قیام 19 دی؛ خورشیدی درخشان در آسمان نیلگون انقلاب

به گزارش ایرنا، قیام نوزده دی ماه روزی بود كه در حقیقت پایه های طاق كسری رژیم شاه دچار لرزش شد، مبارزه چندین ساله مبارزان رنگ جدی تری به خود گرفت و ابهت پوشالی و كاخ های شیشه ای طاغوتیان در هم شكست، از همین جهت است كه انقلابیون این روز را برگ زرینی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران می دانند.
قیام ۱۹دي مردم قم در سوز و سرمای زمستان دی ماه 56 همچون خورشیدی درخشان گرمابخش امید انقلابیون و جاری شدن آیه «اِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحَا مُبینا» بر لب هاي تفتیده انقلاب بود.
مردم قم نیز هر ساله این روز بزرگ و به یادماندنی را گرامی داشته و افتخار دیدار با رهبر معظم انقلاب را نیز به نام خود ثبت كردند و هر سال مردم قم در 19 دی مهمان معظم له می باشند.

** ریشه های قیام 19 دی
انتشار مقاله توهین آمیز به امام راحل با امضای احمد رشیدی مطلق در 17 دی ماه 56 صورت گرفت. در روز انتشار مقاله، هنگامی كه كامیون حامل روزنامه های اطلاعات برای قم و اصفهان از دروازه قم وارد این شهر می شد، مردم با بصیرت قم كه از دسیسه های نظام پهلوی آگاه بودند به كامیون هجوم برده و روزنامه ها را به آتش كشیدند.
این حركت مردمی باعث شد تا روز 18 دی ماه، كلاس درس علمای دین و سیاست تعطیل شود و دست به تجمع در مسجد اعظم قم بزنند، مردم و علما به سمت منزل مرحوم حضرت آیت الله گلپایگانی از مراجع تقلید حركت كردند و از رهنمودهای این عالم فرزانه بهره مند شدند.

** شكل گیری تجمع های اولیه
تجمع ها در نوزدهم دی ماه 1356 هجری شمسی ( برابر با بیست و نهم محرم 1398هجری قمری) شكل منسجمی به خود گرفت، با تعطیل شدن بازار قم در حمایت از حوزه و محكوم كردن اقدام نظام پوشالی پهلوی و نیز ادامه تعطیلی دروس حوزه، جمعیت زیادی در مسجد اعظم گرد آمدند. حركت به منازل آیات عظام در حمایت از امام راحل باعث تقویت روحیه انقلابی مردم شد. مراجع و علما با سخنرانی های كوبنده شان رژیم پلید پهلوی را آماج حملات خویش قرار دادند.

** سخنان مرحوم آیت الله گلپایگانی (ره)
مردم و علما روز هجدهم دی ماه به سمت منزل آیت الله گلپایگانی حركت كردند. خیلی زود محوطه درونی و بیرونی منزل ایشان از جمعیت پر شد. آیت الله گلپایگانی با چهره ای غمگین و افسرده وارد می شوند. پس از این كه ایشان آیه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را می خواند بغض مردم می تركد و صدای گریه از هر سو بلند می شود. آیت الله گلپایگانی ادامه می دهد: «ما هم از وارد شدن این ضایعه بزرگ بر جامعه روحانیت و بر فقه و اجتهاد خبردار شدیم. این ها اشتباه می كنند؛ این ها فكر نكنند، ما دیگر سكوت كرده ایم و چیزی نخواهیم گفت و دست بر می داریم. این ها باید بدانند كه اگر سر نیزه را حتی به زیر گلوی ما بگذارند، ما حرفمان را می زنیم.»

** عصر حادثه
در عصر روز نوزدهم دی ماه 56 آیت الله نوری همدانی سخنرانی كرد. مردم پس از سخنان ایشان آرام و بی سر و صدا به طرف منزل آیت الله مشكینی به راه افتادند. جمعیتی بیش از 10 هزار تن كه در آن ایام خفقان و اضطراب جمعیت بسیار زیادی بود، با عزمی راسخ و اراده ای پولادین، بر آن بودند تا قدرت پوشالی نظام شاهنشاهی را در زیر گام های استوارشان خرد كنند.
مردم به توصیه آیات و مراجع، آرام راهپیمایی می كردند و فریادها در حنجره ها به دنبال راه گریزی می گشت. بعدها سخنرانان مذهبی از این سكوت بهره برده، رژیم را آماج حملات خود قرار دادند كه چرا به روی مردمی كه حتی شعار نمی دانند آتش گشود.
ولی عصر 19 دی ماه سال 56، ماموران شهربانی و ساواك در یكی از میادین قم راه مردم را سد كردند و آنان را به گلوله بستند، شهادت عده ای از بی گناهان قلب های همه را به درد آورد و مردم در همین راستا به خیابان های اطراف رفته و با مشت های گره كرده شعار «از جان خود گذشتیم، با خون خود نوشتیم، یا مرگ یا خمینی» را سر دادند.
حادثه 19 دی باعث شد كه رژیم درعكس العمل حوادث قم و مهار حركت مردم، گروهی از شاگردان امام راحل را به دیگر شهرها تبعید كند، ولی با این تبعیدها امواج نهضت از قم به دیگر نقاط كشور پراكنده شد.

