در ادامه اين گزارش مي خوانيم: خوزستاني ها غيرت شان را گذاشتند تا ايران را حفظ كنند. اگر همين حالا زنگ در هر خانه اي را بزني يك شهيد، جانباز يا مفقود الاثر دارد. خوزستاني‌ها روزهاي جنگ سهم‌شان از وطن خون و آتش بود و حالا آلودگي هوا و قطعي برق. از همان روزهاي جنگ سيل مهاجرت ها به مناطق همجوار اين استان شروع شد. عده اي به استان هاي همسايه مهاجرت كردند و عده اي به استان هاي دورتر.
حالا كه سال ها از جنگ مي گذرد هنوز اين سيل مهاجرت ها ادامه دارد. مهاجران هيچ وقت به شهرشان بازنگشتند اما روزهاي سخت و تلخ‌شان را فراموش نكردند. چند سال بعد از جنگ كم كم پاي ريزگردها و آلودگي هوا به اهواز و خوزستان باز شد. ريزگردها و گرد و غبارها كيلومترها راه را از عراق طي كردند و به ايران رسيدند. مصيبت و بيماري شروع شد. روزهايي كه هوا چنان گرم و كثيف بود كه چشم چشم را در خيابان نمي‌ديد. در خانه ها بيماري و اضطراب و افسردگي غوغا مي‌كرد.
برونشيت هاي طولاني مدت، عفونت‌هاي تنفسي در كودكان، بيماري هاي قلبي و عروقي، امراض انسدادي مزمن ريه، آسم و آلرژي سوغاتي بود كه بعد از جنگ سراغ‌شان آمد و زندگي شان را فلج كرد. در فصل هاي آلوده سال بايد هر چه دارند و ندارند را خرج درمان بيماري هاي‌شان كنند و به سفره هاي خالي از نان شب‌شان چشم بدوزند. مرگ و ميرهاي زودرس هم يكي از سوغات هاي ريزگردهاست. بيماراني كه بعد از مدت ها دست و پنجه نرم كردن با بيماري هاي ناشي از آلودگي هوا فوت مي كنند، در حالي كه در يكي از غني ترين استان هاي كشور زندگي مي‌كنند. اما آنچه مهم به نظر مي رسد اينكه هيچ گاه آمار قطعي از ميزان مرگ و ميرها از اين منطقه داده نشده است، چون هميشه اگر مسئولي آماري را ارائه كرده مسئول ديگر آن را رد كرده است. البته اين تاييد و تكذيب در موارد ديگر هم مصداق دارد كه آن مهاجرت است؛مهاجرتي كه از دهه هاي گذشته در استان‌هاي مختلف كشور به دلايل عديده اتفاق افتاده است.
** آرامش را كجا پيدا كنيم؟
حالا از هر خوزستاني اي كه علت مهاجرتش را برسي دلايل فراواني براي آن دارد. بدي آب و هوا، گرد و غبار، امكانات رفاهي و تفريحي كم، وضعيت نامناسب عمران شهرها، آب شرب نامناسب و از بين رفتن و خشك شدن تدريجي رودخانه‌‌هاي استان به خصوص كارون، عدم امنيت مناسب شهروندان، فرهنگ نامناسب شهروندي، خدمات ضعيف در ادارت و طرز برخوردها بر مردم، گراني و هزينه بالاي زندگي را عنوان مي كنند و زندگي و خاطرات‌شان را به تن در و ديوارهاي شهر مي‌گذارند و مي روند تا در سرزميني ديگر و دور از شهر خودشان شايد اندكي آرامش را تجربه كنند. در اينكه آمار مهاجرت در خوزستان بالاست شكي نيست چون بارها و بارها اين مساله عنوان شده است اما آهنگ رشد آن در هر دوره اي افزايش و كاهش داشته است. مهاجرت در استان هاي جنوب غربي كشور به دو علت كم آبي و ريزگردها اتفاق مي افتد. اما اينكه چقدر تعادل جمعيتي از اقوام در آن وجود دارد نيز مساله مهمي است.
