به گزارش ايرنا در اين مقاله به قلم خانم «اميره عبد الحليم» آمده است: درياي سرخ يكي از مهم ترين گذرگاه هاي آبي در جهان به شمار مي رود كه قديمي ترين قاره هاي جهان يعني آسيا و آفريقا و اروپا را به يكديگر مرتبط مي كند و نقش مهمي در دريانوردي و تجارت بين الملل دارد. قدرت هاي بين المللي و منطقه اي طي چند دهه گذشته تلاش كردند كه حضور خود را در اين گذرگاه آبي حياتي تقويت كنند. در حالي كه در سال هاي اخير تحركات بي سابقه اي براي حضور نظامي و ايجاد پايگاه هاي نظامي در سواحل درياي سرخ به خصوص در بخش آفريقايي آن صورت گرفته كه بحث و جدل هاي فراواني را در ارتباط با دلايلي كه طرف هاي عامل را به اين منطقه كشانده، ايجاد كرد. در واقع كشورهاي فعال در آفريقا، به دنبال پيدا كردن رد پايي در منطقه درياي سرخ هستند كه به عنوان يكي از مناطق فرعي خاورميانه به شمار مي رود. حضور نظامي گسترده در اين گذرگاه آبي به ويژه از ميان كشورهاي خارجي، پيامدهاي استراتژيكي را در خصوص امنيت و ثبات اين منطقه حساس، ايجاد كرده است.
نخست: نقشه پايگاه هاي نظامي در درياي سرخ
در مقاله الاهرام آمده است: به استثناي رژيم صهيونيستي و كشور 'اريتره'، بيشتر كشورهاي حاشيه درياي سرخ از ميان كشورهاي عربي هستند. يعني مصر، عربستان، اردن، سودان، يمن، جيبوتي و سومالي. مجموع سواحل اين كشورها حدود 90 درصد از كل سواحل درياي سرخ است كه بيش از 2 هزار كيلومتر است و عرض آن به 300 كيلومتر مي رسد. مساحت سطح دريا نيز حدود 438 هزار كيلومتر مربع است.
در اين مساحت، پايگاه هاي نظامي بسياري از سوي كشورهاي عربي و بين‌المللي طي سال هاي اخير به ويژه در سواحل آفريقا ايجاد شده است. اين پايگاه ها متعلق به تعدادي از كشورها در رأس آن، جيبوتي است كه از فقيرترين كشورهاي جهان محسوب مي شود و ميزان فقر در ميان ساكنان اين كشور بيش از بر 50 درصد است. جيبوتي هيچ گونه منبع طبيعي ندارد و طي سال هاي اخير در پي بهره برداري از موقعيت جغرافيايي خود براي دستيابي منابع مالي براي حمايت از بودجه خود بوده است. جيبوتي علاوه بر دستاوردهاي نقدي كه از اجاره اراضي خود به دست مي آورد، از راه ديگر نيز منابع مالي خود را تامين مي كند و آن اينكه دولت هايي كه پايگاه هاي نظامي خود را در اين كشور احداث مي كنند، سرمايه گذاري هاي اقتصادي مختلفي نيز در آن انجام دهند. به نحوي كه فعاليت‌هاي بنادر در جيبوتي 70 درصد از درآمد سرانه ملي اين كشور را تشكيل مي دهد.
اين مقاله افزود: سواحل جيبوتي همچنين داراي تعدادي پايگاه نظامي است كه قديمي ترين آنها پايگاه نظامي فرانسه است. حدود 2 هزار نظامي در آن مستقر هستند. جيبوتي در سال 1977 ميلادي استقلال خود را از فرانسه اعلام كرد. ارتش فرانسه تامين كننده اصلي در آمد دولت جيبوتي است و دفاع از اين كشور را در هر گونه رويارويي يا اقدام خصمانه خارجي بر عهده دارد. در مقابل، جيبوتي نيز به فرانسه اجازه داده پايگاه هاي نظامي را در اين كشور احداث كند. همچنين تسهيلات گسترده‌اي براي انجام آموزش هاي نظامي ارتش فرانسه در خاك خود در اختيار اين كشور قرار داده است.
