اجلاس سران شوراي همكاري خليج فارس زير سايه بحران روابط با قطر- حميدرضا بانصيري*

شيخ تميم امير قطر قرار است در پاسخ به دعوت امير كويت، در اين اجلاس شركت كند و اين در حالي است كه اين بحران فروكش نكرده و دوحه همچنان بر مواضع خود و مخالفتش با رويكردهاي مداخله جويانه عربستان تاكيد دارد.
سه روز بعد از سفر دونالد ترامپ رييس جمهوري آمريكا به عربستان و انعقاد قرارداد نظامي 450 ميليارد دلاري فروش سلاح و تجهيزات نظامي با اين كشور، انتشار فايل صوتي منتسب به امير قطر كه در آن به تمجيد از ايران پرداخته و حماس را نماينده واقعي مردم فلسطين معرفي كرده بود ، جنجال آفرين شد . دوحه انتشار اين فايل صوتي را در اثر هك كردن خبرگزاري رسمي اين كشور (قانا) دانست .
كمتر از دو هفته بعد چهار كشور عربستان ، بحرين ، امارات و مصر ( با محوريت عربستان ) روابط خود با كشور قطر را قطع كردند و مرزهاي زميني ، هوايي و دريايي خود را با اين كشور بستند.
لغو مجوز فعاليت شبكه تلويزيوني الجزيره ، قطع تمامي روابط ديپلماتيك با اين كشور ، اخراج قطر از ائتلاف نظامي عليه يمن ، اخراج اتباع قطري ، جلوگيري از ورود هواپيماهاي قطري و ... از جمله تحريم هاي اين كشورها عليه قطر بود.
چهار كشور محاصره كننده قطر اين كشور را به حمايت از تروريسم متهم كردند و دوحه نيز متقابلا اين كشورها را حامي تروريسم تكفيري خواند.
علاوه بر اردن كه در حمايت از اين تصميم اقدام به كاهش سطح روابط ديپلماتيك خود با قطر كرد برخي كشورهاي كم اهميت يا بي اهميت در نظام بين الملل و منطقه هم به تحريم دوحه پيوستند.
وزير خارجه قطر اين اقدام را نقض حاكميت ملي كشورش دانست ، جمهوري اسلامي ايران مهم ترين همسايه كشورهاي عربي حوزه خليج فارس از وضعيت پيش آمده ابراز نگراني كرد اما اقدام تحريم كنندگان با حمايت رژيم صهيونيستي مواجه شد .
تحريم ها باعث افزايش قيمت جهاني نفت و همچنين كاهش ارزش ريال قطر و برخي نوسانات در بورس كشورهاي حاشيه خليج فارس شد.
اين گمانه زني كه اعمال تحريم ها عليه قطر با چراغ سبز دونالد ترامپ ريييس جمهوري آمريكا در جريان سفر به رياض صورت گرفته است ، با واكنش ترامپ چهار روز بعد از اعمال تحريم رنگ واقعيت به خود گرفت .
ترامپ كه در كنفرانس مطبوعاتي با همتاي رومانيايي خود در كاخ سفيد سخن مي گفت ، قطر را به حمايت و پشتيباني از تروريسم متهم و ادعا كرد ؛ تاريخ و كارنامه قطر نشان مي دهد كه اين كشور در «سطحي بالا» از گروه هاي تروريستي حمايت كرده است و بايد به پشتيباني مالي خود از اين گروه ها خاتمه دهد.
اين سخنان در حالي بيان شد كه ركس تيلرسون، وزير امور خارجه دولت ترامپ ساعاتي پيش از او و با اشاره به تنش ديپلماتيك عربستان با قطر گفته بود كه ايجاد محدوديت عليه دوحه به عمليات مبارزه با داعش لطمه مي زند و آمريكا مايل به تنش بيشتر در اين منطقه نيست .
9 روز بعداز اظهارات ترامپ و در حالي كه تلاش‌ها براي يافتن راه حل بحران ميان قطر و برخي ديگر از كشورهاي عرب حوزه خليج فارس ادامه داشت ، خبرگزاري ها از امضاي قرارداد 12 ميليارد دلاري فروش 36 فروند جنگنده اف – 15 آمريكا به قطر خبر دادند. همزمان، دو كشتي جنگي ارتش آمريكا به منظور انجام رزمايش دريايي مشترك آمريكا و قطر به آب‌هاي خليج فارس رسيدند.
در اين ميان تركيه به عنوان بازيگر ديگر منطقه اي در واكنش به تحولات روابط قطر با همسايگان عربش واكنش جدي از خود نشان داد.
اردوغان در سخناني گفت «مي خواهم به صراحت بگويم، ما با وضع تحريم ها عليه قطر مخالفيم».
اما اوج حمايت هاي تركيه از قطر تصويب اعزام نيروهاي بيشتر ترك به قطر توسط پارلمان اين كشور بود. پارلمان تركيه با طرح دولت اين كشور مبني بر اعزام و استقرار نيروهاي بيشتري از تركيه در قطر موافقت كرد و 14 ژوئن (24 خرداد ) نيروهاي ترك به قطر اعزام شدند.
