به گزارش ايرنا، رگ هاي خشك و بي جان زمين، نشاني از زخم به جا مانده از تلاش غارتگران آب براي سرقت اين مايه حياتي دارد؛ تا جايي كه زمين، تنها راه براي حفظ اندك مايه حياتي باقي مانده را پناه دادن آن در عمق زمين و فرسنگ ها دورتر از دسترس انسان مي بيند.
پيشينيان و موي سپيد كرده ها به خوبي به ياد دارند كه روزي براي دسترسي به آب، نياز به كندن چاه هاي عميق نبود بلكه با يك تا 2 متر حفر گودال هم مي شد به آب رسيد؛ اما چشم طمع بشر به اين مايع حياتي و برداشت بي رويه و بدون نظارت آن، تخريب دشت ها و بياباني شدن زمين را موجب شد و در تداوم دست اندازي به اين منابع خدادادي، چهره طبيعت نيز به نشانه اعتراض به قدرنشناسي انسان، تهي از زيبايي و سرسبزي شد.
با وجود فريادهاي بي صداي زمين، بشر بي توجه به اين زنگ خطرها و هشدارها همچنان به غارت بي حد و حصر از اين منبع خدادادي ادامه داد و ثمره اين بي توجهي و بي برنامه گي در برداشت از آب هاي زير زميني، فرو نشست زمين و پديد آمدن فروچاله هايي بزرگ و عميق در دشت هاي فامنين، كبودرآهنگ و قهاوند بود به طوري كه به گفته كارشناسان زمين شناسي، مشابه فروچاله هاي دشت كبودرآهنگ از نظر عمق و بزرگي در كشور ديده نشده است.
طبق آمارهاي ارائه شده تاكنون 14 استان ايران از جمله تهران، كرمان، يزد، اصفهان، خراسان رضوي، همدان، فارس، آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي، سمنان، البرز، قزوين، مركزي، اردبيل و گلستان با پديده فرونشست زمين مواجه شدند.
تمامي كارشناسان حوزه آب و زمين شناسي بر اين امر اتفاق نظر دارند كه استفاده بي رويه از آبهاي زير زميني و مديريت نادرست آن عامل اصلي پديده فرونشست زمين است.
آمارها روند مصرف آب در ايران را بسيار بيشتر از استاندارد نشان مي دهد در حاليكه ايران با متوسط نزولات جوي 260 ميلي ليتر در سال، از كشورهاي خشك جهان و داراي منابع آب محدود است.
كارشناسان معتقدند سرانه منابع آب تجديد شونده هر ساله رو به كاهش مي رود و پيش بيني ها گوياي اين است كه در سال 1400 رقم پيش بيني شده براي اين حوزه به حدود 800 متر مكعب كاهش مي يابد كه اين آمار پايين تر از مرز كم آبي يعني يك هزار متر مكعب است.
در اين ميان برخي كارشناسان جانمايي نادرست نيروگاه شهيد مفتح و حفر چاه هاي عميق براي اين نيروگاه را از عوامل خشك شدن دشت هاي كبودرآهنگ و مهاجرت روستانشينان مي دانند تا جايي كه اين نيروگاه و نحوه تامين آب آن سالها به يكي از معضلات اساسي استان همدان تبديل شده بود.
براي برون رفت از اين معضل هر چند دير هنگام ولي اجراي خط انتقال پساب فاضلاب تصفيه خانه شهر همدان به نيروگاه شهيد مفتح با بهره گيري از محل اعتبارات وزارت نيرو پيگيري شد و اين نخستين باري بود كه پساب فاضلاب براي توليد برق در كشور به كار گرفته شد؛ گويا با اجرايي شدن اين طرح بيش از 80 درصد نياز نيروگاه بخاري به آب كاهش مي يافت.
به دنبال اجراي طرح انتقال پساب، از 22 حلقه چاه نيروگاه شهيد مفتح 20 حلقه از مدار خارج شد و تنها 2 حلقه چاه براي استفاده شرب و بهداشت فعال باقي ماند.
