پشت تلفن نوحه اي را از پدرش مي خواند: «اكبر به ميدان مي رود يارا - ليلا به دنبال سرش گريان، فغان و واويلا، زين ماتم عظما»، صدايش زماني را برايم مجسم مي كند كه روز عاشورا، ظل گرما با لباس سقا در ميان خيل دسته هاي سينه زني گوشه چادر مشكي مادر را گرفته و از اين سو به آن سو مي رفتم.
صدايي كه به عنوان ميراث شفاهي ايران در سازمان ميراث فرهنگي ثبت شده است، محمد گلريز را مي گويم، هماني كه همه تان، صدايش، مقطعي از تاريخ را برايتان زنده مي كند، يكي از خوانندگان برتر دوران دفاع مقدس.
گلريز فعاليت خود را از سال 55 با گروه شيدا به رهبري مرحوم محمدرضا لطفي آغاز كرد، او پس از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي نخستين خواننده اي بود كه شروع به خواندن آهنگ هاي انقلابي كرد. سرود «معلم» به عنوان نخستين سرود انقلابي با صداي او از راديو جمهوري اسلامي ايران پخش شد.
«سرود نيايش» از مرحوم رضاقلي ملكي را خواند. سپس سرود «اين بانگ آزادي» با شعر حميد سبزواري و آهنگ احمدعلي راغب را خواند.
پس از آن سرودهاي «اي شهيد مطهر»، «رفتند ياران»، «خجسته باد اين پيروزي»، «اي شهيدان خدايي نامتان پاينده باد» را خواند و آهنگ «دريغا» با آهنگسازي محمد علي شكوهي را به مناسبت درگذشت بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي اجرا كرد.
به سراغ خواننده آن مقطعي تاريخي رفته و با وي به گفت وگو نشستيم كه آنچه گفتيم و شنيديم در پي مي آيد:
- ايرنا: براي سوال نخست مي خواهم بپرسم كاركرد موسيقي در دوران دفاع مقدس چه بود كه در عصر طلايي خود يعني دهه 60 همه اقشار مردم را تحت تاثير قرار مي داد؟
- گلريز: هنر يك موهبت الهي است كه خداوند به بندگان خاص خود عنايت مي كند، از جمله هنرها در عرصه دفاع مقدس، سينما و تئاتر و ديگر جنبه آن موسيقي است كه توفيقي در اين راه داشتم تا بتوانم انجام وظيفه كنم.
ايرانيان چند هزار سال قبل از اسلام، به موسيقي هاي حماسي و ملي اهميت مي دادند و در جشن ها، آن را مي نواختند. در دوران ساسانيان، جشن مهرگان برگزار مي شد، در اين مقطع از تاريخ موسيقي هاي ملي و حماسي اجرا مي كردند كه باعث شادي و احساس غرور مردم مي شد و اين مي توانست انگيزه هاي خوبي در مردم به وجود آورد.
در جنگ ها و غزوات صدر اسلام نيز موسيقي كاربرد مهمي داشت كه باعث غرور و آمادگي سربازان اسلام مي شد، آن زمان طبل بود كه بر روي آن مي نواختند كه حالت حماسي، دفاع و جنگ داشت. در جنگ ها هميشه پيش از آنكه مبارزه اي رخ دهد، موسيقي هاي حماسي مي نواختند.
اين نكته را همه مي دانيم كه موسيقي مي تواند نقش بسيار موثري در پيشبرد اهداف والاي يك كشور داشته باشد، در دوران دفاع مقدس نيز كه در متن كار بودم و توفيق و سعادت داشتم، از همان ابتدا به اتفاق عزيزان آهنگساز و شعرا كه اگر بخواهم نام آنها را ببرم، ممكن است نامي از قلم بيافتد، تلاش كردند موسيقي هايي توليد شود كه بتواند احساسات رزمندگان را برانگيزد، احساس غرور و مقاومت به آنها دهد و آمادگيشان را چند برابر كند تا بتوانند با انگيزه هاي بيشتري از كشور دفاع كنند و با دشمن بجنگند.
** اهميت استراتژيك موسيقي در دوران دفاع مقدس
موسيقي در دوران دفاع مقدس اهميتي استراتژيك داشت و حتي در تشويق مردم براي پشتيباني از دفاع مقدس نقش ايفا مي كرد و خانواده ها، همسران، مادران و خواهران رزمندگان انگيزه مي يافتند كه در همان دوران، من براي هر كدام از اين بزرگواران آهنگ هاي مختلفي خواندم.