بر اساس مصوبه پارلمان تركيه ، پهپادهاي كنترل مرزي و حدود 300 نظامي به قطر اعزام شدند. البته تركيه از سال 2016 يك پايگاه نظامي در قطر ايجاد كرده و 600 نيروي ترك نيز در اين پايگاه مستقر شده بودند.
23 ژوئن (2 تير) كشورهاي تحريم كننده فهرست بالا بلنديي از شروط خود براي از سرگيري روابط با قطر را به كويت دادند تا به قطري ها برساند ؛ آنها 10 روز هم ضرب الاجل تعيين كردند ؛ قطع تمام روابط و توقف هر گونه همكاري مشترك با ايران ، قطع روابط با سازمان هاي ترويستي ، بستن شبكه الجزيره و تمامي دفاتر آن ، پايان دادن به حضور نظامي تركيه ، تسليم افراد تحت تعقيب ، پايان دادن به دخالت در امور داخلي ساير كشورها و پرداخت نامحدود غرامت از جمله شروط آنها بود.
قطرهم دو روز مانده به پايان ضرب الاجل با رد تمامي اين درخواست ها پاسخ « نه » خود را تسليم مقامات كويت كرد .
پس از اين فعل و انفعالات ، مذاكره وزراي خارجه عربستان و قطر در واشنگتن (28 ژوئن – 7 تير ) هم بدون دستيابي به نتيجه مشخصي به پايان رسيد.
چهاركشور تحريم كننده چندي بعد درقاهره گرد هم آمدند تا پاسخ هاي قطر را بررسي كنند. آنها كه در مقابل پاسخ قاطع قطر حرفي براي گفتن نداشتند ناچار به رويكرد «تهديد بيشتر» روي آوردند و گفتند كه قطر منتظر اقدامات بعدي آنها باشد. اقداماتي كه در حد تحريم چند فرد و شركت محدود ماند.
از آن پس بحران تنها در حد موضع گيري هاي كشورهاي متخاصم باقي ماند و قطر كه بيم آن را داشت از سوي تحريم كنندگان به خصوص عربستان – كه مرز زميني با اين كشور دارد – مورد حمله قرار گيرد توانست به خوبي و با همكاري كشورهاي تاثير گذار منطقه از بحران عبور و تحريم ها را بي اثر كند.
هرچند در ابتداي اعمال تحريم ها، كارشناسان در اثرگذار بودن تحريم ها بر قطر ترديد كردند. 35 ميليارد دلارذخيره ارزي بانك مركزي قطر ، 300 ميليارد دلار سرمايه گذاري در ديگر نقاط جهان و وجود ذخاير عظيم گاز ، مهم ترين دلايل اين ابراز ترديد بود.
و اكنون كه شش ماه از آغاز بحران روابط قطر با كشورهاي همسايه مي گذرد ، تحريم كنندگان نه تنها به اهداف تعيين شده كه بر اجراي آن پافشاري مي كردند ، نرسيده اند، بلكه ناچار به پذيرش حضور امير قطر در سي و هشتمين اجلاس سران شوراي همكاري خليج فارس در روز سه شنبه 14 آذر ماه جاري در كويت شده اند.
انتظار مي رود دستور كار اجلاس سران در نشست امروز دوشنبه (13 آذر) وزيران امور خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس كه با حضور وزير امور خارجه قطر برگزار آغاز بكار مي كند، آماده شود.
گرچه برخي منابع خبري طي چند روز گذشته با انتشار اخبار جهت دار مدعي شدند كه قطر شرط عذرخواهي از تحريم كنندگان به ويژه عربستان را پذيرفته است، اما محمد بن عبدالرحمن آل ثاني ، معاون نخست وزير و وزير خارجه قطر گفت كشورش آمادگي دارد نگراني هاي كشورهاي محاصره كننده را كه قابليت توافق داشته باشند در چارچوب حفظ حاكميت كشورش و احترام به قوانين بين المللي بررسي كند .
او در همايش مطالعات خليج فارس وجزيره العرب در دوحه با اشاره به ميانجي گري دولت كويت براي حل بحران افزود: كشور ميانجي ( كويت) از هيچيك از طرف هاي بحران، خواسته غير معقول نخواهد داشت .
مقام قطري تاكيد كرد هيچيك از كشورهاي طرف بحران، حق درخواست از كشور ديگري را ندارند، اما نگراني هايي وجود دارد ، درصورتي كه اين نگراني ها قابل توافق باشد، نگراني هاي ما هم خواهد بود.
علاوه بر اين برخي منابع ديپلماتيك گفتند كه كويت موافقت عربستان وتمايل اين كشور به حضور دوحه در نشست شوراي همكاري خليج فارس وحل بحران با قطر را دريافت كرده است.
اين منابع تاكيد كردند قرار است كويت طرحي را با توافق همه كشورها براي حل بحران به آنها ارائه كند.
------------------------------------------------------------------------------
** كارشناس مسائل حوزه خليج فارس- ايرنا