دوگانه كمبود اعتبارات در صنعت هوافضا و رتبه منطقه ای برتر ایران

از زمانی كه روسیه اولین ماهواره را به نام اسپوتنیك 1 به فضا پرتاب كرد، 60 سال می گذرد و بعد از آن كشورهای مختلفی وارد این صنعت شده اند؛ بر اساس آمار مركز پرواز فضایی گادد ناسا (اداره ملی هوا و فضای آمریكا)، اكنون دو هزار و 271 ماهواره در مدارهای مختلف زمین حركت می كنند كه روسیه با یكهزار و 324ماهواره رتبه اول و آمریكا با 658 ماهواره رتبه بعد را در زمینه مالكیت این ماهواره ها دارند.
ایران نیز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روند گسترده ساخت ماهواره ها را آغاز كرده بود كه بعد از پایان جنگ تحمیلی و توقفی بیش از یك دهه، پی گرفته شد.
ماهواره تحقیقاتی مصباح اولین ماهواره ای بود كه از اواسط دهه 70 طراحی آن آغاز شد ولی به دلیل بدقولی های طرف خارجی یعنی شركت ایتالیایی هنوز به نتیجه نرسیده است.
با وجود این، ایران ماهواره های دیگری یعنی امید (بهمن 87) نوید (بهمن 88) و فجر (بهمن 93) را نیز به مدار پرتاب كرده كه هر كدام برای مدتی ماموریت های تحقیقاتی را انجام داده اند، هر چند عملیاتی به معنای ارائه اطلاعات از جمله تصاویر یا هر نوع اطلاعات عددی نبوده اند؛ در واقع محققان كشور در این ماهواره ها فناوری های مختلف را سنجش كرده اند تا قابلیت استفاده آنها را در ماهواره های عملیاتی بسنجند.
با پرتاب موفق ماهواره امید در 14 بهمن 87 كه ایران را به كشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره ملحق كرد، این روز به عنوان روز فناوری فضایی در تقویم كشورمان ثبت شد.
غیر از ساخت ماهواره، گلوگاه های دیگری مانند پرتابگر و سكوی پرتاب از دیگر مشكلات صنعت هوافضای ایران هستند كه ساخت سكوی پرتاب ثابت امام خمینی حوالی سمنان و پرتابگر سیمرغ با ظرفیت حمل ماهواره هایی تا وزن 250 كیلوگرم در مدار 500 كیلومتری زمین تا حدی شرایط را برای پرتاب ماهواره های سنجشی آسان كرده است.
اهمیت صنعت هوافضا به اندازه ای است كه سند بالادستی جامع هوافضا مصوب سال 91 شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوع می پردازد و هوافضا را به عنوان یكی از اهداف بخش نظام علم و فناوری تعیین و اهداف مهمی را برای چشم انداز این سند تا افق 1404 برمی شمارد كه از جمله آن تنها در بخش فضا می توان به انجام ماموریت­های فضایی سرنشین­ دار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری‌ها و صنایع داخل و با مشاركت جهان اسلام و همكاری­ های بین­ المللی به علاوه طراحی، ساخت، پرتاب و بهره ­برداری از ماهواره­ در مدار زمین ­آهنگ و دیگر ماهواره­ ها با كاربردهای ارتباطات، سنجش از دور با اولویت فناوری و صنایع داخل و با مشاركت جهان اسلام و همكاری­ های بین ­المللی است.
بر این اساس و همزمان با روز ملی فناوری فضایی (14 بهمن)، خبرنگار علمی ایرنا با رییس پژوهشگاه هوافضا زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد دشواری ها و موانع پیش روی متخصصان این حوزه و دستاوردهای گذشته به گفتگو پرداخت.

