فرهنگ وقف از سنتهای حسنه اسلامی است كه درباره ثواب و فضیلتهای آن بطور مكرر در روایات و منابع فقهی ذكر شده اما نیاز است این صدقه جاریه و كمك به همنوع در مسیر جدیدی قرار گیرد تا تامین كننده نیازهای كنونی جامعه باشد.
به نظر می رسد با توجه به نیازهای جدید حوزه اقتصادی به ویژه در بخش علم و فناوری آن بتوان بخش عمده ای از خلاءهای حمایتی را با وقف پر كرد زیرا پیشرفت علم و نیاز روزافزون بشر به توسعه فناوری و اقدامات نوآورانه امری اجتناب ناپذیر در عصر كنونی است و همسو با آن می طلبد كه واقفین، رویكرد خیراندیشانه خود را قدری معطوف به این بخش كنند.
خراسان رضوی سابقه دیرینه ای در حوزه وقف دارد و واقفان بزرگی با نیت خدمت نسبت به وقف اموال و بسیاری از داراییهای خود گام بلندی برای توسعه بسیاری از بخشها و تامین نیازهای مردم برداشته اند.
تاكنون ساختمانهای زیادی از سوی واقفان برای مراكز درمانی و مراكز آموزشی وقف شده اند بطوری كه 65 مدرسه علمیه در مشهد وقفی است و همچنین 176 موقوفه در خراسان رضوی به مراكز درمانی و دارویی اختصاص دارد.
اما آنچه از دیدگاه كارشناسان در شرایط فعلی ایجاد وقف علم و فناوری در حوزه نرم افزاری و به نوعی پشتوانه مالی برای دانشمندان و پروژه های علمی و فناورانه ضروری است تا بتوان سیاستهای اقتصاد مقاومتی و رسیدن ایران به اهداف سند چشم انداز 1404 در تولید علم را محقق كرد كه این حمایت می تواند ابعاد مختلفی را در برگیرد.
رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هزار و 300 نخبه علمی زیرپوشش بنیاد در استان قرار دارند كه از این تعداد680 نفر دانشجو بوده و از جوایز این بنیاد بهره می گیرند.
سعید رضا احمدی زاده افزود: 75 درصد از بودجه سالانه بنیاد صرف تامین جوایز و حمایتهای پانزده گانه از نخبگان می شود و فقط 25 درصد از بودجه به هزینه های جاری اختصاص می یابد.
وی ادامه داد: برخی حمایتهای بنیاد ملی نخبگان در خراسان رضوی جز در موارد مالی مربوط به پایان نامه، سفرهای خارجی، پروژه، ارتباطات فرهنگی، بورسیه تحصیلی، جذب در دانشگاهها و هیات علمی، جذب در نهادهای فناور و موارد مشابه می شود كه به دلیل محدود بودن منابع دولتی قادر به پوشش همه این حمایتها به حد مطلوب بویژه در بخش جوایز نیستیم.
رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی گفت: هم اینك بودجه بنیاد نخبگان خراسان رضوی به اعطای جوایز به یك دهم درصد جامعه نخبه دانشجویی اختصاص می یابد كه اگر این میزان به 2 دهم درصد برسد مطلوب می باشد.
وی افزود: اكنون واقفان در برخی استانها هزینه جوایز را تقبل كرده و جوایز به نام آنان به نخبگان زیر پوشش بنیاد نخبگان اعطا می شود اما هنوز این مهم در خراسان رضوی اجرا نشده است.
احمدی زاده ادامه داد: عمده موارد وقفی در حوزه علمی در خراسان رضوی مربوط به بخشهای فیزیكی می شود در حالی كه می توان در حوزه نرم افزاری و حمایت از ایده های علمی و فناورانه نخبگان وقفهایی را به ثبت رساند تا آثار آن تا سالها باقی بماند و افراد زیادی از آن منتفع شوند.
وی گفت: دولت دچار نقص قانونی و نقص منابع مالی است و برای جلوگیری از فرار مغزها لازم است واقفان این خطر را پذیرفته و از ایده ها و اندیشه ها حمایت كنند. یكی از ایرادات حمایتهای دولتی از طرحهای فناورانه و علمی این است كه خطرپذیری پژوهش یا تحقیق فرد نخبه پذیرفته نمی شود و تنها در صورتی كه ایده تبدیل به محصول شود این حمایت صورت می گیرد. اما واقفان با حمایتهای خیرانه خود می توانند ریسك پژوهش را پذیرفته و از ایده ها در صورتی كه به نتیجه مطلوب نرسد نیز حمایت كنند.
رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی افزود: واقفان می توانند با تشكیل صندوقهای خرد بخشی از سرمایه خود را در اختیار نخبگان قرار دهند كه حداقل ایده های آنها به اجرا درآید. خواه این ایده ها به نتیجه مطلوب برسد یا به نتیجه نرسد.