موسيقي در مقاطع مختلف نقش والايي در تهييج، تشويق، احساس غرور و مقاومت ملي داشت. وقتي انقلاب به وقوع پيوست اين مساله از همان زمان شكل گرفت، حتي سرودهايي كه اوايل انقلاب ساخته و پخش مي شد، چنين حالتي داشت، زيرا از همان شكل گيري انقلاب، در مقابل دشمنان، حالت دفاعي داشتيم. آن زمان در جريان كار بوديم، وقايع مختلفي رخ داد و شهيدان بسياري را داديم، سرودي را برايتان مي خوانم: «ما از براي حفظ دين مي جنگيم، كي طالب جنگيم؟»
در واقع دفاع مقدس از همان اوايل انقلاب شكل گرفت و هنرمندان ما در عرصه موسيقي دفاع مقدس به ميدان آمدند و اثرات بسيار ماندگاري ساختند و به جرات مي توان گفت كه پايه گذار اين كار حضرت امام(ره) بودند. وقتي ايشان به كشور تشريف آوردند، آن سرودهاي اوايل انقلاب، ورود امام (ره) به فرودگاه مهرآباد، همچون «خميني اي امام»، «برخيزيد» و «اين بانگ آزادي» ساخته شد، اين سروده ها به قدري قوي است كه به آنها گوش فرا مي دهيد، حس حماسي و دفاع مقدس به مخاطب دست مي دهد. مفهوم، شعر، محتوا، ريتم و ملودي آهنگ نيز اين حس را تداعي مي كند.
در دفاع مقدس ديديم كه تا چه حد موسيقي موثر بود، چه موسيقي بيكلام و چه باكلام، همه را تهييج مي كرد، احساس آمادگي و ابراز غرور مي داد و گوش به فرمان مي كرد. مي خواهم با اين سخنان اثرگذاري را برايتان بگويم. اول موسيقي پخش مي شد، سپس كلام مي آمد، گوينده سخن مي گفت و صحبت از پيروزي ها مي شد، مثلا اگر موسيقي در مواقع پيروزي ها پخش مي شد، بدون اينكه گوينده بگويد همه متوجه پيروزي مي شدند و سپس گوينده مشخصات و مكان آن را اعلام مي كرد.
موسيقي دفاع مقدس ما توجه همه را جلب مي كرد و توانست در تاثير بر ملت و پشتيباني آنها از رزمندگان در جبهه ها موفق عمل كند.
** دلال هاي هنري روي كار آمدند
- ايرنا: آيا اكنون موسيقي ما با آن دوران پيوند دارد؟
- گلريز: اين پيوند كمرنگ است. وقتي مساله اي تا اين حد اهميت دارد و مي تواند مورد توجه يك ملت از همه اقشار قرار گيرد، چرا بايد به فراموشي سپرده شود. دشمنان اين مرز و بوم هنگامي كه ديدند نمي توانند با جنگ مستقيم حريف ملت ايران شوند، به جنگ نرم يا همان هجمه فرهنگ مبتذل روي آوردند، عرصه فرهنگي انقلابي و اسلامي ما را مورد هدف قرار دادند و سرمايه هاي كلاني در اين راه خرج كردند. هم از طريق رسانه هاي خود و هم از طريق عوامل داخلي و خارجي خود وارد عمل شدند كه من نام آنها را دلال هاي هنري گذاشته ام.
مي خواهم به مثالي در اين زمينه اشاره كنم، ممكن است براي شما اين مساله جالب باشد، پيش از انقلاب، شركت هاي آمريكايي فعال بود كه در مهماني ها و برنامه هاي مختلف كه برنامه سازان، آهنگسازان، خواننده ها و هنرمندان حضور داشتند، آنها را شكار كرده و با آنها قرارداد مي بستند. روي آنها سرمايه گذاري مي كردند. آنها خواننده را با معرفي به برنامه هاي پربيننده تلويزيون، راديو و مجله هاي پرمخاطب در عرض دو سه ماه به شهرت مي رساندند و از آنها در راه اهداف پوچ خود بهره برداري مي كردند.
پس از پيروزي جمهوري اسلامي ايران بر رژيم صدام و كشورهاي استكباري در دفاع مقدس، آنها جنگ نرم را راه انداختند و تا اندازه اي موفق شدند.