***سرمایه گذاری در بخش هوافضا سود بالایی دارد
دكتر فتح الله امی روز شنبه در مورد اهمیت سرمایه گذاری در صنایع هوافضا به ایرنا گفت: فناوری فضایی جزء فناوری های پیشرفته است و هر مقدار در آن سرمایه گذاری شود، بهره برداری و ارزش افزوده بسیار بالاتر از صنایع دیگر دارد و برای نمونه اگر در صنعت خودروسازی قیمت خودرو نسبت به وزن هر كیلوگرم 4 دلار باشد در ماهواره هر كیلوگرم 4 هزار دلار است و یعنی سرمایه گذاری در این بخش از بهره وری و سودبالایی برخوردار است.
وی افزود: امروزه صنایع فضایی نه تنها به درون همه خانواده ها در همه جهان رسوخ كرده است بلكه در وجود افراد نیز نفوذ كرده و با استفاده از تلفن هوشمند و ارتباطات موبایلی با دنیای اطلاعات متصل می شوند؛ بیشتر افراد دستكم یك گوشی تلفن همراه هوشمند دارند و این پدیده كه با فناوری ماهواره در جهان میسر شده است كاربرد بسیار گسترده ای دارد و بهره برداری و ارزش افزوده قابل توجهی را برای صاحبان آن به ارمغان می آورد
رییس پژوهشگاه هوافضا ادامه داد: طبق آمار بین المللی، درآمد سالانه صنعت ماهواره در جهان كه در پایان سال 2016 اعلام شد، 323 میلیارد دلار بوده است كه 43 درصد از این میزان گردش مالی سهم آمریكا شده و ایران می تواند سهمی را از این میزان به خود اختصاص دهد؛ در شرایطی كه اكنون دو هزار و 271 ماهواره به دور زمین می چرخند و به جهان بشریت خدمات مخابراتی و سنجشی ارائه می دهند.
وی با اشاره به كاربردهای صنعت هوایی ادامه داد: در صنعت هوایی نیز سفرهای بین شهری فراوان در جهان، حمل و نقل هواپیمایی، حمل بار و بسته های پستی و هواپیماهای باری برای تجارت به اهمیت ارزش افزوده این صنعت افزوده است؛ باوجود این صنعت فضایی ارزش افزوده بیشتری دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: همین اهمیت و ارزش افزوده را می توان در پرداخت دهها یا صدها میلیون دلار اجاره ماهواره برای پخش برنامه های صداوسیما و ارتباطات ماهواره ای مشاهده كرد كه اگر خود ما بتوانیم به این فناوری به طور كامل دست یابیم ضمن كاستن از هزینه ها به درآمدزایی نیز می رسیم.

***شتاب توسعه فناوری فضایی در بخش های غیرنظامی مطلوب نیست
وی در مورد وضعیت نهادهای متولی توسعه صنایع هوافضا در ایران گفت: نهادهای متولی با شتاب كم و بیش یكسان پیش می روند البته در بخش نهادهای وابسته به سازمان ها و نیروهای نظامی پیشرفت مطلوب تری نسبت به بخش های غیرنظامی مشاهده می شود به لحاظ اینكه مسائل امنیتی در راس امور است و از نظر بودجه راحت تر برنامه ها را پیش می برند.
رییس پژوهشگاه هوافضا تصریح كرد: با وجود این، شتاب توسعه این صنایع در نهادهای غیرنظامی مطلوب نیست و با توجه به توانمندی های كشور و وجود متخصصان فراوان و كارشناس در این زمینه شتاب می تواند بالاتر باشد كه در صورت وجود اعتبارات بهتر وضعیت مطلوب تری خواهند داشت؛ زیرا در كشور از مبنای علمی لازم برخوردار هسیم.

