استفاده چند منظوره از مراتع گلستان نوید بخش افزایش درآمد و اشتغال

مراتع از بزرگترین نعمت های خدادادی و از با ارزش ترین ثروت های ملی یك كشور به شمار می رود و می توان با تلفیق این باور به مدیریت علمی، از این منابع خدادادی به عنوان یك ظرفیت قابل توجه در ایجاد درآمد، اشتغال و حفظ محیط زیست در استان كمتر توسعه یافته گلستان به نحو احسن استفاده كرد.
استان مرزی گلستان كه در ناحیه شمالی ایران واقع و با كشور تركمنستان، دریای خزر و استان های مازندران، سمنان و خراسان شمالی همسایه است، در مجموع افزون بر یك میلیون و 400 هزار هكتار اراضی زیر پوشش منابع طبیعی دارد كه بیش از 60 درصد آن به مساحت 863 هزار هكتار را عرصه های مرتعی تشكیل می دهد.
مابقی اراضی منابع طبیعی گلستان شامل 452 هزار هكتار جنگل، 26 هزار هكتار زمین های ساحلی و 62 هزار هكتار نیز اراضی موات و بیابانی است.
با اینكه بیشترین حجم اراضی منابع طبیعی استان گلستان را عرصه های مرتعی تشكیل می دهد اما از گذشته تا زمان حاضر تنها استفاده مفیدی كه از این منابع خدادادی و ظرفیت های آن می شود، تولید علوفه و نیز علف چری دام، آن هم به شیوه كاملا سنتی است.
به گفته كارشناسان امر، هم اكنون به ازای هر 200 هكتار مرتع معمولی، یك شغل و حداقل معیشت یك خانوار چهار تا پنج نفری تامین می شود كه با اجرای طرح های چند منظوره در این نوع مراتع، این مقادیر حداقل چهار برابر می شود.
مدیر عامل اتحادیه تعاونی های منابع طبیعی و آبخیزداری (مرتعداران سابق) گلستان در این خصوص گفت: میزان درآمد مرتعداران و ظرفیت اشتغال مراتع بر اساس نوع فعالیت هایی كه در آنها می توان انجام داد متغیر است و با انجام برخی امور، مقادیر ذكر شده افزایش قابل ملاحظه پیدا می كنند.
عبدالوحید هلاكو گفت: اجرای طرح های گردشگری، ایجاد باغات مثمر و استفاده بهینه و اقتصادی از ظرفیت های موجود در مراتع از قبیل انواع قارچ های وحشی خوراكی از جمله فعالیت هایی است كه با انجام آنها در مراتع، اشتغال و درآمد بسیار بیشتری از حداقل های ذكر شده ایجاد می شود.
چرای بیش از حد دام در مراتع گلستان (750 هزا راس دام مربوط به عشایر بومی و كردهای كوچنده خراسان شمالی) كه به گفته مسئولان منابع طبیعی بعضا تا دو برابر ظرفیت از آن استفاده می شود، علاوه بر فقیر و بیابانی كردن این منابع خدادادی، در بروز پدیده ریزگردها دراین استان نیز بی تاثیر نبوده است.
اگرچه خشكسالی و افزایش دما در سال های اخیر نیز از غنای مراتع گلستان كاسته است اما می توان با اجرای طرح های چند منظوره، مراتع را احیا و مدیریت كرد تا علاوه بر افزایش تولید و بهره وری به ایجاد درآمد پایدار و اشتغال مولد و مهمتر از همه به حفظ محیط زیست این استان كمك كرد.

*** مرتعداری چند منظوره ضروری انكارناپذیر در گلستان
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره در مراتع این استان را با هدف اصلاح، احیا و تقویت مراتع و افزایش درآمد ذینفعان این منابع ملی از نیازهای ضروری می داند.
ابوطالب قزلسفلو معتقد است كه در اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره و صرفا به جای استفاده صرف از علوفه مراتع برای دام ها، به كشت گیاهان دارویی، نهال های مثمر و غیر مثمر (زارعت چوب)، تولید علوفه و یونجه نیز توجه می شود.
وی می گوید: طرح های مرتعداری چند منظوره كه هم اكنون طرح مطالعات آن توسط برخی كارشناسان نظام مهندسی كشاورزی و منابع طبیعی گلستان در چهار شهرستان آق قلا، گنبدكاووس، كلاله و مراوه تپه درحال انجام است در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی و با مشاركت و اولویت جوامع محلی، مرتعداران و ذینفعان آن اجرا می شود.
قزلسفلو اضافه كرد: پس از مشخص شدن نتایج مطالعات، پیشنهادهای لازم برای اجرای طرح های چند منظوره در قالب كتابچه تدوین و در اختیار مرتعداران قرار می گیرد.
وی، ارائه آموزش های ترویجی به دامداران برای استفاده از طرح های پیشنهادی و كاهش دام آنان را از دیگر اقدامات منابع طبیعی و آبخیزداری ذكر كرد و گفت: با اجرای این طرح ها علاوه بر حفظ و تقویت پوشش گیاهی مراتع و جلوگیری از بیانان زایی و خطر ریزگردها، به ایجاد درآمد و اشتغال پایدار برای دامداران كمك می شود.