هنوز هيچ آماري از مهاجرت درصدي قوميت‌ها اعلام نشده اما اين بي توجهي به استان خوزستان بيشتر اقوام فارس را از منطقه تارانده و عرب نشين ها همچنان در اين منطقه زندگي مي كنند. منابعي مي گويند عرب‌هايي كه تعدادشان از فارس هاي منطقه، قبل از جنگ كمتر بود حالا تعدادشان با فارس هاي منطقه يكي شده است. اين شايد نگراني اي را براي به هم خوردن بافت جمعيتي از اقوام مختلف در اين منطقه بوجود بياورد.
اما هدايت ا... خادمي؛ نماينده مردم ايذه در مجلس در گفت و گو با «قانون» پيامدهاي منفي ريزگردها در خوزستان را فراتر از حوزه سلامت دانسته و گفته: « تغيير تركيب جمعيتي نگران‌كننده خواهد بود. بسياري از ساكنان اين مناطق كه توانايي دارند وطن خود را ترك مي‌كنند و به‌جاي آنها كساني ساكن اين مناطق خواهند شد كه تعادل جمعيتي را به نحو نگران‌كننده‌اي برهم مي‌زنند». او در ادامه با اشاره به اينكه خوزستان منطقه‌اي صنعتي و كشاورزي است كه نياز به نيروي انساني دارد و بايد كاري كرد كه اين نيروي انساني از خوزستان نرود، افزود:« خود بوميان براي فرار از شرايط موجود بهانه‌هاي بسياري دارند.
هيچ كس در وهله اول حاضر به ترك وطن خود نيست و گرماي شديد، فقدان امكانات و عدم رسيدگي به مشكلات منجر به مهاجرت مردم خوزستان مي‌شود. تغييرات دولت‌ها نيز موجب تغيير شرايط در خوزستان نشده و همچنان ريزگردها علاوه بر مشكلات قبلي دشواري جديدي براي زندگي مردم خوزستان ايجاد كرده است». اين نماينده مجلس به ناتواني بخشي از اهالي اين منطقه براي مهاجرت اشاره مي كند و در ادامه مي گويد:«بعضي ساكنان خوزستان كه دچار ريزگردها شده‌اند به اين دليل كه امكان مهاجرت ندارند در منطقه ماندني شده‌اند و با انواع و اقسام بيماري‌ها دست و پنجه نرم مي‌كنند.
آن ها هر روز مجبور به نظافت ملك و منزل هستند و مكرر ناچار به مراجعه پزشك بوده است». او درباره منشا ورود ريزگردها به ايران مي گويد:« همه مي‌دانند كه بخشي از ريزگردها از كشورهاي همسايه مي‌آيد و بخشي ناشي از قطع درختان نخل است، همچنين معلول از بين رفتن تالاب‌ها و محيط زيست خوزستان است». او در ادامه تداوم مهاجرت ها از استان خوزستان را خطرناك عنوان مي كند و مي گويد:« در صورت تداوم مهاجرت مردم خوزستان كه يك استان مرزي است معلوم نيست چه كساني جايگزين آنها در اين سرزمين شوند».
** مهاجرت ها براي همه مشكل آفرين بوده
در حالي كه نگراني ها مدام از افزايش مهاجرت در اين شهرها افزايش پيدا مي كند و هشدارها پشت سر هم اعلام مي شود، هنوز هيچ آمار قطعي اي از اين مهاجرت‌ها حتي در سايت مركز آمار ايران وجود ندارد و اگر هم تحقيقي حساب شده در اين امر صورت گرفته شده باشد محرمانه بوده و به اطلاع عموم نرسيده است. در سايت مركز آمار ايران تنها آماري كلي از اين مهاجرت‌ها وجود دارد. يعني آمار «مهاجران وارد شده» و « مهاجران خارج شده» از استان در آن ديده مي شود. همچنين بررسي «استان هاي مهاجرپذير» و «استان‌هاي مهاجرفرست» در آن وجود دارد كه استادان جمعيت شناسي هم با برآوردهاي آماري روي آنها، مي توانند نظراتي نسبي و غيرقطعي ارائه دهند.
