پیر پرنیان اندیش عنوان كتابی است كه هوشنگ ابتهاج با همین نام خاطرات 9 دهه از عمرش را در گفت وگو با میلاد عظیمی و عاطفه طیه بیان كرده است.
** تولد
آقا جان ابتهاج از بزرگان شهر رشت بسال 1306 خورشیدی صاحب پسری شد كه او را امیر هوشنگ نام نهاد. هوشنگ دوره تحصیلات دبستان را در رشت و دبیرستان را در تهران گذراند و در همین دوران اولین دفتر شعر خود را به نام «نخستین نغمه ها» منتشر كرد.
ابتهاج در جوانی به دختری به نام گالیا دلبست و این عشق دست مایه اشعار عاشقانه‌ای شد كه در آن ایام سرود. بعدها نیز شعری به نام «كاروان» (دیرست گالیا…) با اشاره به همان روابط عاشقانه اش سرود.
ابتهاج مدتی به عنوان مدیر كل شركت دولتی سیمان تهران به كار اشتغال داشت. منزل شخصی سایه كه از منازل سازمانی شركت سیمان است در سال 1387 با نام خانه ارغوان به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده است.
دلیل این نام گذاری وجود درخت ارغوان معروفی در حیاط این خانه است كه سایه شعر معروف ارغوان خود را برای آن درخت گفته است.
سایه در سال 1346 در جشن هنر شیراز بر آرامگاه حافظ برخی از اشعار خویش را خواند و دكتر باستانی پاریزی در سفرنامه معروف خود از استقبال شركت كنندگان و هیجان آنان پس از شنیدن اشعار سایه حیرت كرده و نوشت: تا قبل از آن هرگز باور نمی‌كردم كه مردم از شنیدن یك شعر نو تا این حد هیجان زده شوند.
سایه در سال 1325 پیش از آشنایی با نیما یوشیج مجموعه «نخستین نغمه‌ها» منتشر كرد و «سراب» را به عنوان نخستین مجموعه در قالب چهارپاره با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی، عواطفی واقعی و طبیعی در سال 1329 انتشار داد.
او در آغاز مانند شهریار كوشید تا به راه نیما یوشیج رود اما، نگرش مدرن و اجتماعی شعر نیما، به ویژه پس از سرایش ققنوس، با روحیه او همخوانی نداشت، لذا غزلسرایی را دنبال كرد.
سایه در مجموعه‌های بعدی، اشعار عاشقانه را رها كرد و با كتاب شبگیر خود كه حاصل سال‌های پر تب و تاب پیش از سال 1332 است به شعر اجتماعی روی آورد. مجموعه «چند برگ از یلدا» راه روشن و تازه‌ای در شعر معاصر گشود.
در مهر ماه سال 1395 بیست و سومین جایزه بنیاد موقوفات افشار به هوشنگ ابتهاج اهداء شد. در این جلسه علاوه بر سید مصطفی محقق داماد و غلامعلی حداد عادل شخصیت‌های برجسته فرهنگی چون محمدرضا شفیعی كدكنی، حسن انوری، فتح‌الله مجتبایی، علی اكبر صالحی، سیدرضا صالحی امیری، احمد مسجدجامعی، عبدالحسین مختاباد، ژاله آموزگار و غیره نیز حضور داشتند.
غلامحسین یوسفی بر این اعتقاد است كه در غزل فارسی معاصر، شعرهای سایه (هوشنگ ابتهاج) در شمار آثار خوب و خواندنی است. مضامین گیرا و دلكش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بدیع، زبان روان و موزون و خوش‌تركیب و هماهنگ با غزل، از ویژگی های شعر اوست و نیز رنگ اجتماعی ظریف آن یادآور شیوه دلپذیر حافظ است. از جمله غزلهای برجسته اوست: دوزخ روح، شبیخون، خونبها، گریه لیلی، چشمی كنار پنجره انتظار و نقش دیگر.
