به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، مردم به عنوان متولی اصلی محیط زیست خود، به شكلی مستقیم بر كاهش یا تشدید مشكلات این بخش اثرگذارند. از این رو، سازمان های مردم نهادِ زیست محیطی به دلیل برخورداری حمایت و كمك های مستقیم مردم نقش ویژه ای در كنترل چالش های زیست محیطی ایفا می كنند.
بهره گیری و توسعه سمن های زیست محیطی در دولت های یازدهم و دوازهم با هدف كاهش مشكلات این حوزه قوت یافت به طوری كه برخی تصمیمات و پروژه هایی كه اجرایی شدن آن ها احتمال آسیب به محیط زیست داشت با واكنش سمن ها رو به رو شد. سمن های محیط زیستی به جریان های داوطلبانه و خودجوشی اطلاق می شود كه در راستای محافظت از محیط زیست در دهه های اخیر شكل گرفتند.
اكنون 772 سمن زیست محیطی در كشور فعالیت می كنند كه 80 سمن از این تعداد در تهران مشغول به كار هستند. با وجود این، تعداد و عملكرد سمن های زیست محیطی در برابر این حجم از چالش های محیط زیست كافی به نظر نمی رسد و نیاز به راهكارهای عملی برای توسعه بخشی به این نوع از سازمان ها احساس می شود.
سمن های فعال در جوامع بومی و محلی در كنار رسانه ها به مثابه بازوی توانمند دستگاه های اجرایی مرتبط با حوزه محیط زیست و منابع طبیعی به شمار می روند كه این نوشتار به مهمترین كاركرد سمن های فعال در حوزه محیط زیست می پردازد:
1- آگاهی بخشی و آموزش اصلی ترین خروجی سمن های زیست محیطی به شمار می رود. سمن ها می توانند هر یك از شهروندان را نسبت به این مساله كه حفظ جنگل یا خاك تا چه اندازه در چرخه زندگی مهم است، آگاه ساخته و حساس سازند.
سمن ها با آموزش و آشنا ساختن مردم به پیامدهای تخریب محیط زیست مانند خشك شدن تالاب ها و دریاچه ها، قطع درختان، مصرف بی رویه آب و سایر آسیب های انسان به محیط زیست، می توانند معضلات را كنترل كرده و به سوی رفع و بهبود هدایت كنند. جلب مشاركت های مردمی این امكان را ایجاد می كند تا مشكلات زیست محیطی به ساده ترین و كم هزینه ترین روش ها رفع و محیط زیست برای آیندگان حفظ شود.
2- سمن ها نقشه راه لازم را برای دستیابی به محیط زیستی پایدار و سالم در اختیار دولت ها و مردم قرار دهند. به عبارت دیگر، نقش هدایت گری سمن ها و جلب مشاركت های مردمی، محیط زیست را به سوی پویایی و سلامت سوق می دهد. سمن های زیست محیطی در كنار دولت، سازمان ها و بخش خصوصی قرار گرفته و اهداف زیست محیطی را به تحقق می نشانند. تشویق مردم به همیاری و همكاری بیشتر با این نهادها علاوه بر اینكه سرمایه های اجتماعی را جذب می كند، نقش آگاهی بخش به مردم جامعه در برابر محیط زندگی خود دارد.
3- بازدارندگی در سیاست گذاری های منفی دولت ها در حوزه محیط زیست كه منجر به تخریب این محیط شود، از دیگر نقش های سمن های محیط زیستی است. با توجه به نقش واسطه ای سازمان های مردم نهاد میان مردم و دولت، سمن ها می توانند با آگاه سازی جامعه نسبت به اقدام های غیرزیست محیطی دولت یا سایر نهادها، مانع اجرای آن سیاست یا برنامه می شوند. مسلما سمن ها زیرمجموعه های دولت نیستند اما نقش چشم و گوش دولت را در مسائل جامعه به ویژه مسائل اجتماعی و زیست محیطی ایفا می كنند.
4- در سال های اخیر شاهد تشكیل كارگروه های تخصصی مانند كارگروه تخصصی آمایش سرزمین بودیم اما در حوزه های محیط زیست طبیعی و انسانی، آموزش و فرهنگ نیز جای خالی سمن های متخصص احساس می شود.
در پیش گرفتن رویكرد تخصص گرایی به انسجام عملكردی سمن ها كمك خواهد كرد. در صورتی كه هر یك از سمن های فعال زیست محیطی بر اساس تخصص خود فعالیت و اهدافی را در این راستا تدوین كنند به طور حتم چالش های هر بخش با شتاب بیشتری رفع خواهد شد.
در كشورهای پیشرفته، پروژه ها و طرح های مطالعاتی به سمن های متخصص سپرده می شود و حتی در برخی موارد تصمیم گیری این سازمان ها بر تصمیمات دولت برتری دارد. دولت ها می توانند در اجرای برنامه های نیازمند آمایش سرزمینی و حفظ محیط زیست منطقه، از سمن های متخصص در این زمینه بهره بگیرند.
5- دیده بانی و رصد مداوم وضعیت محیط زیست، كمبودها و چالش های محیط زیست را كه ممكن است به دلیل همپوشانی وظایف نهادها یا بی توجهی از دیده های مغفول مانده باشد، نمایان می سازد.
از طرفی شناسایی مشكلات نیز امكان نقد و بررسی آن ها را برای سمن ها فراهم خواهد ساخت. تعامل و اطلاع رسانی به مردم، جذب سرمایه های مردمی، گسترش نظارت عمومی، افزایش بهره وری در استفاده از منابع، هنجارسازی میان كاركردهای جلب مشاركت های مردمی، بسیج منابع و نظارت و ارزیابی بر عملكرد مسوولان نیز از دیگر كاركردهایی است كه می توان برای سمن ها درنظرگرفت.
پرواضح است كه نقش های برشمرده برای سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست در صورتی به شكل تمام و كمال اجرا شده و نتیجه بخش خواهد بود كه فضا اجتماعی، سیاسی و فرهنگی برای فعالیت آن ها فراهم شده باشد. این در شرایطی است كه سمن های فعال به ویژه در حوزه های اجتماعی و فرهنگی درگیر قوانین دست و پاگیر و نبود قوانین منسجم هستند.
مطالبه اصلی فعالان سمن ها تعیین تكلیف لایحه ساماندهی فعالیت سمن ها از سوی مجلس شورای اسلامی است چرا كه به طور حتم تقویت سمن های زیست محیطی و ارتقای كیفی آن ها مسیر حفاظت از محیط زیست و رفع چالش های این حوزه را كوتاه تر و كم هزینه تر خواهد ساخت.
پژوهشم** 9283**1601** خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید
تهران- ایرنا- گسترش فعالیت سازمان های مردم نهادِ زیست محیطی با توجه به تشدید چالش های این حوزه در سال های اخیر، محیط زیست را به یكی از مهمترین دغدغه مردم، نهادهای مردمی و مسئولان تبدیل ساخته است.