و شخصیت امیرمومنان(ع) با تمثیل و قلمی زیبا و روان به بیان سخنان حضرت علی(ع) می پردازد و در حقیقت این كتاب یك دایره المعارف است و چون كه در فضای قرآن و روایت حركت می‌كند و مهم‌ترین كتاب او نیز محسوب می شود و همچنین علامه جعفری اثری دیگر با عنوان «مبدا اعلا» دارد كه متاسفانه چاپ نشده است.

** حیات معقول؛ هدف متعالی جامعه بشری
محوری‌ترین اندیشه علامه جعفری را شاید بتوان تاكید او در كسب سعادت و صلاح انسان در پرتو ارتباط با خدا دانست. وی «حیات معقول» را به ‌عنوان هدف متعالی جامعه بشری قلمداد می كرد و معتقد بود كه نجات انسان از مشكلات و رسیدن به سعادت حقیقی تنها در پرتو دین و ارتباط با خدا امكان پذیر است.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهسا شریفی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.