طي دو دهه اخير تحول اساسي و مهمي در گزينه هاي راهبردي جيبوتي ايجاد شد. اين تحولات در نتيجه چند عامل صورت گرفت كه مهمترين آنها جنگ 'اريتره' و 'اتيوپي' ميان سال هاي (1988 تا 2000)، تحولات اقتصادي سريع در اتيوپي، تحولات راهبردي آمريكا در قاره آفريقا و شبه جزيره عربستان بعد از حوادث 11 سپتامبر و افزايش دزدي دريايي در امتداد سواحل سومالي و خليج 'عدن' بود. جيبوتي، اتيوپي را وادار كرد كه در توسعه بندر جيبوتي به اين كشور كمك كند. زيرا اتيوپي بيشترين استفاده را از اين بندر مي كند. به دنبال استقلال اريتره در سال 1993ميلادي و از بين رفتن حاكميت اتيوپي بر دو بندر 'مصوع' و 'عصب'، ديگر تبادلات تجاري اتيوپي در بندر جيبوتي انجام نمي شد. زيرا روابط حاكم بين اريتره و اتيوپي همچنان خوب بود. اما بعد از وقوع جنگ ميان دو كشور، اتيوپي تقريباً همه واردات و صادرات خود را در بندر جيبوتي انجام داد و ناوگان تجاري خود را به اين بندر منتقل كرد. تكيه اتيوپي بر بندر جيبوتي، باعث توسعه روابط ديپلماتيك و نظامي ميان دو كشور شده و به نوعي اتيوپي را به همسايه خود يعني جيبوتي، وابسته كرده است.
در ادامه اين مقاله آمده است: تحول ايجاد شده در ساختار اقتصادي اتيوپي و رشد سريع آن طي دهه اخير، باعث شده كه سرمايه گذاري هاي داخلي و خارجي در اين كشور بيشتر شود. جيبوتي همچنان اصرار دارد كه از تماميت ارضي خود حمايت كند. از اين رو در خصوص سرمايه گذاري مستقيم اتيوپي در اين كشور، محتاط عمل مي كند. جيبوتي براي توسعه تاسيسات بندر خود تلاش مي كند بر روي سرمايه گذاري هاي كشورهاي حاشيه خليج فارس بيشتر حساب كند. به همين علت 'دوبي' پايتخت امارات نقش مهمي در احداث زيرساخت هاي مربوط به كانتينرها و انتقال نفت در سال 2009 ميلادي در اين بندر داشته است. اين بندر در 12 كيلومتري غرب بندر قديمي جيبوتي واقع شده است. عربستان سعودي نيز در توسعه بندر جديد 'تاگورا' در شمال جيبوتي نقش دارد.
الاهرام مي نويسد: علاوه بر پايگاه نظامي فرانسه، آمريكا نيز يك پايگاه نظامي در جيبوتي دارد. اين پايگاه، بزرگترين پايگاه نظامي آمريكا در قاره آفريقا به شمار مي رود. پس از انفجار سفارتخانه هاي آمريكا در 'نايروبي' و 'دارالسلام' در سال 1998 ميلادي، انفجار كشتي آمريكايي 'كول' نزديك سواحل يمن در سال 2000 ميلادي، پيامدهاي حوادث 11 سپتامبر و ورود قاره آفريقا به چارچوب راهبرد بين المللي براي مبارزه با تروريسم، آمريكا يك گروه به نام 'تيم كاري مشترك شاخ آفريقا' را در سال 2002 ميلادي تاسيس كرد. در سال 2008 ميلادي نيروهاي اين تيم تحت فرماندهي نيروهاي آمريكايي در آفريقا (افريكوم) پيوستند و پايگاه 'ليمونير' مقر سابق ارتش فرانسه در جيبوتي، به پايگاه نظامي دائمي آمريكا در آفريقا تبديل شد.