* شركتهای دانش بنیان و وقف
رئیس پارك علم و فناوری خراسان نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هم اكنون 164 شركت دانش بنیان و 255 شركت فناور در خراسان رضوی وجود دارد كه 350 محصول جدید تولید می كنند و شركتهای دانش بنیان نوپا نیازمند حمایت هستند.
سیدحسن علم الهدایی افزود: وقف علم و فناوری اقدام خوب و جدیدی است كه واقفان می توانند در كنار ساخت مدرسه و بیمارستان از شركتهای دانش بنیان و فناور نیز به طرق مختلف برای توسعه علمی و فناوری كشور حمایت كنند.
وی بر این نكته كه تاكنون وقفی در خصوص شركتهای دانش بنیان در خراسان به ثبت نرسیده تاكید و بیان كرد: شركتهای دانش بنیان نوپا نیازمند حمایت مالی هستند و واقفان می توانند از طریق پذیرش ضمانت آنان، شریك شدن در محصول این شركتها یا روشهای دیگر از آنها حمایت نمایند.
رئیس پارك علم و فناوری خراسان به بالا بودن بیكاری و لزوم توسعه علمی كشور با توجه به سرعت بالای رشد و توسعه در سایر كشورهای دنیا اشاره و بیان كرد: لازم است در مورد كسب و كارهای كوچك از شركتهای دانش بنیان نوپا و جدید حمایتهای مردمی در قالب وقف انجام گیرد زیرا آنها توان كشیدن همه بار را ندارند.
وی ادامه داد: زیرساخت مهم برای شركتهای دانش بنیان ضمانت و تسهیلات است و این پارك با محدودیت بودجه مواجه بوده و نیاز است واقفان از این شركتها حمایت كنند.
* سابقه وقف در مراكز علمی
مدیر توسعه و انتقال فناوری دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: وقف علمی در مراكز علمی و دانشگاهی سابقه طولانی دارد و واقفان تاكنون تمركز خود را معطوف به ایجاد خوابگاهها و مراكز آموزشی برای بهره برداری دانشجویان و دانش آموزان كرده اند.
امیر ملك زاده افزود: با توجه به نیاز روز ضروری به نظر می رسد دامنه وقف به حوزه های دیگر مانند تجهیز آزمایشگاهها، مشاركت در طرحهای فناورانه، طرحهای كارآفرینی و تكمیل دانش فنی نیز گسترش یابد. آنچه امروز بخش علمی نیازمند كمك واقفان است مربوط به زیرساختهای حوزه پژوهشی و فناورانه و طرحهای كارآفرینی می باشد تا بتوان كمبودهای اقتصادی را جبران كرده،و بیكاری را كاهش داد و به توسعه كشور كمك نمود.
وی ادامه داد: طرحهای زیادی توسط دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد تدوین شده كه به لحاظ پژوهشی و علمی در اولویت قرار دارند و نیازمند سرمایه گذار هستند كه در این خصوص واقفان می توانند كمك بزرگی به جامعه علمی استان نمایند.
مدیر توسعه و انتقال فناوری دانشگاه فردوسی گفت: تاكنون مجموعه خیران كمكهای زیادی در جهت تامین زیرساختهای فناوری در دانشگاه داشته اند و توافقات خوبی نیز در این زمینه انجام گرفته اما امید است جامعه واقفان نیز برای توسعه علمی و فناوری كه نیاز امروز جامعه است حمایت بیشتری از جامعه دانشگاهی داشته باشند.
*خراسان رضوی استانی برجسته در عرصه وقف
معاون فرهنگی اجتماعی اداره كل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: وقف یك اقدام بسیار ارزشمند و یك كار انسانی و اسلامی است كه آثار و بركات آن انكارناپذیر است و كسی را نمی توان در این جامعه یافت كه از بركات وقف بهره مند نشده باشد.
حجت الاسلام جمال ایزدی افزود: در خراسان رضوی 24 هزار و 218 مورد موقوفه وجود دارد و یكی از استانهای نامدار و برجسته كشور در تعداد موقوفات و واقفان سرشناس است.
وی ادامه داد: در گذشته واقفان با توجه به نیاز آن روز جامعه وقفهایی را انجام می دادند كه در زمان خود اقدام شایسته ای به شمار می رفت اما وقف ابعاد گسترده ای را دربر می گیرد كه هم راستا با شرایط زمانی و مكانی می تواند ابعاد جدید بیابد. جامعه كنونی كشور نیازهای جدیدی دارد كه وقف می تواند پاسخگوی بسیاری از این نیازها باشد. در همین راستا زمینه وقفهای مشاركتی برای مشاركت بیشتر مردم در امر وقف متناسب با وسع مالی آنان فراهم شده تا از این حسن جاوید بهره مند شوند.
معاون اداره كل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت: خراسان نخستین استانی بود كه مركز مشاوره وقف را سال 1390 ایجاد كرد تا زمینه وقفهای مشاركتی فراهم شود. از جمله آنها وقف مشاركتی 'قرآن، عترت و نماز' با همكاری اداره كل آموزش و پرورش، وقف مشاركتی مهرفاطمی و ساخت مجتمعی به نام حضرت فاطمه الزهرا(س) و وقف مشاركتی علم و فناوری هستند.