البته تلاش ديرهنگام براي اجراي چنين طرحي موجب كاهش سطح آب، افزايش شوري خاك و كاهش پوشش گياهي و در نهايت بياياني شدن 65 هزار هكتار از اراضي اين استان در محدوده قهاوند شد.
فرماندار كبودرآهنگ در اين خصوص به ايرنا، گفت: اگر بگوييم نيروگاه شهيد مفتح تأثيري برآب منطقه نداشته صحيح نيست، اما اين كه بخواهيم تمام مشكلات ناشي از كم آبي را به خاطر وجود نيروگاه بدانيم هم اشتباه است؛ چراكه اين شهرستان چندسالي است كه با پديده خشكسالي مواجه است، در حالي كه نيروگاه بيش از دو دهه مشغول به فعاليت است.
احسان قنبري اظهار كرد: چندسالي است كه تأمين آب نيروگاه از محل تصفيه فاضلاب هاي شهري صورت مي گيرد و با ساخت برج هاي خنك كننده خشك نيروگاه، مصرف پساب ها نيز كاهش داشته است.
وي تاكيد كرد: كمبود آب در كبودرآهنگ يك شبه رخ نداده است، بلكه هر ساله آب هاي زيرزميني اين منطقه يك متر افت كرده اند كه علاوه بر نيروگاه عوامل ديگري چون مصرف ناصحيح آب و حفر چاه هاي غيرمجاز در گرفتار شدن شهرستان با تنش آبي موثر بوده است.
قنبري گفت: با وجود تلاش مسئولان براي مسدود كردن چاه هاي غير مجاز، در سه سال گذشته يك سوم اين چاه ها مسدود شده و برخي نيز اقدام به حفر مجدد چاه غيرمجاز كردند.
فرماندار كبودرآهنگ بر ضرورت اصلاح نحوه كشت براي مديريت آب تاكيد كرد و گفت: چند سالي است محصولات پر آب بري چون سيب زميني كمتر در اين شهرستان كشت مي شود و محصولاتي چون زرشك، زعفران و بادام جايگزين آن شده است.
مرتضي عزالدين يكي از كارشناسان حوزه آب كه پيشتر مديريت آب منطقه اي همدان را بر عهده داشت، درباره علل و عوامل ايجاد فروچاله هاي استان، گفت: آب يك ماده هيدروليكي است كه به دليل حجم و فشار خود، لايه‌هاي زمين را به صورت پايدار نگه مي دارد.
وي عنوان كرد: با خالي شدن آبخوان، لايه هيدروليك ضعيف شده و فشار آن كاهش مي يابد و در ادامه زمين نشست كرده و فروچاله يا شكاف هايي در زمين ايجاد مي شود.
اين كارشناس يادآوري كرد: در دهه گذشته شاهد فروچاله در دشت هاي همدان نبوديم اما هم اينك به علت افت و شكاف زمين در دشتهاي كبودرآهنگ و فامنين اين مناطق بيشترين فروچاله ها را به خود اختصاص داده است.
وي ادامه داد: دشت هاي همدان به دليل افت زياد منابع آب زيرزميني هميشه با تهديد ايجاد فروچاله و افت زمين مواجه هستند چراكه از بين رفتن هيدروليك آب جبران ناپذير است و ديگر امكان جابجايي زمين از طريق آب به صورت هيدروليك وجود ندارد.
سرپرست شركت آب منطقه اي استان همدان نيز از وجود 24 فروچاله در دشت هاي استان به علت برداشت بي رويه آب از منابع زيرزميني خبر داد و اظهاركرد: دشت هاي همدان به دليل افت زياد منابع آب زيرزميني هميشه با تهديد ايجاد فروچاله و افت زمين مواجه هستند.
منصور ستوده تعداد محدوده‌هاي مطالعاتي استان همدان را 13 محدوده مستقل و مشترك اعلام و اضافه كرد: از اين تعداد 10 محدوده مطالعاتي ممنوعه بوده و محدوده مطالعاتي كبودرآهنگ، رزن- قهاوند و اسدآباد به سبب برداشت‌هاي بيش از حد به عنوان دشت هاي ممنوعه بحراني تلقي شده است.
