تدابير روسيه براي مقابله با مشكلات اقتصادي - رحمت الله خدادادي*

كميته آمار دولتي روسيه به تازگي در گزارشي اعلام كرده است كه رشد اقتصادي روسيه در سه ماهه نخست سال 2017، 2 درصد، سه ماهه دوم 2.5 درصد، سه ماهه سوم 1.8 و سه ماهه چهارم 1.3 درصد بود.
توليد ناخالص ملي روسيه نيز در سال گذشته با يكهزار و 461 ميليارد دلار در مكان دوازدهم جهاني قرار گرفت، در حالي كه در سال 2013 توليد ناخالص ملي اين كشور دو هزار و 556 ميليارد دلار بود به عبارت ديگر به نصف كاهش يافت.
اين ارقام نسبت به چهار سال پيش (قبل از اعمال تحريم هاي غرب عليه روسيه) كاهش قابل توجه يافته است كه به نظر مي رسد چند عامل در بروز آن بي تاثير نبوده است.

** تحريم هاي غرب
يكي از علت هاي كند شدن آهنگ رشد اقتصاد روسيه، تحريم هاي اقتصادي و مالي كشورهاي غربي است كه از سال 2014 به درخواست آمريكا بر اين كشور اعمال شده است.
اتحاديه اروپا نيز در پيروي از سياست هاي ضدروسي آمريكا و براي تحت فشار قرار دادن مسكو براي پذيرفتن شرايط غرب در اوكراين از جمله بازپس دادن شبه جزيره كريمه به اين كشور، چند بسته تحريمي عليه روسيه وضع كرده است.
تحريم هاي غربي بخش هاي مختلف اقتصاد روسيه را تحت تاثير قرار داده است كه مهم ترين آن بخش نفت و جلوگيري از صدور فناوري هاي پيشرفته به اين كشور بويژه براي بازداشتن اكتشاف منابع نفت و گاز در حوزه هاي دشوار و در مناطق قطبي و سردسيري است.
در سال 2017 چند بسته تحريم هاي اقتصادي از سوي آمريكا و اتحاديه اروپا بر روسيه اعمال شد و با توجه به حفظ اختلافات دو طرف در مساله اوكراين انتظار مي رود اين محدوديت ها امسال نيز ادامه يابد.

**سقوط بهاي نفت در بازار جهاني
عامل ديگر كاهش رشد اقتصادي روسيه، سقوط بهاي نفت در بازار جهاني است كه حدود 55 درصد درآمدها و منابع ارزي اين كشور را تشكيل مي دهد.
روسيه روزانه بيش از 11 ميليون بشكه نفت توليد مي كند كه بيش از نيمي از آن به كشورهاي ديگر صادر مي شود و چند شركت دولتي و خصوصي مسئوليت توليد و صادرات نفت خام را برعهده دارند.
پيش از افت اقتصادي روسيه در سه سال پيش بهاي نفت در بازار جهاني تا بشكه اي بيش از 110 دلار هم رسيده بود كه موجب افزايش درآمدهاي ارزي اين كشور شد و ذخاير طلا و ارز خارجي روسيه در آن دوره به حدود 600 ميليارد دلار رسيد كه بالاترين سطح در تاريخ معاصر اين كشور پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي است.
در زمان حاضر نيز با همكاري روسيه و ساير كشورهاي غيرعضو اوپك با اوپك در دو سال اخير و تثبيت بهاي نفت در بازار جهاني، بهاي نفت تا حدودي افزايش يافته و از 40 دلار در آن زمان به نزديك 60 دلار براي هر بشكه رسيده است.
اقتصاد روسيه به شدت به نفت وابسته است و مقامات اين كشور به دنبال راهي براي برون رفت از اين وضعيت هستند.

**وابستگي به درآمدهاي نفتي
در اين شرايط با توجه به امكان كاهش درآمدهاي ارزي روسيه بر اثر تحريم هاي غربي يا كاهش دوباره بهاي نفت در بازار جهاني، دولت روسيه كاهش وابستگي به درآمدهاي نفت و گاز و اتكا به بخش هاي ديگر اقتصادي را در دستور كار قرار داده است.
ولاديمير پوتين رئيس جمهوري روسيه اعلام كرده است كه در روند كاهش وابستگي به درآمدهاي نفتي، بخش هاي اقتصادي روسيه در وهله اول بخش هاي مرتبط با فناوري هاي پيشرفته بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد.
دولت روسيه اميدوار است كه با رشد بخش هاي غيرنفتي اقتصاد اين كشور، زمينه براي تاثيرگذاري آمريكا و غرب بر اقتصاد روسيه از بين برود يا كاهش يابد و در اين عرصه توجه اصلي به توسعه همكاري ها با كشورهاي دوست همچون چين، هند، تركيه، ايران و ساير كشورهاي منطقه است.

روس ها چه خواهند كرد؟
اگر چه در تب و تاب انتخابات رياست جمهوري روسيه كمتر كسي از برنامه هاي اقتصادي يا جراحي اقتصادي روسيه سخن مي گويد اما به نظر نمي رسد كه روسها براي مقابله با تحريم هاي خارجي چاره اي جز اتكا به توان داخلي و تغيير ساختارهاي اقتصادي خود (توجه بيشتر به بخش خصوصي) داشته باشند و راهكاري به غير از كاهش وابستگي بيش از پيش اقتصاد خود به نفت پيدا كنند.
در حال حاضر ولاديمير پوتين با فاصله زياد نسبت به ساير نامزدها، بيشترين شانس را براي تصاحب صندلي رياست جمهوري يك دوره شش ساله ديگر دارد چرا كه اكثر روس هايي كه دوران فروپاشي روسيه را لمس كرده اند از او به عنوان نجات دهنده اين كشور پس از فروپاشي جماهير شوروي ياد مي كنند.
او كه به نظر مي رسد براي تكرار مقام رياست جمهوري، نيازي به ارايه برنامه جديد به مردم روسيه ندارد، چند روز پيش در جمع نمايندگان انتخاباتي به صورت تلويحي برنامه روس ها براي آينده را توضيح داد.
پوتين گفت: روسيه بايد جهش بزرگي داشته باشد، بايد اين هدف تامين شود ما با همه مشكلات و امور غير منتظره به حركت رو به رشد خود ادامه مي دهيم.
رئيس جمهوري روسيه با بيان اينكه اين هدف ابر ماموريت تمام ملت روسيه خواهد بود، اظهار داشت: تمامي موانع پيشروي پيشرفت كشور بايد از ميان برداشته شود.
محبوبيت پوتين بالاست و همه مي‌دانند كه هم اكنون فردي خبره تر از او در امور سياسي و اقتصادي روسيه وجود ندارد، اما خيلي ها اين را هم مي دانند كه جهش اقتصادي در روسيه با اصلاحات بغرنجي بوجود خواهد آمد كه اعلام آن در زمان انتخابات، بعيد به نظر مي رسد.
بنابراين پيش بيني مي شود كه جراحي اقتصادي روسيه پس از انتخابات رياست جمهوري، اولين اولويت كاري شش سال آتي قهرمان روس ها باشد كاري كه بخشي از جامعه را تحت تاثير قرار خواهد داد اما در نهايت اگر موفق باشد، روند رشد اقتصادي روسيه را به سال هاي قبل از تحريم باز مي گرداند و سبب مي شود كه شركاي غربي روسيه در روابط خود با اين كشور تجديد نظر كنند.
---------------------------------------------------------------------------
*رئيس دفتر ايرنا در روسيه