اشعار نو او نیز دارای درون مایه‌ای تازه و ابتكاری است، و چون فصاحت زبان و قوت بیان سایه با این درون‌مایهٔ ابتكاری همگام شده، نتیجه مطلوبی به بار آورده‌است.
در شعر پس از نیما در حوزه غزل تقسیماتی را با توجه به شاعرانی كه در آن زمان حضور داشته‌اند انجام داده‌اند كه در این بین نام‌هایی چون هوشنگ ابتهاج، منوچهر نیستانی، حسن منزوی، محمدعلی بهمنی و سیمین بهبهانی به چشم می‌خورد.
** سایه و موسیقی
ابتهاج از سال 1350 پس از كناره گیری داوود پیرنیا به مدت هفت سال سرپرست برنامه گلها در رادیوی ایران و نیز پایه گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود.
تعدادی از غزل‌ها، تصنیف‌ها و اشعار نیمایی او توسط محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و حسین قوامی اجرا شد. سایه بعد از حادثه میدان ژاله در 17 شهریور 1357 به نشانه اعتراض به همراه شجریان، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده از رادیو استعفاء داد.
او شعر را وامدار موسیقی می داند و اعتقاد دارد كه شاعر باید با اوزان موسیقی آشنایی داشته باشد.
** سایه و ترانه سرایی
اگر چه بسیاری از اشعار سایه در برنامه های موسیقی استفاده شده و در برخی از موارد بر روی غزلش آهنگ ساخته اند اما در كارنامه هنری او تنها دو ترانه باعناوین «سرگشته» (تو ای پری كجایی) و «سپیده» (ایران ای سرای امید) كه ملودی آنها به ترتیب توسط همایون خرم و محمدرضا لطفی ساخته شده بچشم می خورد.
استاد خرم در این باره می گوید: پس از تلفن سایه و ملاقاتی كه با یكدیگر داشتیم، او گفت می خواهم ترانه ای بسرایم و آهنگش را تو بسازی. پس از كمی صحبت در این زمینه یك ملودی در دستگاه همایون نوشتم و ابتهاج از شنیدنش بسیار لذت برد و قرار شد بر روی قطعه مذكور ترانه ای بسراید.
زنده یاد خرم اضافه كرد: این اثر پس از شعر زیبای سایه توسط صدای روانشاد حسین قوامی در قالب گلهای تازه شماره 52 اجرا و ضبط شد.
شادروان لطفی كه ملودی دومین ترانه ابتهاج را در ماهور نوشت، می گوید: این اثر را در نخستین روزهای انقلاب 1357 ساختیم و با صدای استاد شجریان اجرا و ضبط شد. این هنرمند فقید اضافه می كند: شخصا این اثر را به رادیو بردم كه در قالب آلبوم چاووش 6 با عنوان سپیده در دسترش عموم مردم قرار گرفت.
** آثار
اغلب كارشناسان از «حافظ به سعی سایه» به عنوان یكی از مهم‌ترین آثار هوشنگ ابتهاج یاد می كنند كه تصحیح این شاعر از غزلیات حافظ است و نخستین بار در 1372 توسط نشر كارنامه به چاپ رسید و بار دیگر با تجدیدنظر و تصحیحات تازه منتشر شد.
این اثر 816 صفحه ای حاصل یك عمر پژوهش های شبانه روزی سایه است كه در جهت شناخت حافظط شیرازی صرف كرده است.
همچنین از نخستین نغمه‌ها، سراب، سیاه مشق، شبگیر، زمین، چند برگ از یلدا، تا صبح شب یلدا، یادگار خون سرو، تاسیان، بانگ نی و ...می توان به عنوان سایر آثار سایه نام برد.
خبرنگار: زهره كرمی
فراهنگ ** 7330 ** 1071
ساری - ایرنا - ششم اسفند نودمین زاد روز شاعر توانمند ایران زمین امیر هوشنگ ابتهاج ملقب به «سایه» است كه بجز سرودن اَشعار زیبا، به عنوان سرپرست برنامه گلهای رادیو خدمات ارزنده ای از خود بجای گذاشت.