***توانمندی بالای متخصصان ایرانی
وی با اشاره به پیشرفت خوب در تمام زمینه های مورد نیاز توسعه صنعت فضایی اضافه كرد: در تمام زمینه ها پیشرفت خوبی داریم؛ ولی امكان تسریع امور هم وجود دارد. امروز به دلیل كاهش اعتبارات بسیاری از متخصصان دانشگاهی هوافضا در حوزه تخصصی خود كار نمی كنند، در حالی كه اگر سرمایه گذاری بیشتری شود بهره برداری بیشتر از این نیروها امكان پذیر است
دكتر امی تصریح كرد: در حال حاضر 13 دانشگاه و یك پژوهشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای رشته هوافضا هستند كه با ظرفیت 521 كارشناس، 371 كارشناسی ارشد و 72 دكتری در سال دانشجو می پذیرند و تاكنون یكهزار و 944 كارشناس، دو هزار و 16 كارشناس ارشد و 215 نفر در مقطع دكتری از این مراكز فارغ التحصیل شده اند. به این ترتیب ایران از توانمندی بالایی در تربیت متخصص و كارشناس در هوافضا بهره مند و از این جهت در منطقه پیشتاز است.
دكتر امی در پاسخ به سوالی در مورد بخش های مختلف صنعت پرتاب ماهواره شامل سكوی پرتاب، پرتابگر و ماهواره توضیح داد: ما تاكنون 4 پرتاب موفق داشته ایم كه به مدار پاركینگ رفته اند و ماموریت های خود را به خوبی انجام داده اند، این ماهواره ها
در حد آزمایش و ورود به مدارLEO بوده اند ولی هنوز به جایی نرسیده ایم كه بتوانیم
ماهواره های كاربردی مخابراتی یا سنجشی را پرتاب كنیم.
وی با اشاره به ماهواره های شریف ست و طلوع گفت: پرتابگر موجود توانایی پرتاب ماهواره بالای 100 كیلو را به مدار بالای 500 كیلو دارد سكوی پرتاب هم اخیرا با موفقیت آزمایش شد و موتور پرتابگر سیمرغ با تراست بالای 140 تن گام موفقی در توسعه این صنعت بود.

***پژوهشگاه روی پرتاب انسان و راكت های كاوش كار می كند
دكتر امی در خصوص ماموریت پژوهشگاه هوافضا با توجه به سند جامع توسعه هوافضای كشور مصوب سال 91 گفت: بر اساس بند 3 فصل 5 این سند پژوهشگاه مسئول كار روی پرتاب موجود زنده به فضاست كه گام های موفقی در این زمینه برداشته و موفق شده است با پرتاب میمون ها بخش زیرمداری ارسال موجود زنده را آزمایش كند.
وی ادامه داد: پژوهشگاه اكنون روی پرتاب انسان و راكت های كاوش كار می كند كه در این زمینه هم طراحی و آزمایش های اولیه را انجام داده ایم؛ ولی موفق به انجام آزمایش های نهایی و پرتاب نشده ایم.

***موانعی از جنس سیاسی و اقتصادی
رییس كارگروه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد دلیل این عدم موفقیت توضیح داد: به دلایل سیاسی، اقتصادی و غیره پرتاب امكان پذیر نشد. همچنین قبل از اینكه روی بحث اعزام موجود زنده كار شود، باید روی مسائل كلی فناوری در ابعاد مختلف سرمایه گذاری كرد كه به دلیل مشكلات اقتصادی و كاهش سرمایه گذاری ها سرعت پیشرفت در پژوهشگاه كند بوده است.
وی همچنین در پاسخ به این سوال كه با وجود توجه و سرمایه گذاری های دستكم 2 دهه روی پرتاب ماهواره چرا هنوز موفق به پرتاب ماهواره عملیاتی مخابراتی یا سنجشی نشده ایم در حالی كه كشورهایی مانند ونزوئلا اخیرا با كمك چین ماهواره مخابراتی عملیاتی در مدار قرار دادند، گفت: ایران قبل از ونزوئلا و حتی بدون كمك كشور خارجی در زمینه پرتاب ماهواره گام برداشته است؛ مانند ماهواره طلوع كه به مدار نرسید و در بخش جدایی مرحله دوم از پرتابگر ناموفق بود، به هر حال ما توانمندی پرتاب ماهواره های عملیاتی را هم داریم.
علمی**9157
خبرنگار: منصوره شوشتری**انتشار: محتشمی پور
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me