تشكیل شورای انقلاب با دوراندیشی و دقت نظر امام خمینی(ره)

تاریخ ایران آبستن رویدادهای بزرگ و مهمی به شمار می رود كه هر كدام بر سرنوشت كشور تاثیر بسزایی گذاشته اند. با نگاهی به این رخدادها می توان دریافت كه پس از قیام 17 شهریور 1357خورشیدی شرایطی به وجود آمد كه سیر سقوط حكومت پهلوی را دوچندان كرد. اختلاف در میان درباریان، تمرد نظامیان و ... محمدرضا پهلوی را ناامید كرده بود، در چنین شرایطی امام خمینی(ره) در پاریس ارتباط بیشتری با یاران انقلابی خود برقرار كردند، هر چند خلاء رهبری و ارتباط ایشان با مردم در داخل ایران احساس و باید اصل مشورت به منظور هدایت انقلاب اجرایی می شد، به همین علت نیاز به شورایی برای احقاق این مهم شكل گرفت كه در چارچوب شورای انقلاب به منصه ظهور رسید.

امام خمینی(ره) در 22 دی 1357 خورشیدی در پیامی به منظور تشكیل شورای انقلاب فرمودند: «به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اكثریت قاطع مردم ایران كه نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی، مركب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً تعیین شده و شروع به كار خواهند كرد... این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله ماموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.»

شورای انقلاب علاوه بر تلاش هایی كه در راستای معرفی چهره انقلاب اسلامی انجام داد، كمك شایانی به ابهام زدایی از اذهان ملت ها و دولت هایی داشت كه هنوز واقعیت های انقلاب و اندیشه های برگرفته از اسلام را درك نكرده بودند و باور نداشتند كه ایران پس از سالیان طولانی از حكومتی مردمی برخوردار شده است.

اتكا بر شورا و مشورت، ایجاد فضایی برای هم اندیشی اندیشه های متفاوت و استقبال از عضویت افراد در این شورا، توانست به ارایه تصویری فرهنگی و انسانی از انقلاب اسلامی در داخل و خارج كمك كند.

«قاسم تبریزی» رییس كتابخانه انقلاب اسلامی مجلس شورای اسلامی و پژوهشگر تاریخ معاصر معتقد است شورای انقلاب یك نهاد قانونگذار بود كه بیش از یك هزار قانون به تصویب رساند. در ادامه دیدگاه های او را درباره تشكیل این شورا مرور می كنیم.

** امام خمینی(ره) و تشكیل شورای انقلاب
تشكیل شورای انقلاب بنا به خواست بنیانگذار جمهوری اسلامی در آبان 1357 خورشیدی به آیت الله مرتضی مطهری ابلاغ می شود اما تشكیل آن بنا به دلیل هایی به تاخیر می افتد هر چند جلسه هایی به وسیله شخصیت های روحانی برگزار می شد اما با عنوان شورای انقلاب نبود تا اینكه در جریان سفر آیت الله سیدمحمد بهشتی به فرانسه، امام خمینی(ره) بار دیگر بر تشكیل این شورا تاكید می كنند و سرانجام افرادی همچون آیات عظام بهشتی، مطهری، سیدعبدالكریم موسوی اردبیلی، اكبر هاشمی رفسنجانی و حجت الاسلام محمدجواد باهنر، هسته اولیه شورای انقلاب را تشكیل دادند.

**ویژگی افراد عضو شورای انقلاب
امام خمینی(ره) در نامه ای كه به آیت الله حسین نوری همدانی می نویسند و درباره اعضای شورای انقلاب ویژگی هایی برمی شمارند كه از جمله این افراد باید افكار مكتب های انحرافی و تمایل به آنها نداشته و لیاقت اداره یك وزارتخانه را داشته و مشهور به ملیت و خوشنام باشند، از سرمایه داران معروف به سرمایه داری به شمار نروند و در دولت های فاسد و مجلس های معروف به فساد عضو نباشند.