در حال حاضر جيبوتي اصلي ترين محور لجستيكي آمريكا و عمليات همپيمانان اين كشور در شرق آفريقا و شبه جزيره عربستان به شمار مي رود. اين پايگاه سكوي شليك و نظارت بر حملات پهپادهاي اين كشور بوده و از آن به عنوان مركزي براي مبارزه با دزدي دريايي و سايرعمليات چند مليتي در اين منطقه استفاده مي شود. آمريكا در قبال استفاده از اين پايگاه، ساليانه 38 ميليون دلار به دولت جيبوتي پول پرداخت مي كند.
اين مقاله مي افزادي: به سبب رشد دزدي دريايي از سال 2008 ميلادي، حضور نظامي بين المللي در خليج عدن و اقيانوس هند گسترش يافته، از اين رو جيبوتي به مركز همكاري هاي نظامي و دريايي بين نيروهاي پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) و نيروهاي اتحاديه اروپا تبديل شده است. جيبوتي همچنين محور لجستيكي نخستين ناوگان دريايي مشترك اتحاديه اروپا براي مبارزه با دزدي دريايي در سال 2010 ميلادي شد.
جيبوتي همچنين از سال 2010 ميلادي، ميزبان نخستين پايگاه نظامي ژاپن در خارج از مرزهايش از سال 1945 ميلادي تاكنون بوده است. اين پايگاه 400 نيروي نظامي ژاپني دارد. نيروهاي نظامي ژاپن در چارچوب مبارزه با پديده دزدي دريايي در برابر سواحل سومالي مستقر هستند. چين نيز در آگوست 2017 ميلادي نخستين پايگاه نظامي خود در آفريقا را در جيبوتي بنا كرد.
بنا بر آنچه در اين مقاله آمده است: در كنار اين پايگاه ها، تركيه نيز بزرگترين پايگاه نظامي خود را در جهان در سومالي احداث و آن را در سال 2017 ميلادي افتتاح كرد. اين در حالي است كه سودان نيز مديريت جزيره 'سواكن' در نزديكي مرزهاي مصر را به دولت تركيه واگذار كرد.
دولت امارات و عربستان نيز به دنبال آغاز جنگ عليه يمن در مارس 2015 ميلادي تصميم به گسترش حضور و نفوذ نظامي خود در شاخ آفريقا از طريق درياي سرخ گرفتند. بر اين اساس امارات، يك پايگاه نظامي در اريتره و ديگري را نيز در منطقه 'بربره' در اراضي سومالي تاسيس كرده است. عربستان نيز طي توافقي با جيبوتي در صدد تاسيس يك پايگاه نظامي در اين كشور است.
دوم: دلايل احداث پايگاه هاي نظامي در درياي سرخ
اين مقاله مي افزايد: بنابر دلايل و انگيزه هاي مختلفي، بسياري از قدرت هاي بين المللي و منطقه اي در شرايط حاضر به دنبال تقويت حضور نظامي خود در سواحل درياي سرخ هستند. با وجود اهميت راهبردي كه اين گذرگاه آبي حياتي دارد و باعث شده كشورهاي مختلف، به دنبال يافتن فرصتي براي حضور نظامي و احداث پايگاه هاي خود در سواحل اين كشور باشند، اما سوء استفاده از تحولات و رويدادهاي جاري در كشورهاي مشرف بر اين دريا به ويژه در بخش آفريقايي آن، نقش مهمي در تقويت حضور كشورهاي مختلف در سواحل آن دارد.