اما نماينده مردم بوشهر هم سيل مهاجرت ها از استان هاي جنوبي كشور را نگران كننده دانسته و در گفت و گو با «قانون» با اشاره به اينكه سيل مهاجرت ها تمام منطقه را تهديد مي كند گفته:« به هر حال سيل مهاجرت به‌خصوص براي اقوام فارس از منطقه مشكلات زيادي را به وجود آورده است و از جوانب مختلف منطقه را تهديد مي كند». در ادامه عبدالحميد خدري درباره به هم خوردن تعادل جمعيتي و مشكلات ايجاد شده ادامه مي دهد:« تا به حال تلاش هاي بسيار زيادي در منطقه براي رفع اين مشكل انجام شده اما نبايد نقش عوامل خارجي را در اين مساله ناديده گرفت».
او افزود:« ما در استان بوشهر اين ماجرا را پيگيري كرده ايم و مسئولان هم وعده هاي خوبي به ما داده اند اما اتفاقي كه در اين دولت به‌خصوص در سال جاري افتاده نشان دهنده تدابير مثبتي است كه در اين زمينه انديشيده شده و جلساتي كه در اين باره گرفته شده، اميدواريم گرهي را در اين زمينه بازگشايي كند. دولت چون به اهميت اين موضوع پي برده شايد مقابل اين مهاجرت ها را هر چه زودتر بتواند بگيرد».
** آمار دقيق مهاجرت ها درسرشماري هاي سال 1400
در حالي كه هيچ آمار دقيقي از مهاجرت ها در خوزستان وجود ندارد چندي پيش «شهلا كاظمي» در گفت و گو با روزنامه شرق از عدم بررسي دقيق ميزان مهاجرت از خوزستان صحبت كرده و گفته در اين دو سال با توجه به اينكه عمق خسارت ها بيشتر بود مهاجرت ها هم بيشتر شده است اما آمار دقيق نداريم. او در ادامه نتيجه آمارهاي مهاجرت در اهواز و خوزستان را در سرشماري سال 1400 اعلام مي كند و مي گويد:« بررسي آماري چنين موضوعي در خلال بررسي ها و تحقيقات دانشگاهي، دانشجويي و ميداني ما دانشگاهي ها قابل ارزيابي كلي نيستند و نمي توان با جامعه آماري كوچك درباره كل استان نظر داد».
او ادامه مي دهد:« تهيه چنين آماري زمان و هزينه زيادي مي برد و بايد مركز آمار در يك ارزيابي ميداني موضوع مهاجرت را بررسي كند». كاظمي پور با اشاره به افزايش جمعيت ٢٠٠ هزارنفري استان خوزستان در سرشماري ٩٠ تا ٩٥، گفت: «جمعيت اين استان از چهار ميليون و ٥٠٠ هزار نفر، مانند همه استان ها، مطابق با رشد طبيعي به چهار ميليون و ٧٠٠ هزار نفر رسيده است و اين اعداد مهاجرفرست بودن جمعيت اين استان را نشان نمي دهد. اين در حالي است كه در فاصله سال هاي ٨٥ تا ٩٠، ٢١٤ هزار نفر از خوزستان خارج و ١٤٠ هزار نفر وارد اين استان شده اند. به عبارتي در فاصله سال هاي ٨٥ تا ٩٠، سالانه ١٥ هزار نفر و در مجموع ٨٠ هزار نفر از استان خوزستان خارج شده اند.