با وجود چنین ویژگی هایی در افراد مذكور، جلسه های نخست شورای انقلاب تشكیل شد و در روزهای بعد افراد دیگر همچون آیت الله سیدمحمود طالقانی به عنوان رییس شورا، آیت الله محمدرضا مهدوی كنی، آیت الله سیدعلی خامنه ای، مهدی بازرگان، احمد صدر حاج سیدجوادی و ... نیز به این شورا پیوستند

**اختلاف دیدگاه ها در شورای انقلاب
اختلاف های دیدگاهی در شورای انقلاب از همان روزهای نخست به وجود آمد زیرا 2 جریان با نگاه متفاوت در آن حضور داشتند. افرادی مانند مهدی بازرگان، حاج سیدجوادی و ... در چگونگی رویارویی با حكومت پهلوی اختلاف هایی با دیگر اعضا داشتند. هنگامی كه به تفاوت های تفكر بازرگان با افراد دیگر اشاره می كنیم بازرگان به عنوان یك شخصیت مسلمان مدنظر نیست و نمی توان نقش او را در تاسیس انجمن های اسلامی دانشگاه ها نادیده گرفت، بلكه به عنوان یك رجل سیاسی كه می خواهد در چارچوب انقلاب اسلامی خدمت كند، مدنظر است.

به هر ترتیب بنا به پیشنهاد شورای انقلاب مهدی بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت به امام راحل پیشنهاد شد. با توجه به وضعیت و شرایط آن سال انتخاب وی صحیح بود زیرا در این عرصه فردی همچون او وجود نداشت. امام خمینی(ره) نیز شرایط برای او گذاشتند تا به عنوان وظیفه، انتخابات مجلس قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری را برگزار كند. بارزگان نیز در نامه ای به سبب این اعتماد تشكر می كند.

شورای انقلاب با جلسه های متعدد و منظم به عنوان مركز تصمیم گیری كل انقلاب بود و دولت موقت با توجه به آن معنی و تعریف می شد و بسیاری از افراد كه در دولت حضور داشتند، در این شورا نیز فعالیت می كردند هر چند اختلاف هایی به ویژه در بودجه میان آنها پیش آمد اما شورا در كل عملكرد موفقی داشت.

**فعالیت های شورای انقلاب
شورای انقلاب در سال نخست انقلاب اسلامی به عنوان یك نهاد قانونگذار تشكیل شد، به همین سبب بیش از یك هزار قانون در این نهاد به تصویب افراد رسید. هر چند برخی از آنها به صورت كامل به اجرا در نیامد. در مرحله نخست این شورای تا 13 آبان 1358 خورشیدی ادامه داشت كه در آن دبیرخانه و دفتر پیگیری ایجاد شد تا به نامه ها، شكایت ها، اعتراض ها و طرح هایی كه به این نهاد می فرستادند، رسیدگی كنند. دفتر پیگیری از بخش های اقتصادی، فرهنگی و ... تشكیل شده بود كه هر هفته گزارش های خود را به حضور آیت الله بهشتی می رساندند.

شورای انقلاب دارای رسالتی بود كه در كلیت خود توانست با موفقیت به پایان برساند؛ یعنی دولت را به درستی قانونی كرد و در انتقال قدرت موفق بود و با اختلاف هایی كه در میان اعضا وجود داشت، توانست از انحراف هدف ها، مسیر و رسالت انقلاب اسلامی جلوگیری كند.

در جاهایی درباره شورای انقلاب دیدگاه های متفاوتی بیان شده است كه برای اینكه حقیقت های آن برای همگان روشن شود، باید اصل بر دیدگاه های امام خمینی(ره) قرار بگیرد زیرا ایشان سخنان زیادی در این باره دارند كه می تواند به تدوین حقیقت كمك كند.

اینك بازخوانی پرونده شورای انقلاب، عملكرد، تصمیم ها و جریان های درون آن یك ضرورت است كه به عنوان تجربه و درس آموزی برای تاریخ باید به آن توجه شود.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370** 2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.