*** مردم ركن اصلی حفظ منابع طبیعی و مراتع
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان همچنین با ضروری دانستن حفظ منابع طبیعی و محیط زیست با مشاركت مردم، خاطرنشان كرد: نباید به این منابع به چشم مسائل فانتزی یا تجملاتی نگاه كرد زیرا تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، پیامدهای زیانباری بر جامعه و حیات بشری می گذارد كه سیل های مخرب، آلودگی هوا و ریزگردها از مهمترین آن است.
قزلسفلو افزود: منابع طبیعی و مراتع تنها كاركرد علوفه ای ندارند بلكه كاركرد زیست محیطی و اكولوژیكی آنان بیسار مهمتر است و اهمیت این موضوع باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود.
وی با اشاره وجود اراضی دیم بسیار در مناطق شمالی گلستان، گفت: میزان اندك بارش در این منطقه و شخم سالانه این اراضی كم بازده توسط بهره برداران، از عوامل اصلی مواجه شدن استان با خطر ریزگردها است كه باید به آن توجه نماییم.
قزلسفلو به بهره برداران اراضی زراعی كم بازده مناطق شمالی استان پیشنهاد كرد كه به جای شخم زدن و كاشت محصول، اجازه دهند این اراضی از پوشش طبیعی برخوردار شده و آن را به دامداران بفروشند زیرا درآمد آن بیشتر از برداشت محصولات كاشت شده خواهد بود.

*** پیش بینی 73 میلیارد ریال برای مقابله با بیابان زایی درمراتع گلستان
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از پیش بینی 73 میلیارد ریال اعتبار از محل منابع ملی و استانی برای مقابله با بیابان زایی و كانون های ریزگرد در مراتع این استان در سال جاری خبر داد.
قزلسفلو گفت: با این اعتبارات كه بخش زیادی از آن تخصیص یافته است، تا پایان امسال چند طرح در مراتع استان اجرا می شود كه انجام 2100 هكتار بوته كاری، اجرای طرح ذخیره نزولات و بذرپاشی در سطح 3600 هكتار و اجرای مدیریت هرزآب ها در سطح 850 هكتار از جمله طرح های پیش بینی شده است.
وی معتقد است اجرای این طرح ها علاوه بر مقابله با بیابان زایی و كانون های ریزگردها، در تولید علوفه و ایجاد اشتغال پایدار نیز موثر است زیرا با بهره برداری از بوته كاری ها پس از دو سال بطور متوسط در هر هكتار از مراتع تا 500 كیلوگرم و درصورت بارش های مناسب تا یك تن علوفه تولید می شود.
قزلسفلو با اشاره به گردشگرپذیر بودن استان گلستان گفت: اجرای این طرح ها در پاكیزه نگهداشتن هوای گلستان نیز موثر است.

*** افزایش درآمد و ایجاد اشتغال برای مرتعداران
یك كارشناس منابع طبیعی گنبدكاووس نیز می گوید كه با اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره می توان به حفظ و احیای مراتع و نیز افزایش درآمد برای ذینفعان این منابع ملی كمك كرد.
صفر سیجانی بابیان اینكه امروزه درجهان 73 درصد بهره برداری از مراتع غیر علوفه ای است گفت: متاسفانه سال هاست كه بهره برداری از مراتع درایران و این منطقه تك منظوره و فقط برای تامین علوفه دام است كه اگر این نگاه به استفاده چند منظوره تغییر كند، فواید زیادی عاید مراتع و بهره برداران آن می شود.
وی افزود: بهره برداری چند منظوره از مراتع بایستی با نگاه علمی و با توجه به ظرفیت های هر مرتع صورت گیرد به عنوان مثال در برخی مراتع گنبدكاووس امكان كشت گیاهان دارویی از جمله زیره و زعفران، در برخی مراتع آن مثل مراتع تنگلی كه نزدیك به گمرگ و راه آهن و نیز تالاب های بین المللی است، امكان اجرای طرح های گردشگری و در برخی مراتع نیز امكان پرورش دام های سبك مثل ماكیان بومی وجود دارد.
سیجانی اضافه كرد: با این حال اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری باید پس از انجام مطالعات و امكان سنجی هر مرتع صورت گیرد ضمن اینكه 80 درصد طرح های مرتعداری در گنبدكاووس نیازمند بازنگری است.
وی تصریح كرد: شهرستان گنبدكاووس درمجموع 350 هزار هكتار مرتع دارد كه 66 قطعه از مراتع آن به مساحت 273 هزارو 117 هكتار ممیزی شده كه 41 قطعه از آن به مساحت 171 هزارو 641 هكتار در اختیار 1634 بهره بردار و 197 هزارو 127 راس دام مجاز آنان قرار دارد.
سیجانی كه رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدكاووس نیز می باشد، ادامه داد: علاوه بر این، در این شهرستان 18 شركت تعاونی مرتعداری با 772 بهره بردار و تعداد 73 هزار و 442 راس دام مجاز فعالیت دارند كه این شركت ها آمادگی لازم برای اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری را دارند.