در فاصله سال هاي ٩٠ تا ٩٥، ٢٤٠ هزار نفر از جمعيت استان خوزستان خارج شده اند و ١٦١ هزار نفر وارد اين استان شده اند و باز هم حدود ٨٠ هزار نفر تفاوت وجود دارد كه از استان خارج شده اند». اين جمعيت‌شناس با بيان اينكه ميزان مهاجرت در كل كشور در فاصله پنج سال اخير، حدود پنج ميليون نفر بوده و سالانه يك ميليون نفر در كل كشور در حال جابه جايي بوده اند، گفت:« نكته درخور توجه اين است كه نسبت جمعيت به مهاجرت در بسياري از استان ها متفاوت است».كاظمي پور مهاجرت در استان خوزستان را متناسب با جمعيت آن مي داند و مي افزايد:« اما در برخي از استان‌ها نظير ايلام، بوشهر، كرمانشاه و... درصد مهاجرت در تناسب با جمعيت نيست و نگراني بيشتري را برمي انگيزد. در شرايطي كه رشد جمعيت كل كشور در سال هاي ٩٠ تا ٩٥ حدود ١،٢٤ درصد بوده است، اين رشد جمعيت در استان هاي مهاجرفرست همچون خوزستان پايين است و به عنوان نمونه رشد جمعيت خوزستان ٧٨ صدم درصد بوده است.
اما نكته قابل توجه در اين آمارها آن است كه استان خوزستان در كاهش رشد جمعيت و افزايش مهاجرفرستي، استان اول نيست». او بررسي مسائلي مانند آمار بالاي مهاجرت در استان هاي جنوب غربي كشور را در بلندمدت امكان پذير مي‌داند و ادامه مي دهد:« چنين مسائل حساسي در كوتاه مدت بروز و ظهور پيدا نمي كنند و بايد در بلندمدت و برنامه‌ريزي‌هاي جمعيتي كه همواره بلندمدت پيش‌بيني مي شوند درباره آسيب هايي كه روي جمعيت اثر مي گذارند، بررسي صورت گيرد. مناطق جنوبي و به وي‍ژه استان خوزستان، در اين سال ها همواره دچار كمبود منابع آب بوده اند و نمي توان بحران آب درباره اين مناطق را رد كرد.
مسائل به وجودآمده ناشي از بحران آب و مهاجرت‌هايي كه در اثر كم آبي و خشكسالي در سال هاي اخير رخ داده، بارها مورد بررسي هاي علمي و تاييد مراكز دانشگاهي قرار گرفته است و انتظار داريم اتفاقاتي از اين دست كه زمينه هاي مشتركي در دلايل مهاجرت دارند با برخوردهاي رسانه‌اي و غيرعلمي ارزيابي نشوند».
** نخبه ها مهاجرت كردند
در حالي كه نگراني براي كم شدن و مهاجرت اقوام فارس نشين و مشكلاتي كه به تبع آن بوجود مي آيد وجود دارد، علي ساري نماينده مردم اهواز در مجلس شوراي اسلامي و عضو ليست اميد در گفت و گو با «قانون» از عدم روند افزايشي مهاجرت‌ها در استان هاي جنوبي كشور و اهواز خبر داد. او درباره مهاجرت قوميت هاي فارس و عرب در اين استان‌ها گفت:« ما درمورد قوميت هايي كه از استان خوزستان مهاجرت كرده اند آمار واقعي نداريم. در واقع چندان فرقي هم نمي كند كه از چه قومي باشند، به هر حال همه آنها ايراني هستند و در اين كشور زندگي مي‌كنند.» او همچنين اشاره مي كند كه همه ايراني هاي آن مناطق در معرض خطر هستند و مي‌گويد:« اگر قرار باشد پديده اي مانند ريزگردها مردم را تهديد كند ما بايد به فكر سلامت همه باشيم. وجود ريزگردها بر پديده مهاجرت در استان خوزستان تاثيرگذار بوده است اما ربطي به قوم خاصي نداشته است» .
او در ادامه به بودجه مربوط به ريزگردها كه در رديف هاي بودجه كل كشور قرار داشته اشاره مي كند و مي گويد:«پرداخت اين بودجه الان در صحن مجلس در دستور كار قرار گرفته است. 150 ميليون دلار قرار است از صندوق به اين بخش واگذار شود».
