پونه نيكوي در فراخواني با اشاره به حال و روز ناخوش تالاب انزلي و ناملايماتي چون ورود افزون بر 32 ميليون متر مكعب فاضلاب خانگي ، حدود دو ميليون ليتر سموم كشاورزي ، 585 هزار تن رسوبات اعلام كرد : بياييد با يك اجماع ملي فرياد بي صداي تالاب انزلي باشيم و تالاب دوخان را بهانه اجماع ملي براي نجات اين تالاب با كمك فرهنگ و هنر خواند.
اما شايد خود او نيز گمان نمي كرد كه زنجيره واژه ها و آواها در حمايت از تالاب انزلي چنان در هم تنيده و گسترده گردد كه همچون شهرت اين تالاب جهاني شود.
چالش كمك به تالاب انزلي با نام زيباي بومي ' تالاب دوخان' يا تالاب را فرابخوان پس از فراخوان جشنواره اي با همين نام از كنار اين تالاب و يار ديرينه اش خزر و ساكنان اين خطه آغاز و در جهان گسترده شده است .
تالاب دوخان ازفعالان محيط زيست ساكن بندرانزلي شروع شد و ديگر دوستداران طبيعت از شاعر و نقاش ، ورزشكار و استاد دانشگاه ، معلم و شاگرد ، بازيگر و اهالي رسانه ، موسيقدان ، پژوهشگر و حتي سياستمداران را نيز درگير كرد.
فرهاد مهران فر كارگردان و فيلم ساز مطرح ؛ محمود كلاري ، سيف الله صمديان و هوشنگ ابتهاج را به اين چالش فراخواند و جاسم ويشكاهي از پاريس ، ميلاد كي مرام ، سيد جلال حسيني و مازيار زارع را به اين چالش دعوت كرد.
دوستداران طبيعت از شمال تا جنوب ، از شرق تا غرب كشور و از سرتاسر جهان به اين چالش پيوستند پيامهاي حمايتشان را راهي كردند.
اكنون روزي نيست كه به همت شبكه جهاني اطلاعات ؛ پيامي ، نوايي ،عكس و فيلم ، شعري يا نوشته اي خطاب به اين تالاب و چالش آن نرسد.
سيد ضياء الدين شفيعي در وصف حال تالاب انزلي نوشت : ' يك چند در خود گريه خواهد كرد آمـو را /با شرم مي‌چرخاند او از آسمان رو را /با سرفه‌اي سنگين، تو گويي مرد مسلولي ست /اين زن كه زيبا نيست ديگر چشم و ابرو را ' .
و عابد رضا نوشاد از هند شعري با اين مضمون مي فرستد كه : ' نخست تصميم بگير و بگو: آيا آب نياز است يا خير؟ و آنگاه به قوانين خود بنگر كه آيا قانوني بنام 'حفاظت از رودخانه' وجود دارد يا نه؟ ' .
اكبر آزادپور از شهرستان انديمشك در شعر زيبايش چنين مي گويد: ' انزلي تو خاك و شرجي /همدم هور العظيمه /اره برقيا رو بشكن /نگو بيشه خشك و زرده/شمالي ميدونه جنگل / آبروي گيله مرده ' .
اما جاي تالاب انزلي در كجاي اين جهان است و چه قدر و منزلتي دارد.
* شناسنامه تالاب انزلي
تالاب انزلي با حدود 19 هزار هكتار وسعت در طول سواحل جنوبي درياي خزر در جوار شهر انزلي گسترده شده است.
اين تالاب نقش مهمي در زيست بوم گيلان و كشور ايفا مي كند؛ تالاب كنترل كننده سيل هاي ويرانگر و تعديل كننده آب و هواي منطقه و زيستگاه جمعيت زيادي از آبزيان، پرندگان و گياهان است.
اين تالاب سال 1354 در فهرست تالاب هاي بين المللي رامسر به ثبت رسيد .
علاوه بر تاثيرات اقليمي، تالاب انزلي از مراكز مهم جذب گردشگر به گيلان بشمار مي رود و معيشت جمعيت قابل توجهي از ساكنان حاشيه تالاب به لحاظ كشاورزي، صيادي و تامين مواد اوليه صنايع دستي به حيات آن گره خورده است.
اين تالاب سال 1993 به دليل مخاطراتي مانند افزايش رسوبات، آلودگي آب ، تغيير سطح آب درياي خزر در فهرست تالابهاي در معرض خطر (مونترو) قرار گرفت.
*درد تالاب انزلي
فاضلاب هاي صنعتي، خانگي،بيمارستاني، ضايعات كشتارگاهي ، سموم كشاورزي ، پسماندها و نخاله ها ، گياهان مهاجمي چون آزولا و سنبل آبي ، تصرف اراضي و ساخت و ساز در حريم تالاب،ورود رسوبات از رودخانه ها و انتقال آلودگي ازدريا و نوسانات آب دريا حيات تالاب انزلي را به شدت به خطر انداخته است.
