كوك ساز عندلیبی ها برای پیوند نوای موسیقی و عرفان

به گزارش خبرنگار ایرنا، هنوز هم تعداد زیادی از مداحان و دف نوازان كردستانی، در خانقاه ها و تكایای این استان، خود را شاگرد استاد بزرگ دف و عرفان، زنده یاد خلیفه عبدالصمد عندلیبی (1255- 1339) می دانند و به سبك و سیاق وی به ذكر و مداحی می پردازند.
برخی از صاحب نظران این حوزه بر این باورند كه این سبك بعد از وفات خلیفه عبدالصمد عندلیبی به نام وی ثبت شده است و بسیاری از مداحان با اقتباس از سبك ابداعی وی رقص سماع برگزار می آیند.
این هنر عرفانی كردستان به دلیل نبود امكانات ثبت و مستندسازی از ادوار قدیم مانند سایر بخش های موسیقی و هنر از نسل های گذشته سینه به سینه به نسل امروز منتقل شده است.
علاوه بر این گنجینه گرانبها، خاندان عندلیبی در طول این مدت یادگاران بزرگی به دنیای موسیقی و عرفان ایران هدیه كرده و شاگردان زیادی در این مكتب پرورش یافته اند كه عبدالخالق عندلیبی، جمیل، محمدجلیل، جمشید، فرشید، فرهاد، فرزاد و گلریز عندلیبی از آن جمله هستند.
یكی از محققان و پژوهشگران موسیقی كردستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار كرد: نام موسیقی خانقاهی و عرفانی در كردستان با نام خلیفه عبدالصمد عندلیبی عجین شده و بسیاری از شخصیت ها و مداحان صاحب نام عرفان، مداحی و دف نوازی را از وی اقتباس كرده اند.
شهرام علی محمدی گفت: در دهه 40 شمسی علاوه بر عرفان، موسیقی نیز در بین خانواده عندلیبی به اوج رسید و یادگیری و نواختن برخی سازهای ایرانی از جمله نی، كمانچه، سنتور و قانون را در دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شروع كردند و به مقام استادی رسیدند.
وی اضافه كرد: تشكیل گروه های موسیقی عارف، شیدا و مولانا و بهره گیری از شیوه خاص، معرف اصلی خاندان هنرمند عندلیبی در آن دوران بود.
به گفته وی، خاندان عندلیبی علاوه بر اینكه هر كدام در سازی تبحر خاص دارند، در این مدت با برگزاری دوره های آموزشی، شاگردان زیادی در حوزه موسیقی تربیت و خدمات ارزنده ای به هنر كشور ارائه داده اند.
مدیر آموزشگاه موسیقی عندلیبی در كردستان نیز می گوید: خاندان عندلیبی و كامكارها كه هر 2 در محله چهارباغ سنندج ساكن بودند از قدیم افتخار خدمت به عرفان و موسیقی و میزبانی از هنرمندان داخلی و خارجی را داشتند.
گلریز عندلیبی افزود: در دورانی كه مردم ما آشنایی زیادی با موسیقی نداشتند و علاقه مندان به موسیقی را نكوهش می كردند، خاندان عندلیبی به مامنی برای حفاظت و آموزش موسیقی تبدیل شده بودند.
وی اظهار كرد: علاوه بر هنرمندان، بسیاری از پژوهشگران و محققان موسیقی از جمله موسیقی شناس بزرگ ژان دورینگ فرانسوی برای پژوهش های خود ضمن حضور در سنندج، از خانواده عندلیبی به نیكی یاد كرده است.
عندلیبی یادآور شد: عشق به عرفان و موسیقی در بین هنرمندان این خاندان نهادینه شده و هنرمندان این خاندان در كنار نواختن سایر سازها، علاقه و عشق خاصی به دف نوازی دارند.
این هنرمند برجسته با اشاره به دیگر خدمات ارزنده خاندان عندلیبی به عرفان و موسیقی تاكید كرد: لازم است مسئولان به پاس تلاش ها و خدمات این خاندان، مكان خاصی را در سنندج برای حفظ یادگاری ها، اسناد و ابزار آلات موسیقی خاندان عندلیبی و آموزش موسیقی اختصاص دهند.

** زنده یاد خلیفه عبدالصمد عندلیبی (1255-1339)
خلیفه عبدالصمد عندلیبی متولد 1255 هجری شمسی در سنندج و از خوش قریحه و خوش صدا ترین دف نوازان دوران خود بود.
وی برای نخستین بار توانست موسیقی عرفانی و خانقاهی را با هم پیوند دهد و اولین كسی است كه شعر باز هوای وطنم آرزوست مولانا را با ملودی خاص خود خواند و مشهور است كه هنگام دف نوازی و شعرخوانی وی، دیگران سكوت می كردند و محو در ذكرخوانی او می شدند.
بعد از خلیفه عبدالصمد برخی مریدان وی از جمله خلیفه میرزا آغاغوثی و عبدالكریم صفوتی راه وی را در تكایا و خانقاه ها تداوم دادند.
خلیفه عبدالصمد عندلیبی توانست در مدت 79 سال عمر پربركت خود، دف نوازی را در كردستان به اوج برساند و اینك جشنواره هزار دف با هم نوایی هزاران دف نواز بر گرفته از فعالیت های این هنرمند فقید در این حوزه است.
در بین عارفان و مداحان كردستانی مشهور است كه خلیفه عبدالصمد عندلیبی در جواب كسی كه هدایایی را برای وی فرستاده بود ضمن برگشت هدایا گفته بود: مدح رسول اكرم(ص) را با هدیه عوض نمی كنم.