بنابر اين مقاله، از جمله مي توان به رژيم صهيونيستي اشاره كرد كه پس از جنگ اكتبر سال 1973 ميلادي، به اهميت سيطره بر بخش هاي عمده اي از اين گذرگاه آبي پي برد و توانست طي دهه هاي اخير پايگاه هاي نظامي خود را در تعدادي از جزاير وابسته به اريتره احداث كنند.
با وجود عواملي كه بيان شد، طي سال هاي اخير نيز مجموعه اي از عوامل و تهديدات باعث شد كه كشورهاي ديگري نيز به دنبال حضور نظامي خود در سواحل درياي سرخ باشند تا از اين رهگذر منافع و اهداف خود را در اين منطقه تامين كنند. در ادامه مطلب به برخي از اين عوامل مي پردازيم:
1. وقوع تحولات پي در پي در جهان عرب
در اين مقاله آمده است: تحولاتي كه جهان عرب از سال 2010 ميلادي تاكنون شاهد آن بوده، باعث افزايش نقش برخي قدرت هاي منطقه اي و بين المللي شده است. اين قدرت ها نيز به دنبال محورهاي جديد براي تقويت حضور خود در منطقه هستند. مشكلات پيش روي يمن و پيامدهاي آن در نتيجهِ تشديد حملات عربستان و متحدانش عليه يمن، از ديگر عوامل موثر در اين مسئله است. همچنين بحران قطر و تهديدات پيراموني آن درباره همبستگي و انسجام شوراي همكاري خليج فارس، به انگيزه اي براي برخي كشورها جهت تقويت حضور نظامي خود در سواحل درياي سرخ تبديل شده است. البته ناگفته نماند كه كشورهاي آفريقايي نيز آمادگي بسياري براي ميزباني از پايگاه هاي نظامي خارجي در خاك خود دارند.
اين مقاله افزود: دولت امارات براي ارائه كمك هاي لجستيكي و عملياتي به نيروهاي ائتلاف عربي در جنگ يمن، يك پايگاه نظامي در بندر 'عصب' اريتره تاسيس كرده است. به همين صورت جمهوري سومالي هم با احداث يك پايگاه نظامي امارات در بندر 'بربره' خود موافقت كرده است. در همين راستا، عربستان نيز براي احداث يك پايگاه نظامي در خاك جيبوتي با دولت اين كشور به توافق رسيده است. اين دو كشور حاشيه خليج فارس درصدد افزايش حضور نظامي خود در بخش آفريقايي درياي سرخ هستند تا بتوانند توانمندي هاي خود را در جنگ يمن بالا ببرند و جلوي به اصطلاح نفوذ ايران در شرق آفريقا را بگيرند.
تركيه هم طي سال هاي اخير به دنبال تحكيم روابط خود با دولت هاي آفريقايي به ويژه شرق آفريقا بوده است. تركيه اين اقدام را در چارچوب رويكرد جديد آنكارا از زمان به قدرت رسيدن حزب 'عدالت و توسعه' به در سال 2002 ميلادي دنبال مي كند. طبق اين رويكرد، تركيه يك دولت مهم و موثر بين المللي با سياست خارجي پيچيده و داراي ابعاد مختلف است. تركيه از طريق سياست آفريقايي خود، توانست نخستين پايگاه نظامي خود را در سال 2016 ميلادي در سومالي تاسيس كند. آنكارا همچنين توانست طي توافقي با سودان، مديريت جزيره 'سواكن' نزديك مرزهاي مصر را در اختيار بگيرد.
2. افزايش رقابت هاي بين المللي ميان چين و ايالت متحده آمريكا
اين مقاله مي نويسد: چين سياست هاي خارجي خود را طي سال هاي اخير تغيير داده و نخستين پايگاه دريايي خود را در خارج از مرزهايش در سواحل جيبوتي تاسيس كرده است. خبرگزاري چين اعلام كرد كه هدف از تاسيس اين پايگاه، تضمين عملكرد چين در هيات هاي حافظ صلح و كمك هاي انساني به آفريقا و غرب آسيا است. همچنين اين پايگاه در انجام ماموريت هاي خارجي از جمله همكاري هاي نظامي، مانورهاي مشترك، حمايت از امنيت چين در خارج از مرزها و نيز حفظ امنيت مشترك گذرگاه هاي دريايي بين المللي و راهبردي، كمك خواهد كرد.