وی افزود: وقفهای علمی زیادی در استان ثبت شده كه شامل مدارس علمیه، مدارس آموزش و پرورش، كتابخانه ها، مراكز دانشگاهی و مراكز درمانی است اما از آنجا كه علم باید محصولی داشته باشد و فناوری نیز محصول علم است لذا باید وقفهایی در حوزه محصول علم و رسیدن به فناوری نیز بوجود آید.
حجت الاسلام ایزدی ادامه داد: اگر بتوان با بهره گیری از وقف به توسعه فناوری دست یافت می توان در كاهش هزینه ها، استفاده از فرصتها، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی بهره گرفت و بخشی از نیازهای جامعه را بدون وابستگی به خارج از كشور تامین كرد.
وی گفت: اكنون در حوزه های اقتصادی متعددی از جمله بخش تولید، انرژیهای تجدیدپذیر، محیط زیست و تامین امنیت غذایی، تامین آب و سلامت نیازمند سرمایه و ارتقا فناوری هستیم كه واقفان می توانند در این زمینه یاریگر باشند. موضوع علم و فناوری از اولویتها و تاكیدات موكد رهبر معظم انقلاب است و با توجه به نیاز كنونی كشور به توسعه علمی و فناوری لازم است رسانه ها نسبت به آگاه سازی خیرین و مردم برای مشاركت در این نوع وقف اهتمام بیشتری داشته باشند.
* جریان سازی وقف علم و فناوری
مسئول امور كمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: فناوری یك ابزار قدرتمند در پاسخ به خدمات در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است كه ملت به آن نیاز دارند.
جعفر زارع افزود: علم و فناوری در تمام شئون زندگی انسان نقش دارد و از همان ابتدای خلقت در قالب یك محصول یا خدمت خود را نشان داده است. علم، جستجوی قوانین موضوعی حاكم بر پدیده های طبیعی بدون توجه به كاربردهای اقتصادی است اما فناوری كاربرد اصول و قوانین حاكم بر پدیده های طبیعی در زندگی انسان در قالب یك فرآیند تولید است.
وی ادامه داد: فناوری در جامعه كنونی برای جبران نقایص در بسیاری از حوزه ها كاربرد مهمی دارد و اولویتهای كشور در این حوزه شامل ایجاد فناوری برای جبران كمبود آب، حفظ محیط زیست، تامین امنیت، مهندسی پزشكی، علوم شناختی و سلامت است. در بحث علم و فناوری و راه اندازی كمیته یاوران وقف در این بخش به دنبال گفتمانسازی یا جریان سازی در سطح كشور هستیم تا بتوان به ظرف وقف به جز حوزه های مذهبی، حوزه های علمی و فناورانه را نیز اضافه كرد.
مسئول امور كمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی گفت: بطور قطع وقف در جهت توسعه دانش و فناوری به تحقق عدالت اجتماعی، رشد و توسعه اقتصادی كشور، پیشرفتهای علمی و رضایت مندی محققان، ایجاد و افزایش سطح اشتغال دانش بنیان موثر خواهد بود.
وی افزود: كمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی در قالب تفاهمنامه دفتر همكاری علمی امور نخبگان شهید فهمیده منطقه شمال شرق با اداره كل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی با حضور اشخاص حقوقی و حقیقی از جمله روسای دانشگاه فردوسی، پارك علم و فناوری خراسان، سازمان صنعت، معدن و تجارت، اتاق اصناف، استانداری خراسان رضوی و دو نفر از خیران شكل گرفته است.
زارع ادامه داد: در بخش بهره برداری و هدایت واقفان تعدادی از موقوفات خراسان رضوی به این سمت جهت دهی و همچنین
زیرساخت نرم افزاری برای وقف مشاركتی در بخش علم و فناوری طراحی شده است. در وقف مشاركتی علم و فناوری سهام به مبلغ 100 هزار ریال ارائه شده كه تاكنون 170 نفر در این امر مشاركت كرده و از این محل حدود 350 میلیون ریال جمع آوری شده است.
وی گفت: اصحاب رسانه می توانند جریان سازی كنند و وقف علم و فناوری را توسعه دهند تا بتوان در حوزه استفاده از فناوری و تجاری سازی فناوری از واقفان بهره گرفت.
گزارشگر: میترا عبداللهی **انتشار: حسین كریم زاده
مشهد- ایرنا- وقف یكی از ارزشمندترین سنتهای دینی و از زیرساختهای اقتصادی جهان اسلام به شمار می رود و از دیدگاه بسیاری از كارشناسان امروزه نیاز به این حُسن جاوید در حوزه علم و فناوری نجاتبخش كشور از فقر و وابستگی و رسیدن به توسعه فناورانه است.