در حال حاضر اگر نگاهي به عرصه موسيقي ايران بياندازيد، مي بينيد كه موسيقي دفاع مقدس كمرنگ شده و افت كرده است. به جاي آن، موسيقي كه نامش را «اجق وجق» گذاشته ام جايگزين شده است، اين موسيقي ها نه محتوا، نه شعر، نه مفهوم، نه آهنگ و نه ريتم دارد، اصلا معلوم نيست داراي چه كيفيت و ويژگي است؟ و جالب اينكه برخي از اينها از صدا و سيما پخش مي شود و مجوز هم دريافت مي كند. اين موسيقي جايگزين موسيقي حماسي و دفاع مقدسي شده كه وقتي بدان گوش فرا مي دهيد، به پرمحتوا بودن و تنظيم خوب آن پي مي بريد.
** ضربه مهلك بر پيكر موسيقي دفاع مقدس
امروز متاسفانه توجه به موسيقي حماسي ما، در مقابل اين موسيقي ها صفر است، به جز مواقع خاصي همچون سوم خرداد روز آزادسازي خرمشهر.
آهنگ هايي كه از خودروهاي جوانان پخش مي شود را توجه كنيد، اين موسيقي ها همه گير شده، تقصير هم ندارند، اين افت و گسستگي ناشي از آن است كه از موسيقي حماسي و دفاع مقدس غفلت كرده ايم، اين نوع موسيقي را همگان دوست دارند چرا كه موسيقي ملي است.
در همين راستا بگويم هنگامي كه كنسرت هايي در خارج كشور براي ايرانيان مقيم داشتيم، در حسن ختام سرودي درباره ايران مي خوانديم، همه با هر سليقه اي مي ايستادند، همخواني مي كردند و اشك شوق مي ريختند. مي خواهم بگويم كه اين ناشي از كوتاهي مسوولان فرهنگي ما در عرصه موسيقي است.
امروز اگر بخواهيم موسيقي حماسي و ارزشي در قالب دفاع مقدس ساخته شود، كسي اهميت نمي دهد و سرمايه گذاري نمي شود. اين ضربه بسيار مهلكي است كه بر پيكر موسيقي دفاع مقدس ما زده مي شود و موسيقي مبتذل به ذهن جوانان ما رسوخ مي كند.
** شهيد حججي انقلاب دومي را در ايران به وجود آورد
- ايرنا: امروز شرايط موسيقي دفاع مقدس چگونه است؟ چه كار بايد كرد كه موسيقي دفاع مقدس در مقطع كنوني شنيده و زمزمه شود؟
- گلريز: موسيقي دفاع مقدس اكنون به شدت مورد بي توجهي است، در حاليكه اين نوع موسيقي نقش بسيار بزرگي در كشور ايفا كرد، بايد بدانيم كه امروز هم به نوعي در دفاع مقدس بسر مي بريم و جوانان و رزمندگان ما خارج از مرزهاي ايران در حال دفاع هستند.
در مورد شهيد حججي بگويم، به نظرم او انقلاب دومي را در كشور به پا كرد. وحدت و انسجامي كه در بين مردم و اقشار مختلف به وجود آمد با هيچ اقدامي، ممكن نيست. اين واقعه بزرگي را در كشور ما به وجود آورد. مي توانستيم حداقل در عرصه موسيقي يك يا چند آثار ماندگار در مورد اين شهيد بسازيم، چرا از اين موقعيت مغتنم استفاده نكرديم، چرا مسوولان در اين خصوص كوتاهي كردند، در چنين موضوع مهمي كه احساسات همگاني را برانگيخت، بي توجهي شد.
در گذشته هر اتفاقي در عرصه دفاع مقدس يا ملي مي افتاد، يك يا چند اثر ماندگار مي ساختيم و پشتيباني هم مي شديم اما اكنون پشتيباني وجود ندارد و يكي از دلايل آن به همان جنگ نرمي كه گفتم بازمي گردد.
به يك مثال ديگر اشاره كنم، در حوزه موسيقي آييني و عاشوراي به جز چند اثر محدود، چه اثري ساخته شده كه ماندگار باشد. مگر نهضت عاشوراي حسيني، جنگ با ظلم و ظالم نبود؟ مگر دفاع مقدس ما نيز همين نبود؟
** موسيقي مبتذل به مداحي نيز سرايت كرده است
- ايرنا: مداح ها در اين مقوله قرار نمي گيرند؟
- گلريز: چه سوال خوبي پرسيديد، اتفاقا بايد بگويم كه همين موسيقي مبتذل به مداحي ما نيز سرايت كرده است، همين آهنگ هايي كه روي مداحي قرار مي دهند، آهنگ هاي خارجي و غيره است، آيا اين شان امام حسين(ع) است، اين آهنگ ها را بر روي مداحي ها قرار مي دهند و در محافل، مجالس و تلويزيون پخش مي شود؟ پدر من مداح بود وقتي مي خواست مدحي از ائمه اطهار(س)، حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت علي اكبر (ع) بخواند، از شجاعت او مي خواند.