طبق توافق حاصله بين پكن و جيبوتي كه دست كم تا سال 2026 اعتبار دارد، حدود 10 هزار نظامي چيني مي توانند وارد اين پايگاه نظامي شوند. احداث اين پايگاه نشان مي دهد كه تحركات چين بنابر منافعي كه در آفريقا و خاورميانه پيدا كرده ديگر فراتر از تمركز سنتي اين كشور بر منطقه شرق آسيا و اقيانوس آرام است. همچنين مي توان اين تحول را در چارچوب پروژه چين براي تاسيس راه هاي زميني و دريايي با هدف ايجاد ارتباط ميان كشورهايي آسيايي و اقيانوس هند دانست.
الاهرام افزود: اين طرح چنين در نگاه نخست مي تواند داراي بُعد اقتصادي داشته باشد. اما تاسيس پايگاه نظامي چين در جيبوتي مي تواند بُعد ديگري هم داشته باشد و آن تلاش چين براي ورود به رقابت بين المللي با آمريكا باشد. زيرا واشنگتن از اقدام چين براي تاسيس اين پايگاه كه در چند مايلي پايگاه نظامي آمريكا در جيبوتي قرار دارد، عصباني است.
دولت چين همزمان با تقويت سيطره خود بر درياي چين جنوبي ، نيروهاي درياي خود را نيز مي كند. اين مسئله تهديدات آمريكا و نيز حضور نظامي ژاپن در اقيانوس آرام را بيشتر مي كند كه مي تواند پيامد هايي در برهم زدن موازنه بين قدرت ها در شرق آسيا ايجاد كند. اين راهبرد، نمونه هاي ديگري هم دارد. از جمله آنها توسعه شتابان روابط پكن با كشورهاي آسياي ميانه و پاكستان، مناسبات رو به رشد ميان چين با ايران، عربستان، كشورهاي حاشيه خليج فارس، مصر و تركيه در منطقه خاورميانه و نيز تمركز در شرق اروپا و يونان در كنار جانبداري از روسيه در بحران سوريه.
در اين مقاله همچنين آمده است: چين همچنين با تاسيس پايگاه نظامي خود در جيبوتي ، از منابع نفتي خود حمايت مي كند. نيمي از واردات نفتي چين از طريق تنگه 'باب المندب' صورت مي گيرد و بيشتر صادرات چين به اروپا از طريق خليج 'عدن' و 'كانال سوئز' انجام مي شود. اين كشور همچنين در نتيجه تحولات رخ داده در ليبي متحمل خسارت هاي زيادي شده است. از اين روست كه درصدد افزايش حضور نظامي خود در منطقه است. بايد به اين نكته اشاره كرد كه نيروي دريايي چين در سال 2015 ميلادي مانور مشتركي را با همتاي روسي خود در درياي مديترانه انجام داد. پكن همچنين در سال 2017 ميلادي نيز مانور ديگري را در درياي مديترانه انجام داد.
سوم: تاثير پايگاه هاي نظامي بر توازن قدرت در درياي سرخ
اين مقاله افزود: كشورهاي شاخ آفريقا از ايجاد پايگاه هاي نظامي خارجي در خاك خود استقبال مي كنند. زيرا اين كشورها با انواع بحران هاي اقتصادي و تحريم هاي بين المللي روبه رو هستند. همچنين برخي از اين كشورهاي آفريقايي به دنبال كسب حمايت خارجي براي مقابله با بحران هاي خود هستند. اما در عين حال، ايجاد اين پايگاه هاي نظامي در اين كشورها طي سال هاي اخير مشكلات و پيامدهاي بسياري را به ويژه در خصوص قدرت هاي اصلي در منطقه درياي سرخ شده، ايجاد كرده است.
