نگاهی به نقش شترداری در ایجاد اشتغال و تولید فراورده دامی در بافق

شتر در همسنجی با دیگر حیوانات كاملا استثنایی است چون نیاز بسیار كمی به آب در مسافت های طولانی و شرایط سخت بیابان دارد به همین لحاظ نگهداری آن در مرتع بدون هزینه خواهد بود.
شكل بدن شتر مناسب است برای آب و هوایی مناطقی كه همانند بافق كه اقلیم آن گرم و خشك است زیرا به گفته كارشناسان، بدن این حیوان در قسمت بالای كمر باریك است و در گرمترین ساعات روز كه آفتاب كاملا عمودی می تابد، سطح كمی از بدن شتر در تماس با پرتو مستقیم خورشید قرار می گیرد.
نام بیابان تداعی گر خشكی، بی آبی، خار، شتر، طوفان و شن است و بافق از مناطق گرمسیر با اقلیم گرم و خشك است و با وجودی كه زندگی در آن جریان دارد اما هنوز شتر داری و پرورش شتر بخشی از زندگی مردم این شهرستان محسوب می شود.
این چهار پا، ویژگی‌های خاصّی دارد كه مهم‌ترین آنها تحمّل شرایط سخت صحرا و دماهای گوناگون و به‌ویژه گرمای شدید تابستان و كمبود آب و علوفه است و تركیب جسمانی شتر با دیگر جانوران اختلاف زیادی دارد.
از قدیم الایام مردم بافق از شتر برای حمل و نقل و كارهای مازاری و عصاری مثل خرد كردن نمك،جو، گندم و ارزن و همچنین تهیه بلغور استفاده می كردند اما اینك گرچه حمل و نقل با این حیوان كم شده اما از گوشت، پوست و پشم شتر زیاد استفاده می شود.
شتر با مردم كویر خو گرفته و چون كویرنشینان، سرسخت و مقاوم است و پهنه كویر را به تسخیر خود در آورده و با شرایط اقلیمی گرم و سوزان و خوردن خار و علف های شور سازگاری دارد.
منبع غنی شده كوهان، شتر را در شرایط سخت و كمبود آب و علف یاری می دهد و چون ذخیرگاه مواد غذایی و نگهدارنده آب و چربی در خود است در چنین شرایطی شتر از ذخیره كوهان خود استفاده می كند و چند هفته بدون آب و عذا دوام می آورد.
شیر شتر نیز نوشیده می شود و خواص دارویی بسیار دارد كه پزشكان برای كاهش قند خون و بهبود تنگی نفس تجویز می كنند، ولی این حیوان بیشتر كاربرد باركشی داشته و اكنون پشم و پوستش نیز برای ریسندگی،پارچه بافی و كفش دوزی در بعضی كارگاه های استان یزد و برخی استان های شرقی و جنوبی به كار می رود.
شتران معمولاً تغذیه دستی نمی شوند و اغلب برای تغذیه متكی به مرتع هستند هرچند كه در برخی از پرواربندی ها شتران نیز تغذیه دستی می شوند و برای فربه شدن علوفه دستی به آنها داده می شود اما در مجموع پرورش این حیوان كم هزینه و سودآور است.
پرورش شتر در بافق در مراتع و پرواربندی در آغل ها، فقط به خاطر تولید گوشت قرمز است و چون گوشت آن گرم مزاج است مشتریان زیادی دارد و در نتیجه بهره برداران از فروش گوشت شتر سود می برند.
در دین اسلام گوشت شتر حلال است، اما ذبح آن با دیگر حیوانات حلال گوشت متفاوت است و آن را نحر یا نهر می كنند یعنی در سینه آن كارد می زنند و اگر سر آن را مانند گوسفند قبل از نحر ببرند، گوشت آن حلال نیست.
برخی از كارشناسان شتر را از عوامل آسیب رسانی به مراتع و پوشش گیاهی می دانند اما شتر داران كمبود میزان بارندگی سالانه و كم آبی در مناطق خشك و كویری و همچنین وزش بادهای شدید و توفان ها را از مهمترین عوامل تخریب مراتع عنوان می كنند.

** گفت و گو با بهره برداران بافقی
یكی از شترداران بافق در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، پرورش شتر را مقرون به صرفه خواند و گفت: این حیوان كم توقع است و هر نوع گیاهی كه به مزاق برخی حیوانات علفخوار خوش نمی آید شتر می پسندد و از آن تغذیه می كند.
ماشاالله میر حسینی اظهار كرد: شترها باعث تخریب مرتع نمی شوند چون آنها دائم در حال حركت هستند و یك جا توقف نمی كنند كه آن محدوده تخریب،كوبیده و غیر قابل رویش باشد به همین دلیل آسیب رسانی به عفزارها و مرتع نخواهد شد.