** آغاز درگیری
ساعت حدود 16:30 عصر 19 دی، ماموران شهربانی و ساواك كه در یكی از میادین قم راه مردم را سد كرده بودند به دنبال یك برنامه ساختگی، با شكستن شیشه بانك به سوی مردم بی دفاع كه حتی شعار هم نمی دانند، آتش گشودند. مردم نیز كه ترسی به دل نداشتند با چوب و پرتاب سنگ، در برابر تیر و گلوله شجاعانه مقاومت كردند. با مشاهده اولین شهید، خشم و نفرت مردم نسبت به نظام شاهنشاهی بیش از پیش شد و ترس و وحشت از دل ها رخت بر بست. جمعیت با شعار اللّه اكبر و لا اله الا اللّه و با در دست داشتن سنگ و چوب به سوی عمّال شاه سرازیر شد.

** غروب روز قیام
غروب روز نوزدهم دی ماه، شفق سرخ و گلگون بود و فضای شهر پر از غم و غربت شده بود. همه جا پر از ماموران شهربانی بود و تظاهركنندگان پراكنده شده بودند. تنها چیزی كه در منطقه درگیری به چشم می خورد عبا، عمامه و كفش هایی بود كه از روحانیان و مردم به جا مانده و آغشته به خون بود. مردم به خیابان های اطراف رفته، این شعار را سر می دادند «از جان خود گذشتیم، با خون خود نوشتیم، یا مرگ یا خمینی». این شعار زیبا در پایان آن روز غم انگیز، عشق بی كران مردم را به رهبر محبوب خویش نشان می داد.

** شهدای قیام
در مورد شهدا و مجروحان قیام 19 دی آمار دقیقی در دست نیست .آن گونه كه از گفته ها و نوشته های شاهدان عینی برداشت می شود خیلی از مجروحان از ترس ساواك به بیمارستان مراجعه نكرده بودند؛ زیرا در آن زمان، ساواك، تظاهركنندگان زخمی را با زنجیر به تخت بیمارستان می بست تا پس از بهبودی آنها را به ساواك منتقل نمایند. در مورد شهدا نیز غیر از چند نفر كه به طور یقین در آن روز به شهادت رسیده اند سخن از شهید دیگری به میان نیامده است. البته احتمال این كه خانواده شماری از شهدا از ترس ساواك شهدای خود را مخفیانه به خاك سپرده باشند، ضعیف نیست. به هر تقدیر شمار مجروحان بسیار زیاد بود، اما تنها نام پنج شهید به ثبت رسیده است كه سه تن از آنان طلبه، یك نفر جوان و دیگری نوجوانی سیزده ساله است.

** فراگیر شدن قیام
شعله زبانه های آتش قیام 19 دی ماه مردم قم با برگزاری چهلم شهدای قم در 29 بهمن 56 در شهر تبریز باعث شد تا كنترل شهر مدتی از دست ماموران رژیم خارج شود و باعث به شهادت رسیدن مردم تبریز شد.
بعد از قیام 19 دی ماه فراگیر شدن نهضت و قیام های پی در پی، لرزه بر پایه های كاخ و بیداد ستمشاهی انداخت، از این رو نظام پهلوی تمام توان خود را برای سركوب مبارزه ها و قیام های مردم به كار گرفت ولی نتوانست در مقابل مردم آگاه و ولایت مدار ایستادگی كند.