از سال 1374 تاكنون حدود 130 سانتي متر كاهش اب سطح درياي خزر ثبت شده كه اثرات آن به خشك شدن تدريجي تالاب منجر شده است .
در كنار اين عوامل جاده كنارگذري نيز در حاشيه تالاب ساخته شده كه گرچه هنوز كامل نيست اما به گفته كارشناسان ، خود يكي از عوامل مهم در تخريب تالاب است.
به گفته محققان حجم بالاي رسوب‌گذاري و رشد گسترده گياهان آبزي، موجب تغييرات شديدي در ساختار و عملكرد تالاب انزلي و تبديل بخش‌هاي شرقي، جنوبي و مركزي اين تالاب به ني‌زار، چمن‌زار و جنگل شده است.
به عبارتي در طول 30 سال گذشته تغييرات آب و هوايي كره زمين و فقدان مديريت كارامد در حوزه آبخيز و اراضي بالا دست تالاب انزلي سبب شده تا ارزش‌هاي آن يكي پس از ديگري از بين برود.
بر اساس تحقيقات صورت گرفته حوضچه غربي به عنوان تنها پهنه آبي باقي‌مانده داراي اهميت شيلاتي و داراي نقش اساسي در امرار معاش ساكنان اطراف نيز روند نابودي را طي مي‌كند.
رشد شتابناك گياهان آبزي از چالش‌هاي مهم اين تالاب بوده كه حتي عبور و مرور شناورها را نيز غير ممكن ساخته است.
علي اصغر خاني پور رئيس پژوهشكده آبزي پروري آب هاي داخلي كشور در خصوص شرايط زيستي تالاب براي آبزيان به ايرنا گفت : تالاب انزلي داراي 46 گونه ماهيان بومي و مهاجر بود كه متاسفانه ذخاير برخي گونه ها به شدت صدمه ديده و نامشان وارد فهرست قرمز شده است .
وي هشدار داد : وضعيت ماهيان بومي تالاب مثل اسپله ، سوف حاجي طرخان ، كپور تالابي و همچنين شاه ميگوي آب شيرين تالاب نگران كننده است .
**طرح جامع مديريت تالاب انزلي
پيشگيري از تخريب مناطق تحت مديريت نظير تالابها يكي از وظايف سازمان حفاظت محيط زيست است .سازمان حفاظت محيط زيست سالها است كه از وخامت حال تالاب انزلي و در كنار آن برنامه هايي براي نجات آن خبر مي دهد.
آخرين راه حل ارائه شده ، 'طرح جامع مديريت حوزه آبريز تالاب انزلي 'است كه جايكا از 1384 تا 1386 تهيه كرد.
اين طرح شش برنامه عملياتي شامل ارايه طرح و اجراي مديريت پسماند، مديريت پساب، مديريت رسوب، طرح هاي آموزشي و ارتقاي آگاهي هاي عمومي و جوامع بهره بردار، اجراي برنامه هاي بهره برداري خردمندانه و مديريت اكوتوريسم و اصلاح ساختارهاي مديريتي و ارتقاي كيفيت مديريت بر تالاب انزلي را تشكيل مي شود.
طرحي متشكل از سه بخش اعتبارات شامل اعتبارات جايكا (15 ميليارد تومان براي برنامه پنج ساله)، اعتبارات پروژه ملي كه ستاد سازمان محيط زيست مسئول هزينه كرد آن است (10 ميليارد تومان) و ديگري (هفت ميليارد تومان اعتبارات استاني) با مسئوليت استاندار گيلان است.
اعتباراتي كه به گفته معاون دفتر زيستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست كشور بايد هماهنگ و بر اساس برنامه هزينه شود و سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان مسوول حاكميتي بايد نقش هماهنگي را براي انجام يك برنامه منسجم و فراگير ايفا كند.
احياء حوزه آبخيز تالاب با احداث تله هاي رسوبگير ، ايجاد تالاب مصنوعي براي پايش طبيعي رسوبات و فلزات سنگين ، برداشت رسوبات ، ني زدايي و احياء آبراهه هاي داراي شرايط اضطراري از جمله برنامه هاي سازمان حفاظت محيط زيست براي مديريت تالاب انزلي عنوان شده است.
رييس اداره حفاظت محيط زيست انزلي اظهار داشت: اكنون زير كميته هاي تالاب مشغول هستند و برنامه هاي مختلف آبخيز داري ، آموزشي، پهنه بندي ، احياء آبراهه ها ، نصب تله هاي رسوب گير ، مديريت پسماند و فاضلاب ، پايش وضعيت تالاب و گردشگري در حال انجام است.
پورهادي خاطرنشان كرد: تخريب طولاني مدت را نمي شود به سرعت احياء كرد.
