تراژدی'كئی چلیك' و ضرورت پاسداری از زبان مازنی

سیطره زبان فارسی و انگلیسی؛ یكی به عنوان زبان رسمی كشور و دیگری با پوشش توجیهی زبان بین المللی تا كنون بیشتر گویش ها و زبان های محلی را به محاق برده است و در این میان زبان های اصیلی چون گویش كهن 'مازندرانی'، 'تبری' یا 'گیلكی' گویا بیشتر از همه دچار خسران شده اند.
رشد بی رویه كلاس های زبان خارجی به خاطر تمایل پدران و مادران به فراگیری این زبان ها توسط فرزندانشان از كودكی سبب دور شدن همزمان آنان از زبان مادری شده و تراژدی ناخوشایندی را رقم زده است در حالی كه تسلط به زبان مادری و بومی در كنار فراگیری یك زبان خارجی می تواند یك برگ برنده و افتخار فرهنگی محسوب شود.
پدر و مادرهای مازندرانی سالهاست دیگر با فرزندان خود به زبان فارسی صحبت نمی كنند تا جائی كه بین نسل های دهه 70 به بعد در این استان به سختی می توان فردی را یافت كه به زبان مازندرانی صحبت كند .
این وضعیت تراژدیك اما در بسیاری مواقع به خاطر عدم تسلط كامل پدران و مادران به زبان فارسی و برگردان غیراصولی بسیاری كلمات و جملات مازندرانی به زبان فارسی سبب خلق موقعیت های كمدیك می شود كه در آن صحبت كردن كودكان نه دارای چارچوب ادبیات زبان فارسی است و نه ساختار زبان مازندرانی را دارد .
تلاش برای صحبت كردن به زبان فارسی با به كارگیری واژگان زبان مازندرانی و افعال خود ساخته تا كمتر از سه دهه پیش تنها در میان افراد مسنی متداول بود كه مجبور می شدند در موقعیت های اجباری با فارسی زبانان همكلام شوند ، ولی امروزه این وضعیت چنان فراگیر شده است كه در دور افتاده ترین روستاهای مازندران هم كودكانی كه تازه زبان باز كرده اند ، این موقعیت های كمدیك را خلق می كنند.
** امیرعباس كئی چلیك ، نمونه كمدی تراژدیك برای زبان مازندرانی
اینكه كودكان تازه به سخن آمده قادر نباشند بعضی از كلمات را درست ادا كنند ، در همه جای دنیا باعت خنداندن اطرافیانشان می شوند ، ولی ' امیرعباس كئی چلیك ' كودك مازندرانی كه در چند ماه گذشته به خاطر صحبت كردنش با لهجه مازندرانی تبدیل به چهره ای رسانه ای شده، عمق یك تراژدی را بیان می كند كه زبان مازندرانی به آن گرفتار آمده است .
خلق ناخواسته موقعیت های كمدیك از زبان مازندرانی توسط این كودك چنان باعث سرگرمی در فضای مجازی شده كه پای امیرعباس را به برنامه های تلویزیونی هم باز كرد و فراتر از آن یكی از كارگردانان كشور هم اعلام كرد كه ساخت فیلمی را با حضور این كودك مازندرانی در دستور كار خود قرار می دهد.
برای بسیاری از نخبگان و فرهنگ دوستان مازندرانی، صحبت های امیرعباس بیش از آن كه كمدی باشد، یك تراژدی تمام عیار برای زبان مازندرانی است و اگر متولیان امر دیر بجنبند ، حتی فرصت فاتحه خوانی را برای زبان مادری در حال كمای خود نخواهند یافت .

** تمسخر ، منشاء دوری گزینی
علی زارع جوان 29 ساله ساروی كه حتی افعال جملاتش را هم به زبان فارسی به كار می برد و تقریبا كاملا فارسی زبان شده ، دلیل این تغییر را نگاه نامناسب جامعه شهری پایتخت و فارسی زبانان اصلی به كسانی عنوان می كند كه با لهجه و گویش حرف می زنند.
این جوان مازندرانی به اطلاق واژه 'دهاتی' از سوی فارسی زبانان به صحبت كنندگان زبان محلی اشاره كرد و در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در یك دوره چند دهه ای این فرهنگ نهادینه نبود كه صحبت كردن به زبان محلی به معنای تسلط داشتن به یك زبان اضافی است كه نه تنها عار نیست بلكه باعث افتخار است .
این جوان ساروی كه خواهر برادرهای بزرگترش به زبان محلی صحبت می كنند، معتقد است : در حال حاضر این فرهنگ در حال جاافتادن است كه تسلط به زبان محلی هیچ پنهان كاری و یا عار ندارد ، اما نهادینه شدن و اثرگذاری آن بر رفتار مردم نیازمند یك دوره زمانی است.
تلاش و خودباوری برای ماندگاری ارزش های فرهنگی كه زبان بخش مهمی از آن است شاید مهم ترین فاكتور در زنده ماندن زبان مازندرانی باشد اما در این میان متولیان فرهنگی نیز باید دست به كار شوند.
تاخت و تاز از خودبیگانگی فرهنگی به مرزهای زبان مازنی به سرعتی كه امروز در حال رقم خوردن است به دلواپسی انقراض كامل نسلی با این زبان می افزاید و می تواند به عنوان یك نگرانی جدی برای فرهنگ دوستان این سرزمین مطرح باشد.