** نتایج قیام
اهمیت روز 19 دی ماه بر كسی كه تاریخ را می شناسد پوشیده نیست، روزی كه نقطه عطفی در نهضت اسلامی است، روزی كه یادآور ایستادگی مردمی است كه در مقابل گلوله های رژیم، قدمی عقب تر برنداشتند و با مشت های گره كرده خشم و انزجار خویش را از رژیم پست پهلوی به نمایش گذاشتند و پیروزی علیه حكومت طاغوت را به رهبری امام راحل در 22 بهمن ماه سال 1357 به ارمغان آوردند.
قیام 19 دی با مظلومیت شهدا و حركت روحانیت و مردم به بار نشست و حركت ساز شد. پیام حضرت امام (ره) روح تازه ای در كالبد مجروح ملت دمید و انقلاب آهنگ و شتاب تازه ای به خود گرفت. مبارزه علیه رژیم طاغوت شكل همه جانبه ای پیدا كرد و خون تازه ای در رگ نهضت جوشیدن گرفت.
به دنبال قیام 19 دی، نهضت به شهرهای دیگر كشیده شد و حماسه چهلم ها شكل گرفت. تبریز، یزد، جهرم، تهران، مشهد و شهرهای دیگر كشور شاهد قیام هایی خونین در گرامی داشت شهدا بود. ابتدا مردم تبریز در چهلم شهدای قم به خاك و خون كشیده شدند و پس از آن شهرهای دیگر به همین ترتیب شاهد حماسه هایی جاوید بودند. حماسه چهلم ها نهضت را به ثمر رساند و با بازگشت امام خمینی (ره) به كشور به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید. 19 دی نقطه عطفی در نهضت اسلامی مردم به رهبری امام خمینی(ره) بود كه مشعل انقلاب را شعله ور ساخت و پیروزی علیه حكومت طاغوت را به ارمغان آورد.

** گفت وگو با برخی انقلابیون و اساتید
محمد عرب از شاهدان عینی قیام 19 دی سال 1356 كه خود نیز در صحنه حضور داشت، می گوید: در 17 دی سال 1356 روزنامه اطلاعات مقاله ای توهین آمیز با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» را چاپ كرد و به حضرت امام راحل و روحانیت اهانت كرد، به همین دلیل، همان روز تعداد زیادی از علما، اساتید و حوزویان در واكنش به این مقاله، تجمع كرده و ابتدا به سمت منزل آیت الله نوری همدانی حركت كردند.
وی ادامه داد: در روز 17 دی ماه در منزل آیت الله نوری همدانی تصمیم گرفته شد كه درس های حوزه های علمیه در روز 18 دی ماه تعطیل شود و در روز هجدهم بازار قم نیز در پشتیبانی از علما و طلاب تعطیل شد و همه به سمت بیوت مراجع تقلید رفتند.
عرب اظهار داشت: بنده صبح آن روز به همراه یكی از افراد تبعیدی در شهر قم نظاره گر وضعیت بودیم وعصر نیز به راهپیمایان و معترضان پیوستم، عصر روز 19 دی بار دیگر به سمت منزل آیت الله نوری همدانی حركت كردیم و آنجا آقای موسوی تبریزی داماد آیت الله نوری همدانی برای مردم سخنرانی كرد ولی مردم از سخنان وی قانع نشدند.
وی ادامه داد: به دلیل قانع نشدن مردم از سخنان موسوی تبریزی، خود آیت الله نوری همدانی در بین مردم حاضر شد و سخنرانی توفنده ای را انجام داد و ایشان در پشتیبانی از امام خمینی و مردم سخنان بسیار خوب و محكمی را بیان كرد و جمعیت به سمت چهار راه شهدا راه افتاد.
وی گفت: آیت الله نوری همدانی نیز تا قسمتی از مسیر همراه جمعیت بود و ما به سمت چهار راه بیمارستان رفتیم و گاردی های رژیم همه مجهز ایستاده بودند، یكی از آنها با پرتاب پاره آجر، شیشه بانك صادرات را شكست و این را بهانه ای برای حمله به مردم قرار داد و چند تیر هوایی نیز شلیك شد.
عرب اظهار داشت: یكی از گاردی های در بالكن دارالتبلیغ آن روز در چهارراه شهدای امروز (چهار راه بیمارستان آن روز)، قرار گرفت و از همان بالا به سمت مردم تیراندازی می كرد و یك نفر در همان ابتدا در میدان شهدا، شهید شد و عده ای از كوچه آمار، كوچه های حجتیه و جاهای دیگر در حركت بودند و نیروهای رژیم نیز در تیراندازی به مردم در همان صحنه ها پنج نفر را به شهادت رساندند.
وی گفت: بعد از آن، جمعیت به سمت منزل آیت الله مرعشی نجفی حركت كرده و ایشان هم سخنرانی كوتاهی انجام و دعا كردند و عده ای دیگری از مردم نیز به سمت منزل آیت الله گلپایگانی رفتند.
وی افزود: قیام 19 دی در قم تعدادی شهید و مجروح داشته و این آغاز مبارزه رسمی و علنی با نیروهای گارد شاهنشاهی بود و بعد از آن مردم در شهرهای مختلف چهلم شهدای این قیام را برگزار كردند و حركت هایی صورت می گرفت.
عرب گفت: حركت مردم قم باعث شد حركت عظیم انقلاب اسلامی شروع و در نهایت به 22 بهمن و پیروزی انقلاب ختم شود.

