ارتقای فرهنگ ایمنی و آموزش راهكاری برای مقابله با زمین لرزه

همه ساله بلایای طبیعی همانند زلزله، سیل، توفان و آتش سوزی قسمت های مختلفی از جهان را گرفتار می كند كه از خود پیامدهای فراوانی همچون آسیب های مستقیم جانی و مالی، پدیدآمدن آوار در محل های حادثه دیده، آلودگی محیط زیست و در برخی موارد سد شدن جریان زندگی در مكان های حادثه دیده برجای می گذارد.

ایران نیز یكی از كشورهای حادثه خیز به شمار می آید كه بسیاری از حوادث طبیعی در آن به وقوع می پیوندد. در 15 سال اخیر لرزش ‌های مختلفی با ریشتر‌های كم و زیاد كشور را لرزانده است؛ از زلزله بم كه با بزرگای 5.6 ریشتر در 1382 خورشیدی رخ داد تا زلزله مرداد 1391 خورشیدی آذربایجان شرقی با بزرگای4.6 ریشتری كه شهرستان ‌های اهر و ورزقان را لرزاند و 306 تن كشته، بیش از پنج ‌هزار تن مجروح و خسارات فراوان را به دنبال داشت و همچنین زلزله استان كرمانشاه كه با 7.3 ریشتر در ماه گذشته به وقوع پیوست و بیش از 400 كشته و یك هزار و 700 مصدوم برجای گذاشت و در نهایت زلزله‌ تهران كه در روزهای پایانی آذر ماه گذشته با حدود 5.2 ریشتر در حد فاصل استان‌های تهران و البرز، حوالی مشكین دشت به وقوع پیوست، فرصتی پیش آورد تا در مسیر ارتقای آمادگی، رعایت اصول پیشگیری و كاهش ریسك در برابر این بلای طبیعی حركت كرد.

بلایای طبیعی و نوع آوار برداری و حذف آن از محل حادثه دیده یكی از مهمترین اجزاء در عملیات نجات و بازسازی است. برخی اقدام ها مانند ساخت و سازهای های مقاوم و ایجاد پوشش های گیاهی می تواند به كنترل و كاهش این خسارت ها كمك كنند. برگزاری دوره های آموزشی لازم و دانستن روش برخورد مناسب در چنین زمان هایی نیز از اقدام های پیشگیرانه در كاهش آسیب های طبیعی به شمار می رود.

سالروز زلزله مرگبار بم و ضرورت وجود آموزش در برابر بلایای طبیعی سبب شد تا شورای عالی انقلاب فرهنگی پنجم دی را به عنوان روز «ایمنی در برابر زلزله و كاهش اثرات بلایای طبیعی» در تقویم رسمی كشور نام گذاری كند كه هدف از آن یادآوری و توجه عمومی به خطرهای ناشی از وقوع پدیده‌های طبیعی و شناسایی عوامل پیشگیری و كاهش خسارات ناشی از آن به خصوص تلفات جانی و گسترش فرهنگ ایمنی در جامعه است.

«بهرام عكاشه» پدر علم زلزله‌ شناسی ایران و متخصص برجسته زمین‌شناسی معتقد است كه ایران از زلزله خیزترین كشورهای دنیا به شمار می رود كه باید مدیریت بحران در این زمینه به دغدغه مسوولان و باور عمومی مردم تبدیل شود و با نگاهی فرابخشی به این مقوله نگریست.

** نامشخص و خارج از علم بودن زمان زلزله
در طول تاریخ تنها یك مرتبه كارشناسان توانستند به شكل اتفاقی زمان وقوع زلزله را پیش بینی كنند كه آن هم در شمال شرق چین اتفاق افتاد. در كشورهای توسعه یافته همچون آمریكا، چین و روسیه نیز زلزله شناسان قادر به پیش بینی زلزله در دراز مدت نیستند زیرا تعیین وقوع این پدیده طبیعی نامشخص و خارج از علم است. در ایران نیز شهرهای مختلفی همچون تهران، شیراز، مشهد، تبریز، كرج، كرمانشاه و ... بر روی نوار گسل قرار دارند و همواره در معرض زلزله هستند، بنابراین زلزله اخیری كه در استان كرمانشاه به وقوع پیوست بسیار طبیعی بود و وقوع آن به معنای دشمنی طبیعت با بشر نیست.

بر پایه آمار هر سه سال یك زلزله بیش از 6ریشتر و هر 10 سال یك زلزله بالای هفت ریشتر و هر ماه یك زلزله بیش از چهار ریشتر در كشور اتفاق می افتد. در حدود 188 سال پیش زلزله ای به بزرگی هفت ریشتر در منطقه شمیرانات رخ داد كه در این حادثه تعداد 45هزار تن كشته شدند پس می توان بیان كرد كه زلزله های تهران به گونه ای طبیعی مدت زمانی 200 ساله دارند.