او در ادامه با اشاره به اينكه پديده گرد و غبار و شرايط موجود موجب مهاجرت افراد زيادي از جمله فرهنگيان، سرمايه‌گذاران و مخصوصا نخبگان از استان خوزستان شده است، گفت:« در وضعيت كنوني، در واقع هر شخصيت تاثيرگذار كه توان خارج شدن از استان را دارد، از خوزستان مهاجرت مي‌كند.گرد و غبار زندگي مردم را مختل كرده كه يكي از موارد آن تاثير منفي بر سلامت جسم و سلامت روان مردم بوده است. اين پديده همچنين موجب بروز مشكلات اساسي در نظام شهري، مدارس، بيمارستان‌ها و هرگونه خدمات‌رساني شده است». ساري همچنين در ادامه با اشاره به اقدامات اخير دولت در خصوص گرد و غبار افزود:« دولت حقابه‌ها را بيشتر كرده و نهال‌كاري نيز به شكل واقعي، هدفمند و مستمر با پيگيري وزارت كشاورزي در حال انجام است. اگر اين روال به طور مستمر باقي بماند و مانند اقدامات سال‌هاي گذشته نيمه‌كاره رها نشود، مي‌توانند اثرگذار باشد».
** 20تا 30 هزار نفر مهاجرت سالانه
اما مسئولان محلي خوزستان هم از روند طبيعي مهاجرت ها در منطقه سخن مي گويند. استاندار خوزستان از تلاش هاي دولت براي بهتر شدن وضعيت زندگي در اين استان مي گويد. غلامرضا شريعتي؛ در گفت و گو با «قانون» هنوز سيل مهاجرت ها در اين منطقه را در حد بحراني نمي داند و مي افزايد:« مهاجرت در استان وجود دارد ولي نه آنقدري كه بحران زا باشد. البته وجود ريزگردها و شرايط نامساعد زيست محيطي در اين پديده بي تاثير نيست.»
او آمار مهاجرت در سال‌هاي 90 تا 95 در استان خوزستان را چيزي نزديك به صد و خرده اي هزار نفر اعلام مي كند و مي گويد:« اين يعني كه ما در هر سال 20 تا 30 هزار نفر مهاجرت از استان به خارج از استان داشته ايم.» او تعداد نخبه هاي مهاجرت كرده از استان را هزار نفر اعلام مي كند و مي گويد:« البته اين مهاجرت ها به گونه اي نيست كه تعادل جمعيتي را به هم بزند به هر حال از همه اقوام در منطقه حضور دارند.» شريعتي از مهاجرت معكوس هم در اين استان خبر مي دهد. از كارخانه ها و شركت هايي كه نيروي كار خارج از استان جذب كرده اند:« البته با توجه به پروژه هاي كه در استان وجود دارد گاهي ما حتي مهاجرت معكوس هم داريم و از استان هاي ديگر به خوزستان مي آيند.»
او هم از تلاش دولت براي از بين بردن ريزگردها مي گويد و ادامه مي دهد:« در عين حال كه به نظر مي رسد دولت هم براي كم شدن مشكلات محيط زيستي استان وارد عمل شده چيزي نزديك به 75 درصد از تالاب هورالعظيم پر از آب شده است. » البته او در ادامه تعداد كانون هاي توليدريزگرد موجود در اين استان را 350 هزار كانون اعلام مي كند و مي گويد:« دراين كانون هاي توليد ريزگرد در طول 30 سال درست شده است كه بايد رفته رفته آنها را از بين ببريم. ما پارسال از اوايل اسفند تا پايان فروردين اقدام به كاشت نهال كرديم كه نزديك به 6 هزار هكتار پوشش گياهي در آنجا بوجود آورديم.
*منبع: روزنامه قانون؛1396،11،17
**گروه اطلاع رساني**9117**2002**انتشاردهنده: فاطمه قنادقرصي
تهران- ايرنا- «مساله مهاجرت در كوتاه مدت بروز و ظهور پيدا نمي كند و بايد در برنامه ريزي هاي جمعيتي كه همواره بلندمدت پيش بيني مي شوند درباره آسيب هايي كه روي جمعيت اثر مي گذارند، بررسي صورت گيرد» موضوعي كه روزنامه قانون درباره آن به ارايه گزارشي پرداخت.