*** آمادگی مرتعداران گلستان برای اجرای طرح های چند منظوره
مدیرعامل اتحادیه تعاونی های منابع طبیعی و آبخیزداری (مرتعداران سابق) گلستان نیز با استقبال از بحث اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره در مراتع استان، گفت: این اتحادیه با در پیش گرفتن رویكرد اقتصادی به مراتع با هدف تقویت جوامع محلی كه ازسال 95 آن را آغاز كرده است، موفق به كسب رتبه برتر كشوری دراین حوزه شد.
عبدالوحید هلاكو افزود: در 24 سالی كه از عمر شركت های تعاونی مرتعداری در استان گلستان می گذرد و تعداد آنها اكنون به 25 شركت رسیده و نیز 14 سالی كه از عمر این اتحادیه می گذرد، برداشت از مراتع، صرفا علف چری یا تغذیه دام های ذینفعان بوده است.
وی با اشاره به سیاست ها و رویكردهای منابع طبیعی و آبخیزداری برای بهره برداری بهینه و اقتصادی (چند منظوره) از مراتع از جمله 'توسعه باغات، كشت گیاهان دارویی، پرورش دام و ماكیان به شكل نیمه صنعتی، تولید علوفه و طرح های گردشگری' اضافه كرد: این اتحادیه نیز در راستای این چشم اندازها، رویكرد خود را به استفاده اقتصادی از مراتع تغییر داده است.
هلاكو تصریح كرد: 25 شركت تعاونی مرتعداری زیر مجموعه این اتحادیه كه درمجموع 200 هزار هكتار مرتع و 1200 خانوار با 130 هزار راس دام سبك را زیر پوشش دارند، ظرفیت خوبی برای اجرای طرح های مرتعداری با رویكردهای جدید منابع طبیعی و آبخیزداری هستند.

*** كشت گیاهان دارویی اولویت اول طرح های چند منظوره
ام البنین ابراهیمی، دیگر كارشناس حوزه مرتع گنبدكاووس نیز معتقد است درصورت اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری، حداقل درآمد ذینفعان و مجریان طرح های مرتعداری و نیز جوامع محلی دو تا سه برابر می شود.
وی، كشت گیاهان دارویی مانند زعفران، زیره، خارشتر، اسپند و كنگر را اولویت نخست در اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری دانست و گفت: در كنار آن، توسعه باغات از جمله پسته، زرشك، زیتون، انار و انجیر و دامداری صنعتی (دام سبك) با توجه به شرایط اقلیمی نواحی شمال گلستان و گنبدكاووس مفید است.
ابراهیمی اضافه كرد: با اجرای برخی طرح های مرتعداری مثل بوته كاری ها و ذخیره نزولات آسمانی می توان نسبت به تامین آب مورد نیاز اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری كمك كرد.
خان محمد بهلكه دیگر كارشناس مرتع نیز معتقد است كه بازنگری در طرح های مرتعداری فعلی كه تك منظوره بوده و صرفا بهره برداری علوفه ای از آن می شود، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است زیرا بهره برداری تك منظوره به هیچ وجه نیازهای معیشتی دامداران را برآورده نمی كند.
وی می گوید: تغییر شرایط اقلیمی، كاهش بارش ها و خشكسالی های ناشی از آن، حداقل در یك دهه اخیر سبب شده تا مراتع استان با فقر پوشش گیاهی مواجه شوند و دامداران در بسیاری از ایام سال مجبورند علوفه از خارج از مرتع خریداری و به دام های خود بدهند.
بهلكه اضافه كرد: با این شرایط چاره ای جز اجرای طرح های چند منظوره درمراتع گلستان با توجه به ظرفیت های خوبی كه در مراتع وجود دارد، نداریم و قطعا اجرای طرح های جدید اگر همراه با مطالعات كارشناسی باشد، تاثیر 100 درصد مثبت برای مرتعداران به همراه خواهد داشت.
وی تصریح كرد: اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری علاوه بر افزایش درآمد برای دامداران و مرتعداران، به ایجاد اشتغال پایدار برای فرزندان آنان، احیای مراتع ملی و حفظ محیط زیست در برابر ریزگردها كمك فراوانی می كند.
/3039/1860
گزارش : علی لكزانوری ** انتشار دهنده: تاج محمد شیری