وي ادامه داد: براي كاهش سرعت افت آب هاي زيرزميني مسدود كردن چاه هاي غيرمجاز در دستور كار قرار گرفت و با انسداد 2 هزار و 437 حلقه چاه غيرمجاز بيش از 204 ميليون مترمكعب در مصرف منابع آب زيرزميني صرفه جويي شد.
وي با بيان اينكه 85 درصد از كشور در شرايط خشك، نيمه‌خشك و فراخشك قرار دارد، عنوان كرد: ميزان بارندگي كشور از حد متوسط جهاني كمتر است و توزيع بارش در شرايط يكساني قرار ندارد. همچنين ميزان آب تجديد‌پذير بسيار كم است كه با افزايش جمعيت روند كاهش آب نيز سرعت بيشتري پيدا كرده است.
سرپرست شركت آب منطقه اي همدان، اجراي طرح هاي احيا و تعادل بخشي به منابع آبي را عاملي موثر در كاهش سرعت افت آبهاي زير زميني اين استان دانست.
به اعتقاد ستوده، مهمترين خسارت و تهديدها ناشي از افت سطح آب هاي زيرزميني، تشديد بحران هاي اجتماعي است.
وي افزود: سالانه به طور متوسط حدود 90 تا 100 سانتيمتر سطح آب هاي زير زميني كاهش مي يافت كه بيشترين ميزان كاهش با 40 متر متعلق به كبودرآهنگ است.
سرپرست شركت آب منطقه اي همدان اظهاركرد: سرانه آب تجديد پذير تابعي از جمعيت است و با افزايش جمعيت اين سرانه كاهش مي يابد.
ستوده با ذكر اينكه همدان با كمبود منابع تجديد پذير مواجه است، افزود: طبق آمارهاي جهاني، منابع آب تجديد پذير هفت هزار متر مكعب براي هر نفر است در حاليكه اين آمار در همدان براي هر نفر يك هزار و 672 متر مكعب است.
وي تاكيد كرد: طبق شاخص هاي پيش بيني شده براي سرانه آب، اگر منطقه اي منابع آب تجديد پذير آن به يك هزار و 700 متر مكعب برسد با تنش آبي مواجه مي شود كه هم اينك مي توان عنوان كرد همدان از مناطقي كه با بحران آبي مواجه است.
سرپرست شركت آب منطقه اي همدان گفت: در كشور و استان بيش از 60 درصد منابع آبي تجديد شونده مصرف مي شود و اين به معناي قرار گرفتن در بحران كم آبي شديد است.
وي بيان كرد: همدان با وجود بهره گيري از سه حوزه آبريز، منابع آبي تجديد پذير آن به 2 هزار و 907 ميليون متر مكعب مي رسد و اين به معناي كسري سالانه 203 ميليون مترمكعب آب در اين استان است.
سرپرست شركت آب منطقه اي همدان افزود: همدان داراي سه سد با حجم آبي و ظرفيت مخازن مناسب است و شهرهاي كبودرآهنگ و قهاوند بيشترين منابع آب زيرزميني را دارند.
ستوده گفت: تصويب طرح احيا و تعادل بخشي منابع آبي در كشور كار بزرگي بود كه زمينه اجراي چنيدن طرح از جمله انسداد چاه هاي غيرمجاز، جلوگيري از برداشت اضافي و هوشمند كردن چاه ها با نصب كنتورها را فراهم كرد.
وي اضافه كرد: يكي از اولويت ها و هدفگذاري هاي آب منطقه اي با همكاري جهاد كشاورزي ثابت نگهداشتن روند افت آب هاي زيرزميني بود كه بر اساس آن در اين صورت بايد سالانه پنج ميليون متر مكعب را در طول 20 سال حفظ كرد تا كسري آب به وجود آمده رفع شود.
معاون آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان همدان هم در ابن باره گفت: سالانه هفت برابر ظرفيت سد اكباتان، ترازنامه منابع آبي دشت ها و سفره هاي زيرزميني استان منفي شده و رو به نابودي مي‌رود.
