پیش از آن نوازنده تنبك كه به او «ضربگیر» اطلاق می شد به لحاظ شان و شخصیت اجتماعی و هنری پایین تر از سایر نوازندگان بود و حتی جزو هنرمندان محسوب نمی شد.
از این رو تنبك یا ضرب معمولا جزو ساز فرعی نوازندگان محسوب می شد و آنان برای موقعیت مناسب تر و اعتبار نسبی به عنوان نوازنده ساز دیگری مثل سنتور، تار، كمانچه، ویولن و غیره شهرت داشتند.
ضربگیر در چنین فضایی پایین تر از سایر نوازندگان می نشسته، حق اظهار نظر نداشته و حتی ساز آنان را حمل می كرد.
بطور قطع با چنین نگرش و طرز تفكر آكادمیك كردن تنبك و تعیین جایگاه مناسب به عنوان ساز ملی توسط استاد تهرانی كاری عبث و بیهوده به نظر می رسید تا اینكه یك روز به عمد با یك ساعت تاخیر سر تمرین حضور یافت.
نوازندگان كه بشدت عصبانی شده بودند به او تاختند. اما او با كمال خونسردی در حالیكه لبخندی بر روی لب داشت، گفت: «عجب! یعنی واقعا بدون تنبك كارتان لنگ شد؟ شما كه این ساز و نوازنده اش را بی مقدار و بی اهمیت می پندارید.»
و اینگونه نخستین گام را برای ارتقا تنبك برداشت و بعدها با آكادمیك كردن این ساز كوبه ای آن را در شمار سازهای ملی قرار داد بگونه ای اكنون تنبك جزو دروس دانشگاهی بوده و كتاب های آموزشی فراوانی در باره آموزش آن در اختیار هنرجویان است.
** تولد و فعالیت هنری
حسین تهرانی هفتم اسفند سال 1290 خورشیدی در تهران متولد شد و تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان امیر اتابك به پایان رساند.
از همان طفولیت به نواختن تنبك علاقه مند شد بگونه ای كه در بین گروه های موسیقی تنها به نوازنده این ساز توجه می كرد و در كنارش می نشست.
میرزا اسماعیل پدر حسین از كسبه مورد احترام بازار، به رغم علاقه مندی به موسیقی و دوستی با هنرمندان این عرصه بشدت با نوازندگی فرزندش بویژه تنبك مخالفت می كرد. نوجوان علاقه مند، بر روی گلدان سفالی پوست كشید و در گوشه ای از حیاط به تمرین می پرداخت و پتوی بر روی خود می انداخت تا صدای به اصطلاح تنبكش بگوش پدر نرسد. در همین حال كه گرم نواختن بود با شماتت و تنبه پدر مواجه می شد.
از سال 1307 كار جدی خود را نزد حسین اسماعیل‌زاده نوازنده صاحب نام كمانچه آغاز كرد و به علت رایج نبودن خط موسیقی، تمرینات تنبك را به كمك اصطلاحاتی مثل: «بله و بله و بله دیگه» و «یكصدو بیست و چهار» و غیره به حافظه می‌سپرد.
پس از چند ماه، دیگر نتوانست از محضر استاد اسماعیل زاده بهره مند شود لذا سالها بدون معلم به تمرین پرداخت.
در این میان به محضر استادانی چون رضا روانبخش، مهدی قیاسی و كنگرلو كه در تنبك نوازی تبحری داشتند، راه یافت و به سبك هر یك آشنایی كامل پیدا كرد تا اینكه در سال 1317 نزد ابوالحسن صبا رفت و نكات فراوانی از او آموخت.
آموزش نزد صبا به دوستی آن دو انجامید و در كنار یكدیگر و سایر هنرمندان به فعالیت پرداخت و آثار بسیاری از خود برجای گذاشت.
با تاسیس رادیو تهران همراه با بزرگان موسیقی در این رسانه شنیداری به فعالیت پرداخت و در سال 1323 به مدرسه موسیقی كلنل وزیری راه یافت و تدریس تنبك را در آن مدرسه به عهده گرفت و كار خود را تا سال 1328 كه هنرستان موسیقی ملی به همت روح‌الله خالقی شروع به كار كرد، ادامه داد.
وی برای نخستین بار دست به ایجاد گروه تنبك زد و به این منظور قطعاتی را تنظیم كرد كه در اجرای آنها، گروه لزوما به دو یا چند دسته مختلف تقسیم می‌شدند.
** تهرانی از منظر هنرمندان
زنده یاد فرامرز پایور می گوید: در 10 سال آخر عمر استاد تهرانی تقریبا شبانه در خدمت او بودم و طبعا نكات بسیاری را از وی آموختم. تا پیش از آن مانند دیگران از این هنرمند به عنوان استاد تنبك یاد می كردم در حالیكه یك موسیقیدان هم به حساب می آمد، بدین معنی كه كلیه دستگاه های موسیقی ایرانی را بخوبی می شناخت و حتی به تمام گوشه های ناشناخته و دور افتاده نیز آشنایی داشت.
استاد پایور ادامه می دهد: ایشان گوشه هایی كه حالت ضربی داشتند را با تنبك می نواخت و همزمان با اشعار مناسب آنها را می خواند.
شادروان پایور خاطر نشان می كند: همكاری طولانی تهرانی با استادان بزرگی چون حبیب سماعی، كلنل وزیری و ابوالحسن صبا موجب شده بود تا او ضمن آشنایی با سنتور و تار با نحوه مضراب زدن نیز آشنا شود. از آن گذشته بسیاری از آهنگهای فولك را كه فراموشی سپرده شده بودند، می خواند و موجب احیای آن می شد.
مرتضی خادمی نوازنده و مدرس تنبك معتقد است كه استاد تهرانی تحولی شگرف در این زمینه ایجاد كرد و از او می توان به عنوان پایه‌گذار تنبك نوازی (ضرب‌نوازی) نوین یاد كرد.
وی استاد تهرانی را متفاوت از تنبك نوازان متاخر دانسته و می افزاید: او همگام با اجرای ضرب های موسیقی، كاملا حس و حال نوازندگان را با «تجسم ملودی» ادا می كرد.
استاد خادمی نت گزاری روی تنبك را از ابتكارات سترگ این اسطوره موسیقی دانسته و می گوید: نخستین كتاب آموزش تنبك استاد تهرانی با همكاری هوشنگ ظریف و مصطفی كمال پورتراب و حسین دهلوی به چاپ رسید.
مدرس 51 ساله تنبك از كاست «ضرب آهنگ» به عنوان یكی از آثار فاخر استاد تهرانی یاد كرده و می افزاید: استاد در این اثر صدای لوكوموتیو را با تنبك اجرا كرد.
استاد تهرانی در بحث آموزش نیز بسیار فعال بود و شاگردانی را پرورش داد كه بعدها از بهترین استادان تنبك شدند كه از آن جمله می توان به جهانگیر ملك، امیر ناصر افتتاح، محمد اسماعیلی، آبتین اجلالی، رضا صیرفی و غیره اشاره كرد.
استاد حسین تهرانی در هفتم اسفند سال 1352 خورشیدی در 62 سالگی دار فانی را وداع گفت.
خبرنگار: زهره كرمی
فراهنگ ** 7330 ** 1071
ساری - ایرنا - هفتم اسفند ماه، چهل و چهارمین سالمرگ استاد حسین تهرانی است كه با تلاش فراوان و خون دل خوردن های بسیار، تنبك را آكادمیك كرده و موجب شد تا جایگاه این ساز و نوازنده اش در مجامع موسیقایی و اجتماعی ارتقا یابد.