*حجت الاسلام والمسلمین محمود صلواتی یكی از زندانیان سیاسی قبل از انقلاب كه در زمان قیام 19 دی در زندان قصر تهران محكوم به حبس ابد بود، نیز در این زمینه گفت: قیام 19 دی آغاز مردمی شدن حركت انقلاب و از هم گسیخته شدن تارهای رژیم شاه بود و از آن تاریخ به بعد، هر روز شعله های انقلاب فروزان تر می شد.
وی ادامه داد: قبل از قیام 19 دی تعدادی از زندانیان سیاسی به مدت یك ماه اعتصاب غذا كرده و كار به جایی رسید كه صلیب سرخ جهانی با ورود به ایران با زندانیان ملاقات كردند و آثار شكنجه روی بدن آنها را نیز به تصویر كشیده و در دنیا معنكس شد.
صلواتی خاطرنشان كرد: بعد از این قضیه، جریان مقاله روزنامه اطلاعات و اهانت به فرزند امام راحل پیش آمد كه مردم قم در 19 دی در مقابل رژیم یكپارچه قیام كرده و به مقابله برخواستند.
وی ادامه داد: در جریان 19 دی تعدادی به شهادت رسیده و برخی نیز بازداشت شدند و فردی به نام محسن حق بین بعد از این كه در قیام 19 دی قم بازداشت شد، در زندان قصر هم بند ما شد و خاطرات جالبی از نحوه مواجهه مردم قم با گارد رژیم را بیان می كرد كه این خود برای مبارزان سیاسی یك درس و مایه آرامش بود.
صلواتی خاطرنشان كرد: 19 دی آغاز مردمی شدن حركت انقلاب بود و تا قبل از آن، افراد محدود و روشنفكران در مبارزه ها شركت داشته و مردم كوچه و بازرا هنوز به میدان نیامده بودند، ولی به دنبال این قیام، چهلم ها شروع شده و بعد به هفدهم شهریور منجر شد و در میدان ژاله تعدادی به شهادت رسیدند و از آن به بعد آتش انقلاب فروزان شد و 22 بهمن به ثمر نشست.

*سید احمد عظیمی از مدرسان حوزه علمیه قم نیز در این زمینه گفت: 19 دی یكی از شاخصه های مهم انقلاب اسلامی است، اتفاق مهمی كه در 19 دی، جاری و ساری شد حساسیت مردم نسبت به جایگاه مرجعیت وحضرت امام راحل بعد از جریان قیام 15خرداد سال 42 بود.
وی ادامه داد: نوشتن آن مقاله یك سنجشی از سوی رژیم بود تا میزان علاقه مردم به امام را مورد سنجش قرار دهد ولی مردم قم به خوبی نشان دادند كه ارتباط آنها با امام گسترده تر از قبل و ناگسستنی است.
وی گفت: در حقیقت انقلاب اسلامی ایران محصول قیام 19 دی بود و ما این ارتباط و قیاس تنگانگ را در جریان سازی های بعد از آن مانند حوادث چهلم شهدا و حادثه میدان ژاله در كشور مشاهده كردیم.
وی با اشاره به پیام های مهم قیام 19 دی گفت: مهمترین پیام این قیام، ارتباط ناگسستنی مردم نسبت به دین و رهبری دینی و از سوی دیگر هوشیاری و بصیریت مردم بود، در 19 دی رهبر دینی مردم مورد تعرض قرار گرفت و اگر بصیرت مردم نبود آنها دنبال حذف شخصیت امام راحل از تاریخ بودند.
عظیمی گفت: از دستاوردهای دیگر قیام 19 دی قم وحدت و ارتباط به هم پیوسته مردم در سراسر كشور بود، مردم ایران احساسات خود را به مردم قم به اشتراك گذاشتند.
وی خاطرنشان كرد: قیام 19 دی مردم قم می تواند برای آینده انقلاب نیز ثمربخش باشد، در فتنه های بعد از انقلاب، نقش رهبری، مرجعیت و دین داری مردم در خاموش كردن شعله ها منحصر به فرد بود و باید این ارتباط حفظ شود.
وی بیان داشت: قیام 19 دی قم باید برای همیشه زنده بماند.
7401 / 1175 گزارش: بهمن اطمینان ** انتشار: رضا علیمحمدی