در دستگاه چهارگاه مي خوانم: «اكبر به ميدان مي رود يارا، ليلا به دنبال سرش گريان، فغان و واويلا، زين ماتم عظما»؛ به ملودي دقت كنيد، مو بر تن آدمي سيخ مي شود، ديگه كار را به جايي رسانده اند كه رهبر معظم انقلاب نيز اعتراض كرده اند. ايشان چقدر تاكيد كردند كه از آهنگ هاي خوب استفاده كنيد، روضه اي كه اول از شجاعت حضرت ابوالفضل (ع) بگويد، از آزادگي، ايثار و فداكاري، آهنگ هايي بر روي اين روضه گذاشته مي شود كه مناسب و تداعي كننده اين روايت براي مخاطب نيست، وقتي از امام حسين (ع) يا امامان معصوم(ع)، از دلاوري، مردانگي، مروت و جوانمردي آنها مي گوييم بايد از ملودي هاي زيبا و مناسب استفاده كنيم.
يا وقتي به مجالس مداحي مي رويم، تعدادي روي استيجي ايستاده اند كه فقط صداي سين كلمه امام حسين (ع) را مي شنويم و بيس آن نيز به گونه اي است كه فقط «سين» گفته مي شد، با آن نور پردازي اي هم كه مي شود، تنها چيزي كه به نظر نمي آيد مصيبت امام حسين (ع) است. اين واقعا باعث تاسف است. وقتي هم كه با آنها صحبت مي كنيد، مي گويند جوانان ما اين را مي خواهند يا مسوولان فرهنگي نيز پاسخ مي دهند ما بايد اين آهنگ ها را توليد كنيم كه جوانان به دنبال موسيقي ديگران نروند.
نمونه اش خود من هستم، ما تا چه ميزان، در آن دوران فعال بوديم البته من كه از پا ننشسته ام، به ارگان هاي مختلف مراجعه مي كنم و آهنگ هاي ماندگار را به آنها پيشنهاد مي كنم، آثاري نيز درباره شهيد همداني، شهيد باكري و شهيد تهراني مقدم خوانده ام، آيا اينها از صدا و سيما پخش شده در حاليكه اين آثار با سرمايه گذاري خانواده هاي بزرگوار يا وابستگان اين شهيدان توليد شده است؟
- ايرنا: براي شهيد حججي كه خودتان مي گوييد دومين انقلاب را در كشور به پا كرد، نمي خوانيد؟
- گلريز: سرمايه ندارم، وقتي بخواهيم كاري ماندگار توليد كنيم، هزينه هنگفتي نياز است، آمادگي دارم براي شهيد حججي به صورت افتخاري بخوانم، بارها نيز به ارشاد و صدا و سيما اعلام كردم، هر جا رفتم گفته ام كه افتخاري مي خوانم اما شما سرمايه اش را تامين كنيد. منظورم از من، من نوعي است، خواننده هاي ديگري هم هستند كه مي توانند اين آثار را خلق كنند.
يكي دو سال پيش شنيدم كه مي گفتند هزينه اين كنسرت هايي كه من نام آنها را اجق وجق گذاشته ام، 260 ميليارد تومان شده است، سليقه هاي جوانان ما را تغيير داده اند، در حاليكه هيچ جاي دنيا اينگونه نيست و همه به موسيقي ملي و جنگ خود احترام مي گذارند. ما به پتانسيل مهمي كه مي تواند به اين زيبايي و باشكوهي اثر گذار باشد، بي توجهيم.
فراهنگ**9012 ** گفت وگو از: زهرا اميري * انتشار: اميد غياثوند
تهران - ايرنا - خواننده سرود خاطره انگيز «اين بانگ آزادي» با انتقاد از رواج موسيقي هاي غير متعارف بدون محتوا در جامعه، گفت: امروز اگر بخواهيم موسيقي حماسي و ارزشي در قالب دفاع مقدس توليد كنيم، كسي اهميت نمي دهد و سرمايه گذاري در اين خصوص صورت نمي گيرد.