* قانون نياز مهم براي حفاظت از تالاب
مدير كل دفتر زيستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست شهريور ماه امسال در كارگاه معرفي پروژه مديريت اكولوژيك تالاب انزلي با اشاره به فرسايش خاك، بحران افزايش جمعيت، توزيع نامتوازن منابع، آلودگي و خشكسالي بعنوان مخاطرات اين تالاب گفت: پيشگيري از تخريب مناطق تحت مديريت يكي از وظايف سازمان حفاظت محيط زيست است .
حميد گشتاسب نبود هماهنگي بين واحدها و دستگاه هاي دولتي را حلقه گمشده در مديريت مناطق حفاظت شده و موجب آسيب فراوان به اين مناطق عنوان و خاطرنشان كرد :براي مديريت تالاب انزلي مي بايست كل حوزه مديريت شود اين درحالي است كه هيچ قانوني براي مديريت فاضلاب، پسماند، آتش سوزي و ساير مشكلات حوزه آبريز نداريم.
از سويي مسعود باقر زاده كريمي معاون دفتر زيستگاه و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست در اين كارگاه اظهار كرد :سياست سازمان حفاظت محيط زيست رويكرد زيست بومي در تالاب ها است و پروژه مديريت اكولوژيك تالاب انزلي پيشرو ترين و قديمي ترين پروژه در حوزه تالاب ها ست و بر اساس رويكرد زيست بومي هدف گذاري شده و نگاه آن به كل حوزه آبريز بوده و برنامه عملياتي و اجرايي تهيه كرده است.
با اين همه وي اذعان داشت : شايد اثرات معنا داري در تالاب انزلي مشاهده نمي شود و مي بايست اين موضوع آسيب شناسي شود .
** پويشي براي نجات تالاب
همين عدم مشاهده تاثيرات معنادار از طرح پرطمطراق مديريت تالاب انزلي در كنار مخالفت با اقدامات مطالبه گرانه اي چون ايجاد زنجيره انساني به دور تالاب انزلي دوستداران تالاب را واداشت تا دست به پويشي فرهنگي با عنوان چالش ' تالاب دوخان' بزنند.
بانيان اين چالش و برگزار كنندگان جشنواره تالاب دوخان اهداف اين چالش را توسعه ي آگاهي عمومي و ترويج فرهنگ حفاظت از تالاب بين المللي انزلي و تشويق مردم براي مشاركت در حفظ محيط زيست با بهره گيري از ابزار فرهنگ و هنر عنوان كردند.
تالاب دوخان چالشي موفقيت آميز و اميدوار كننده براي فرهنگسازي در خصوص حفاظت از تالاب است اما تنها محدود به واژه ها نيست.
دولتمردان در مقاطع مختلف ، آغاز طرح احياي تالاب انزلي را اعلام كردند كه آخرين مورد مربوط به اعلام اين طرح توسط دكتر ابتكار در شهريور 1394 با عمليات رسوب برداري به وسعت 25 هكتار در ورودي رودخانه هندخاله صومعه سرا بود .
اما همانطور كه خود مسئولان محيط زيست اذعان كرده بودند نتايج طرح احيايي تالاب انزلي براي مردم و دوستداران تالاب و حتي اهالي رسانه در استان گيلان مشهود نيست و از چند و چون عمليات احياي تالاب انزلي و نتايج اين طرح اطلاعات دقيقي ندارند .
تالاب دوخان مطالبه اي جدي است براي اجرايي و عملياتي شدن طرح مديريت پسماند، مديريت پساب، مديريت رسوب،كاشت درخت در حوزه آبريز تالاب و جلوگيري از ورود رسوبات بيشتر به تالاب ، جلوگيري از ورود پسماند به رودخانه ها و درياي خزر ، جلوگيري از ورود پسابهاي گوناگون از طريق ساخت تصفيه خانه فاضلاب ، جلوگيري از تعدي افراد به حريم تالاب و تصرف اراضي تالابي ،جلوگيري از برداشت بي رويه آب از تالاب و رعايت حقابه تالاب بايد به جد توسط همه دوستداران تالاب پي گيري شود.
رفع ابهامات و شفافيت بيشتر در عمليات طرح مديريت تالاب از سوي مجريان طرح و ارائه عملكرد ماهانه همراه با مدارك مستند و مستدل ، نظارت سازمانهاي مردم نهاد و كارشناسان و دانشگاهيان بر روند اجراي اين طرح از جمله ضروريات است .
تالاب انزلي بخش مهمي از زيست بوم گيلان ، ايران و جهان است كه تخريب و نابودي اش اثرات ناگوار بسيار خواهد داشت . پس بخوان تالاب را به نام زلال آب و پاكي و روشني و ياري اش كن .
**گزارش: گيتي بابايي
6030
انزلي-ايرنا-آن گاه كه اميدها براي نجات جان تالاب انزلي اين پهنه آبي اسير در چنگال آلودگي ها و طمع ورزي ها مي رفت كه به خاموشي گرايد ، بانوي شاعري از اين ديار دريايي همراه گروهي از دوستداران تالاب با فانوسي از جنس واژه برخواست و همگان را به ياري آن فراخواند.