** وقوع زلزله در تهران در آینده ای نزدیك
برپایه آمار و محاسبه های تخمین زده باید انتظار وقوع زلزله بالای هفت ریشتری را داشت. البته زلزله به عنوان پدیده ای طبیعی بر پایه محاسبات ریاضی عمل نمی كند و ممكن است این محاسبه در آینده تغییر كند اما با این حال تهران در منطقه ای بسیار حساس و زلزله خیز قرار دارد كه رعایت نكات ایمنی و اصولی بسیار حایز اهمیت است. در جهان 40 پدیده طبیعی هست و بیش از 36 پدیده آن در ایران اتفاق می افتد و وقوع زلزله یكی از شاخص ترین آنها به شمار می رود كه اگر آمادگی های لازم در این زمینه وجود نداشته باشد، چنین پدیده هایی به فاجعه تبدیل می شوند، همانطور كه زلزله كرمانشاه چندی پیش اتفاق افتاد.

این استان به عنوان بخشی از منطقه زاگرس در اثر حركت شبه جزیزه عربستان و باز شدن دریای سرخ وقوع زلزله در آن بسیار طبیعی است. شمال شهر تهران و منطقه ورامین در جنوب تهران نیز بسیار حادثه خیز هستند و گسل های خفته در این مناطق توانایی بیش از هفت ریشتر را نیز دارند كه با توجه به ساخت وسازها در جنوب تهران و جنس زمین امكان دارد تخریب زیادی به همراه داشته باشد. گسل اصلی دیگری در شرق تهران به نام گسل مُشا كه در منطقه ای كوهستانی واقع شده است و از شمال تهران و از منطقه نیاوران عبور می كند و به طرف كرج و قزوین می رود. با توجه به آتشفشانی كه در محدوده شرقی گسل مُشاـ فشم قرار دارد نوع زلزله خیزی با توجه به جنس زمین فرق می كند. بنابراین باید خیلی هوشیار بود اما نباید فراموش كرد كه ایران از 1341 خورشید به سازمان زمین شناسی مجهز شد و تقریبا حدود 55 سال است كه مركز ژئوفیزیك دارد.

** ایمن بودن سازه ها راهی برای كاهش آسیب های ناشی از زلزله
در ایران قانون ساختمان سازی و آیین نامه های مربوط به آن مستلزم بازنگری های اصولی هستند زیرا هر گونه ساخت و ساز نیازمند اراضی استاندار است. با مشاهده و استفاده از تجارت كشورهایی همچون ژاپن و كالیفرنیا كه از زلزله خیزترین مناطق در دنیا هستند می توان با رعایت اصول مهندسی ساز و قوانین مربوط به ساختمان سازی از این مهم بهره برداری كرد. اگر بتوان صنایع را از تهران خارج و شرایط مجوز برای ساخت و ساز را محدود كرد، تلفات و خسارت های ناشی از زلزله كاهش می یابد. بسیاری از ساختمان ها قدیمی ساز هستند كه نظارت و كنترل كیفی آنها بسیار دشوار است اما باید با رعایت اصول و استفاده از فناوری های نوین به طرف صنعتی سازی پیش رفت و با ورود نیروهای متخصص در چرخه ساخت و ساز در برابر این گونه حوادث ایمن بود.

در مصالح ساختمانی، استانداردهای بین المللی در چارچوب مقررات ملی اجرا نمی‌شود. سازه در برابر زلزله متناسب با مقاومتی كه برای آنها در نظر گرفته شده است، واكنش نشان می دهد كه مقاوم سازی،‌ استاندارد و اصولی سازی در نظام شهری رعایت نمی شود. ساختمان ‌هایی واقع در بافت ‌های فرسوده هستند كه باید با توجه به مقررات ملی این ساختمان ها نوسازی شوند و این قانون باید با رعایت حداقل هایی همچون سلامت، بهداشت و نكات ایمنی برای ساكنان بیانجامد و افرادی كه از صلاحیت لازم برخوردار هستند به كار بازسازی بپردازند.

** نقش مدیریت بحران در برابر وقوع زلزله
ستاد مدیریت بحران در كشور از 1378 خورشیدی فعال شد اما هنوز به درستی نقش و جایگاه نهادهای مربوطه در آن معلوم نیست. تهران اكنون در وضعیتی قرار گرفته كه امداد و نجات برای آن غیرممكن است و تنها می توان میزان خسارات را كاهش داد. زلزله 6.7 ریشتری بم، 35 هزار كشته برجای گذاشت اما زلزله ای كه در تهران در آینده اتفاق می افتد، عمق آن كم محسوب می شود و تلفات انسانی و زخمیان حادثه و خسارات مالی آن بسیار گسترده خواهد بود كه ستاد مدیریت بحران تهران و سازمان هایی همچون شهرداری برای مدیریت آن نمی توانند اقدامی صورت دهند. مساحت تهران به قدری گسترش یافته و به میزانی ساختمان ها و برج های بلندی در معابر افزایش یافته كه نجات آن ناامیدكننده است. تقسیم درست مسوولیت ها، حفاظت و امنیت شهروندان می تواند به عنوان مهمترین اقدام ها در مدیریت این حادثه طبیعی باشد. شهروندان تهرانی را باید به طرفی هدایت كرد كه خود خطر را بشناسند و داوطلبانه از شهر تهران مهاجرت كنند و به شهرهای دیگر بروند.

گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.