سعيد رسولي اظهاركرد: ترازنامه منفي حجم سفره هاي زير زميني آب استان همدان 224 ميليون مترمكعب است و به طور متوسط، سالانه ارتفاع سطح سفره‌هاي آب زيرزميني استان يك متر پايين آمده و اين افت شديد سطح سفره هاي آب هاي زير زميني در 2 دهه گذشته شتاب بيشتري گرفته است.
وي ادامه داد: در 2 دهه گذشته آب موجود در دشت كبودرآهنگ 40 متر، همدان 20 متر، رزن و قهاوند 22 متر، ملاير 24 متر، نهاوند 12 متر، تويسركان 17 متر و اسدآباد 23 متر افت داشته است.
معاون آبخيزداري منابع طبيعي استان همدان بيان كرد: حدود 24 فروچاله بزرگ در قهاوند و شهرستان كبودرآهنگ به دليل برداشت بي‌رويه از منابع آب هاي زيرزميني ايجاد شده است كه احيا سفره‌هاي از دست رفته بسيار مشكل و دور از ذهن به نظر مي رسد.
رسولي تاكيدكرد: پايين بودن بهره وري آب در بخش كشاورزي، استفاده سنتي و مكانيزه نبودن آبياري در بخش كشاورزي و اتكاء بيش از حد بخش كشاورزي به آب هاي زيرزميني به طور حتم افت سطح آب هاي زيرزميني و ترازنامه منفي منابع آبي را در پي دارد.
وي استفاده نادرست از منابع آبي و برداشت هاي بي رويه از آب هاي سطحي را مهمترين دليل كاهش كيفيت و كاهش تدريجي ذخاير آب هاي زيرزميني استان ارزيابي كرد.
معاون آبخيزداري منابع طبيعي استان همدان گفت: براي كاهش استفاده از آب هاي زيرزميني، سد شنجور رزن، سد كلان ملاير و سد سرابي در تويسركان به بهره برداري رسيد و سدهاي نعمت آباد در اسدآباد و گرين در نهاوند نيز در دست ساخت است.
رسولي ادامه داد: طرح هاي تغذيه سفره هاي آب زيرزميني، ساخت بندها و ديگر طرح ها نيز با هدف تقويت منابع آبي و بهبود وضع سفره هاي آب زير زميني در دستور كار منابع طبيعي و آبخيزداري قرار دارد.
وي تغييرات اقليمي، افزايش دماي هوا، تبخير و تعرق بالا، افزايش هدر رفت آب در بخش كشاورزي، حفر چاه هاي غيرمجاز و خشك شدن تعداد زيادي از چاه هاي كشاورزي را عامل افزايش مهاجرت روستائيان به حومه شهرها و بروز پديده حاشيه نشيني دانست.
معاون آبخيزداري منابع طبيعي استان همدان ادامه داد: اين عوامل از سوي ديگر بروز بحران هاي زيست محيطي و فرونشست زمين را روز به روز افزايش مي دهد.
به گزارش ايرنا، با توجه به تداوم خشك سالي و تغييرات اقليمي و كاهش منابع تجديد پذير در كشورمان به ويژه استان همدان، انتظار مي رود با ترويج فرهنگ الگوي صحيح مصرف آبدر بخش كشاورزي و خانگي، نظارت دقيق بر روش هاي آبياري و الگوي كشت، انسداد چاه هاي غيرمجاز و جلوگيري از حفر مجدد آنها، از مرگ تدريجي دشت هاي همدان و تولد فروچاله ها جلوگيري شود.
7526/2090
گزارشگر: عليرضا جهانگيري** انتشار دهنده: سعيد زارع كندجاني
همدان- ايرنا- چپاول بي حد و حصر آب هاي زيرميني بزرگترين فاجعه زيست محيطي را براي همدان به ارمغان آورده است و دشت هاي استان در اعتراضي بي صدا به اين بي مهري ها، سفره دل باز كردند و دهان به گلايه گشودند تا اينك شاهد فروچاله ها در پايتخت تاريخ و تمدن ايران باشيم.