یكی دیگر از پرورش دهندگان شتر هم گفت: در بعضی مواقع شتر برای مراتع مفید است چون برخی درختچه های نیمه خشك را هرس می كند و سال های بعد تبدیل به درختچه ای نو و پر از شاخ و برگ می شود.
اكبر شیری افزود: از طرفی شترها یك بوته را كامل نمی خورند كه ار هستی ساقط شود، آنها در حین حركت به چرا مشغولند و از هر بوته مقداری تغذیه می كنند و به راه خود ادامه می دهند.
مسوول امور دام جهاد كشاورزی بافق نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هم اكنون یكهزار و 600 نفر شتر در مراتع و 400 نفر هم در پرواربندی های این شهرستان پرورش داده می شوند.
مسعود عسكری به مقاوم و سازگاری این حیوان با مناطق بیابانی و گرم و خشك اشاره كرد و افزود: شتر در مزارع و مراتع كه علف های شور و كم آبخواه می روید، تغذیه می كند و به حیات خود ادامه می دهد.
وی شتر را از كم توقع ترین حیوانات دانست و اظهار كرد: این حیوان مفید در منطقه گودگوار ، آریز ، حسن آباد و صادق آباد كه از مناطق شورزار شهرستان هستند، چرا می كند.
مسوول امور دام، طیور و شیلات جهاد كشاورزی بافق تاكید كرد: هم اكنون بیش از 70 بهره بردار در این شهرستان به پرورش شتر مشغول هستند.
عسكری یادآور شد: برای نخستین بار در كشور ایستگاه تحقیقات شتر بافق در سال 70 با هدف تعیین خصوصیات بیولوژیكی شترهای یك كوهانه، ارزیابی توان تولیدی شتر و ارائه راه كارهای مناسب به منظور افزایش درآمد شترداران شروع به كار كرد.
این مسوول اضافه كرد: چون این مركز یك ایستگاه مركزی تحقیقات شتر است در واقع می تواند نتایج تحقیقات آن در سطح ملی و بین المللی قابل توسعه باشد.
وی شترداری و رابطه آن با اقتصاد كویرنشینان بافق را یاد آور شد و افزود: حدود 2 هزار نفر شتر در منطقه وجود دارد كه با توجه به ظرفیت ارزشمند پرورش شتر توسعه آن می تواند رونق اقتصادی را به خصوص برای شتر داران به دنبال داشته باشد.
عسكری خاطر نشان كرد:مردم بافق از قدیم تا كنون با شتر داری مانوس بوده و هم اكنون نیز این حیوان تاثیر زیادی بر اقتصاد برخی خانوارها دارد.
به گفته معاون بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی استان یزد، این استان از مناطق مستعد پرورش شتر در ایران است كه در حال حاضر رتبه سوم كشور را از نظر جمعیت شتر داراست .
نادر سلیم افزود: در استان 15 هزار نفر شتر وجود دارد و سالانه علاوه بر تولید 450 تن گوشت، 20 تن شیر نیز تولید می شود.
به گزارش ایرنا در 10 سال گذشته به طور متوسط هر سال یك نفر در اثر سانحه رانندگی برخورد با شتر در جاده های ورودی و خروجی بافق كشته شدند كه این آمار با توجه به هشدار پلیس، دستگاه های متولی و رعایت كردن بهره برداران و خودداری از رها كردن شتران در بیابان و اطراف مسیرهای مواصلاتی، نرخ تلفات انسانی بسیار كاهش یافته است.
مخصوصا در یكی دو سال گذشته كه امور دام جهاد كشاورزی طرح ساماندهی این حیوانات را اجرا كرد و بهره برداران هم باید دیه افراد متوفی ناشی از برخورد با شتر را بپردازند، مراقبت بیشتری صورت می گیرد تا از بروز تصادف جاده ای با شتران جلوگیری به عمل آید.
شترانی كه در مراتع رها می شوند شب هنگام به خاطر نور چراغ خودروها، به جاده ها پر ترافیك نزدیك شده و باعث بروز تصادف دلخراش منجر به فوت می شوند.
در سال های اخیر سن بهره برداران و پرورش دهندگان شتر كاهش یافته و جوانان با وجود تحصیلات عالی ، راه پدران و آبا و اجداد خویش را برگزیدند تا شغل شتر داری در این منطقه گرم و خشك باقی بماند و به تاریخ فراموشی سپرده نشود.
مركز شهرستان 50 هزار نفری بافق در فاصله 110 كیلومتری شرق یزد قرار دارد.
7543/ 2047 گزارش از : اصغر عسكری** انتشار: عباسقلی اشكورجیری