تمايل براي تاسيس پايگاه هاي نظامي در 'اريتره'، 'جيبوتي' ، 'جمهوري سومالي' و سودان كشورهاي منطقه اي ديگر به ويژه 'اتيوپي' را عصباني كرده كه كشور مهمي در شرق آفريقا به شمار مي رود و به سبب نقشي كه در حل و فصل درگيري ها و مبارزه با تروريسم داشته، نفوذ گسترده اي در اين منطقه دارد. اتيوپي همچنين فرماندهي سازمان هاي فرعي منطقه اي را به عهده دارد.
الاهرام مي نويسد: با اين وجود، اتيوپي وارد رقابت پايگاه هاي نظامي در شاخ آفريقا نشد. زيرا از سال 1993 ميلادي و به دنبال استقلال اريتره، به كشوري 'محبوس' تبديل شده است. اين كشور رقابت شديدي نيز با كشورهاي داراي پايگاه هاي نظامي در جيبوتي هستند، دارد. بندر جيبوتي در حال حاضر تنها گذرگاه اساسي اتيوپي براي ارتباط با جهان خارج به شمار مي رود. علاوه بر اين، بايد گفت كه در حاشيه احداث پايگاه هاي نظامي در شرق آفريقا، ارتش كشورهاي منطقه نيز تحت آموزش قرار مي گيرند و تجهيزات در اختيارشان قرار داده مي شود. اين مسئله احتمال درگيري ها را در اين منطقه افزايش داده كه به خودي خود با مشكلات تاريخي فراواني روبه رو هستند.
اين مقاله مي افزايد: از سوي ديگر، افزايش پايگاه هاي نظامي خارجي در درياي سرخ در توازن منطقه اي بين كشورهاي عربي موثر است. كشورهاي خليج فارس كه تلاش فراواني براي كاهش نفوذ ايران در درياي سرخ انجام مي دهند، در پي آن نيستند كه نفوذ تركيه را جايگزين نفوذ ايران كنند. در حالي كه تركيه در نتيجه بحران اخير خليج فارس، با قطر متحد شده است. برخي كشورهاي شرق آفريقا مانند سودان و سومالي، موضع بي طرفانه اي درباره بحران قطر اتخاذ كرده اند و همين امر از احتمالات آتي در خصوص بازگشت احتمالي قطر به موقعيت سابق خود در شرق آفريقا خبر مي دهد. بويژه كه تلاش هايي نيز براي ميانجي گري جهت حل اين بحران ها طي سال هاي اخير انجام شده است.
الاهرام در پايان نوشت: وقوع تحولات شتابان در خاورميانه، اين منطقه را به سمت بازسازي مجدد ساختار آن سوق مي دهد. از همين روست كه برخي كشورهاي منطقه اين تحولات را فرصتي براي تقويت منافع خود مي بينند. بنابرين به دنبال يافتن موقعيتي براي خود در داخل منطقه يا در همسايگي جغرافيايي آن هستند. از اين رو، نقش درياي سرخ به عنوان يكي از مناطق فرعي مهم براي خاورميانه آشكار مي شود.
خاورم***9329** 1064مترجم: ندا بهبودي*
تهران-ايرنا- روزنامه مصري 'الاهرام' در مقاله اي با اشاره به اهميت راهبردي درياي سرخ به عنوان يكي از مهمترين گذرگاه هاي آبي براي تجارت بين الملل، نوشت: با توجه به تحولات روي داده در سراسر خاورميانه، كشورهاي منطقه و جهان با احداث هر چه بيشتر پايگاه هاي نظامي در بخش آفريقايي ساحل درياي سرخ، به دنبال تحكيم حضور نظامي خود در اين منطقه هستند.