** پیشینه زبان مازندرانی
زبان یا گویش مازندرانی را برخی نویسندگان و محققان این منطقه با زبان سانسكریت هم عصر و همدوره می دانند . برخی نیز زبان مازندرانی كنونی را بازمانده ای از زبان پهلوی اشكانی و پهلوی ساسانی می دانند و معتقدند در اثر اختلاط بیش از اندازه با سایر زبان های غالب از جمله فارسی دری ، عربی و واژه های فرنگی كه در چند دهه گذشته به زبان مازندرانی رسوخ كرده ، كم كم از هویت اصلی خود دور شده است.
به اعتقاد كارشناسان زبان ، به دلیل سیاست های یكسان سازی حكومت مركزی در دوران قاجار و پهلوی ، از ارزش و اهمیت زبان مازندرانی هم كاسته شده است.
با وجود همه این تاثیرات ، زبان مازندرانی هنوز هم بخشی قابل توجه از واژگان و همچنین بعضی رگه های دستوری خاص خود را بعد از دو هزار سال حفظ كرده است.
زبان سانسكریت (كلاسیك) در فاصله 500 تا یكهزار سال پس از میلاد در منطقه ای بسیار وسیع از شرق آسیا و بویژه شبه قاره هند رواج داشت .
یك پژوهشگر زبان مازندرانی در باره این زبان به خبرنگار ایرنا گفت : زبان مازندرانی انشعابی از زبان پارتی است و قدمت آن به دوره اشكانیان باز می گردد و شعر و موسیقی مازندرانی قدیمی ترین بازمانده شعر و موسیقی ایران است.
محمد صالح ذاكری افزود : زبان مازندرانی در قرون چهار تا 9 هجری، زبان حاكم در شمال ایران بود و حتی كتاب های دینی را هم به این زبان ترجمه كردند.

** فضای مجازی ، هم درد و هم درمان
این پژوهشگر زبان مازندرانی نسبت به خطر نابودی این زبان كهن دارای ریشه هندی - اروپائی هشدار داد و گفت : براساس نتایج یك تحقیق، 60 درصد خانواده های مازندرانی در جمع خانوادگی هم به زبان فارسی حرف می زنند.
ذاكری معتقد است : رغبت نداشتن خانواده های مازندرانی برای آموزش زبان بومی به فرزندانشان، محدود شدن حوزه كاربرد، تاثیر زبان های دیگر، دلسردی و نداشتن اعتماد به نفس كاربران در استفاده از زبان مادری از عوامل تهدید كننده زبان مازندرانی هستند.
این پژوهشگر زبان مازندرانی استفاده از زبان مازندرانی در نوشتار ، كاربرد اسامی مازندرانی برای نام گذاری فرزندان، استفاده از زبان مازندرانی در رسانه ها و فضای مجازی و دستگاههای دولتی را هم از راهكارهای جانبی برای حفظ زبان مادری مردم مازندران برشمرد .
ذاكری از اینترنت و فضای مجازی به عنوان فرصتی مناسب جهت احیای زبان مازندرانی یاد كرد و گفت كه هم اكنون زبان مازندرانی در این فضا حضور پررنگی دارد.

** غفلت از تاریخ شفاهی
عبور ساده از كنار زبان و واژه ها و عبارات محاوره ای كه خود مملو از قطعات پیوسته و نسل به نسل تاریخی و معرف فرهنگ مردمان یك سرزمین است ، غفلت در نگارش تاریخ و نقصان قصه تاریخ و به گونه ای بی احترامی به اجداد و پیشینیان است.
زبان غنی و اصیل مازندران را می توان همانند موسیقی به كتاب ها نیز آورد . نفس های این زبان از ' بلده ' تا ' هزارجریب ' بیشتر به گوش می رسد . در بسیاری نقاط شهری اما تنها تعدادی از واژگان این زبان شنیده می شود و تنها بویی اندك از افعال برگردان گم شده در پس جملات تقریبا كامل فارسی به مشام می رسد كه بی ریختی فرهنگی این زبان را بیشتر و ناخوشایندی تلخی را ناخودآگاه از این تركیب به ذائقه تحمیل می كند.
زبانی كه اكنون بخش زیادی از كودكان ، نسل جوان و میانسالان مازندرانی صبحت می كنند تركیبی از فارسی و مازنی است كه همه با هر گویشی تقریبا آن را متوجه می شوند با این تفاوت كه دیگر در هوای محاورات مازندرانی ها صمیمیت و حس غرق شدن در هویتی سبز در كوچه های بارانی زبان شیرین این خطه كه شنونده را در حال و هوای سنت های شیرین گذشته غرق می كرد، به شامه نمی رسد.