**محمدجلیل عندلیبی آهنگساز و نوازنده سنتور
وی متولد 1333 محلهٔ چهار باغ سنندج و در خانواده ای پرورش یافت كه هم از طرف مادری، یعنی دایی اش خوانندهٔ رادیو بود به نام حكمت نوبری و هم از طرف پدری، خوش صدایی را به ارث برده است.
او در 12 سالگی به مدت سه سال خواننده فرهنگ و هنر سنندج به سرپرستی حسن كامكار بود و از 15 سالگی نوازندگی سنتور را شروع كرد.
قبل از عزیمت به تهران و شروع تحصیلات آكادمیك، در دبیرستان هدایت اركستری تشكیل داد كه در جشن‌ها شركت می‌كرد.
در سال 1352 وارد دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و پیش اساتید بنام همچون نورعلی خان برومند، دكتر داریوش صفوت، احمد پژمان، علیرضا مشایخی، تقی مسعودیه و دكتر بركشلی آموزش دید.
عندلیبی به سال 1354 در دانشكدهٔ هنرهای زیبا علاوه بر ساز تخصصی سنتور و ساز الزامی پیانو، ساز دوم فاگوت را زیر نظر استاد پرژرف بلغاری فرا گرفت.
در سال 1356 عندلیبی برای اولین بار ساز عرفانی دف را به مجموعهٔ اركستر ایرانی اضافه كرد كه خوشبختانه تلفیق آن با اركستر ایرانی تحرك و سر زنده ‌گی خاصی به موسیقی ایران داده است.
تاكنون حدود 30 آلبوم به نام‌های شعر و عرفان، بی قرار، كیش مهر (شهرام ناظری) سروستان و بیاد یاران، مولانا با صدای رضوی سروستانی، شكوفه‌های جاویدان و گل افشان با صدای شاپور رحیمی، قسم با صدای كامیا بهزاد، جاده ابریشم، غریبستان، امان از جدایی، خداحافظ و تازه به تازه و اخیرا آلبوم گرفتار برای علیرضا افتخاری را ساخته است.
آثار كُردی و عرفانی همچون 'هی گل' در سال 1365 با صدای بهروز توكلی، 'از دست عشق' عزیز شاهرخ، «دوری» حسینی شریفی، «صدای تازه» با صدای سالار عندلیبی و در زمینه موسیقی عرفانی كردستان 'با قدسیان' پیام عزیزی و حسام لرنژاد و با 'قدسیان 4' با صدای جمیل خالدی منتشر شده است.

**جمشید عندلیبی نوازندهٔ ایرانی ساز نی
جمشید عندلیبی متولد 1336 سنندج نواختن نی را ابتدا بدون استاد فرا گرفت و سپس با حضور در دانشگاه تهران و آشنایی با حسین عمومی به ادامه فراگیری تكنیك‌های ساز نی پرداخت.
او ردیف موسیقی سنتی ایرانی را نزد نصرالله ناصح‌پور، نورعلی برومند و محمدرضا لطفی و تكنیك ردیف آوازی را نزد محمدرضا شجریان یاد گرفت.
وی در سال 1360 برای تكمیل تكنیك‌های پیشرفته نوازندگی نی به نزد حسن كسایی در اصفهان رفت.
عندلیبی در آثاری چون بیداد، نوا، دستان، دود عود، آسمان عشق، یاد ایام، رسوای دل، پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان با محمدرضا شجریان همكاری داشته است.
وی علاوه بر نوازندگی در كار آهنگسازی نیز فعال بود و آلبوم‌های میهمان تو، پاییز نیزار و مونس جان از جمله فعالیت ‌های او در زمینه آهنگسازی است و قطعات ابوالحسن صبا را با نی و بصورت ردیف آموزشی تنظیم و نواخته است.
از خاندان عندلیبی هنرمندانی دیگری از جمله فرشید استاد سازهای كوبه ای، فرهاد استاد كمانچه، فرزاد استاد دف، گلریز عندلیبی نوازنده و استاد سنتور و دف و هنرمند فقید شادی عندلیبی استاد سه تار در عرصه موسیقی و عرفان فعالیت دارند.
كردستان به بركت وجود خاندان هایی مانند عندلیبی و كامكار و هنرمندان برجسته در حوزه عرفان و موسیقی به یكی از خاستگاه های موسیقی ایران تبدیل شده است.
به عقیده برخی كارشناسان این حوزه هم اكنون سنندج به عنوان نخستین پایتخت جهانی دف شناخته شده و سالیانه همایش دف نوازی با حضور یك هزار دف نواز در این شهر برگزار می شود.
وجود مكانی به نام سرای عندلیبی برای جمع آوری آثار و اسناد عندلیبی ها در سنندج یكی از موضوعاتی است كه باید مسئولان و متولیان فرهنگی استان فرهنگی كردستان مورد توجه قرار دهند.
گزارش: عبدالله رحمانی ** انتشار دهنده: مجید سلیمانی
3020/9102