** جای خالی رسم الخط
تالیف و نگارش كتاب هایی به زبان مازندرانی و تلاش نویسندگان در این جهت كه همتی عالی می طلبد، خود می تواند یكی از اثرگذارترین اقدامات از سوی متولیان فرهنگی برای حفظ زبان اصیل مازندرانی محسوب شود چرا كه آثار مكتوب نقش غیرقابل انكاری در ماندگاری یك زبان دارد.
اساتید تاریخ معتقدند یكی از مهم ترین دلایل كم توجهی به زبان مازندرانی نداشتن رسم الخط مخصوص این زبان است.
به اعتقاد آنان ، برای احیای زبان های محلی بویژه زبان باستانی مردم مازندران بهتر است تا متولیان فرهنگی استان نسبت به تعریف و بازآفرینی یك رسم الخط متناسب با این زبان اقدام كنند و با آموزش آن در سطح مدارس و كانون های فرهنگی از نابودی كامل این زبان جلوگیری كنند.
حسین اسلامی نویسنده و پژوهشگر مازندرانی و مسئول پژوهشكده ساری شناسی معتقد است: تاریخ هر ملتی هویت آن ملت است و ملتی كه از تاریخ و زبان خود فرار كند نه تنها هویت ندارد بلكه زنده هم نمی ماند.
وی افزود : مازندرانی ها باید مازندرانی حرف بزنند تا یخ محلی حرف نزدن باز شود، باید در مدارس هم مازنی حرف بزنیم ، جمع بندی درس در ربع پایانی كلاس به مازنی باشد.
او ادامه داد : چرا مازندران با آن هویت، به اینجا رسیده كه چهره فرهنگی استان هم به یخ زدگی آن اذعان می دارد؟ چرا باید از یك ملت استدعا كرد كه به زبان خودشان حرف بزنند و فرهنگ گریز نباشند؟ چه چیزی می تواند شیرین تر از زبان مادری باشد.
صحبت كردن به زبان محلی در جلساتی كه رسمیت ندارد، تهیه تولیدات فرهنگی و هنری با نگاه بر فرهنگ، هنر و هویت استان مازندران، تشویق فرزندان به مطالعه كتب تاریخی مازندران و توجه بیشتر رسانه ها به كاربرد این زبان می تواند ویروس كش بلای نازل شده بر سر زبان اصیل مازندرانی باشد.
نهضت جمع آوری بیش از 30 هزار واژه اصیل مازندرانی در كتاب هایی با عنوان واژگان تبری و جمع آوری و انتشار كتاب های دربردارنده ضرب المثل های كهن مازندران و اقدامات فرهنگی چون تمركز چندسال گذشته پیك های نوروزی دانش آموزان منطقه به زبان و هویت محلی تنها درصورتی اثربخش خواهد بود كه اراده مردم در حفظ این گویش ضمیمه آن شود زیرا مردم وسیعترین قسمت نگهدارنده این زنجیره را تشكیل می دهند.
اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اهمیت آموزش و جایگاه زبان مادری و نبودن منع قانونی آن پرداخته و استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‏‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در كنار زبان فارسی را آزاد گذاشته است.
كارشناسان معتقدند نسلی كه قادر به انتقال زبان مادری خود به نسل‌های آینده نباشد، دچار تهدید فراموشی زبان و فرهنگ خود خواهد شد.
زبان مازنی به عنوان یكی از مهم ترین زبان‌ها، لهجه‌ ها و گویش‌های ایرانی مطرح است؛ این زبان اصیل همانند زبان های اصیل برخی دیگر از نقاط كشور كه در مدرسه تدریس می شود باید به كلاس های درس دانش آموزان وارد شود.
در سیستم آموزشی مدارس كشور كتاب و زبان انگلیسی و عربی گنجانده شده ، اما از زبان و كتاب مادری و باستانی خبری نیست. خانواده و مدرسه بهترین كانون انتقال هرآنچه مربوط به فرهنگ است، محسوب می شود و اثرگذارترین كانال برای حفظ و حراست از زبان مازندرانی، این میراث شیرین پیشینیان، برنامه ریزی برای این كانون هاست.
خبرنگار : فاطمه رحمتی ** انتشاردهنده : حسن فلاحتی
3009/1654