افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین و مهاجرت روستاییان به شهرها، محصول دولت مدرن، صنعتی شدن، رشد باسوادی، سیاست های اقتصادی، رشد جمعیت و... است و روند كلی جهانی به سمت افزایش شهرنشین و كاهش جمعیت روستانشین پیش می رود كه این اتفاق درباره كلان شهر تهران هم افتاده و این شهر را با مشكل ها و مسایلی روبرو كرده كه تداوم این روند كه در سال های گذشته وجود داشته و نبود چاره اندیشی مناسب، امروز به عنوان یك مساله مهم در مدیریت این شهر تبدیل شده است هر چند همه اینها در كوتاه مدت قابل حل نیست اما برای جلوگیری از تدام آن و حل مرحله به مرحله این مشكل ها باید چاره اندیشی كرد.
«سید محسن طباطبایی مزدآبادی» نایب رییس و دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران معتقد است برای كاهش هزینه های شهر تهران باید مردم را در اداره شهر شریك كرد زیرا نبود اتكا شهرداری به درآمدهای مردمی نوعی لجام گسیختگی در هزینه های شهری را به دنبال دارد. در ادامه گفت وگوی پژوهشگرگروه اطلاع رسانی ایرنا را با وی می خوانیم.
**مدیریت هزینه ها؛ مسیری برای حركت به سمت شهر پایدار
بی شك یكی از نشانه های حركت به سمت شهر پایدار مدیریت هزینه های یك شهر و كسب درآمدهای پایدار است. زمانی كه در ارتباط با هزینه نگهداری یك شهر صحبت می كنیم بایستی پیش از هرچیزی ساختار مدیریتی و نحوه حكمروایی در آن را در نظر بگیریم. مدیریت رشد و توسعه شهر در واقع مجموعه تدابیر تاكتیك ها و تكنیك هایی است كه نهادهای اداره كننده شهر به كار می گیرند تا به موازات رشد جمعیت شهر خدمات و امكانات لازم را به شهرنشینان ارایه كنند.
تهران یكی از سریعترین رشدها را در جمعیت پذیری میان شهرهای جهان تجربه كرده است. گذار از شهری یك میلیونی به كلانشهری هشت و نیم میلیونی كه در روز جمعیت آن تا 13 میلیون هم می رسد تنها در دوره زمانی حدود 50 سال اتفاق افتاده این در حالی است كه شهری مانند لندن كه در 1360 خورشیدی بعد از نیویورك دومین شهر بزرگ جهان بود الان در رده بیست و نهم پرجمعیت ترین شهرهای جهان قرار دارد؛ یعنی در دوران ثبات جمعیتی قرار داشته و بنابراین بسیاری از هزینه هایی كه بر دوش تهران برای احداث زیرساخت و امكانات وجود دارد بر دوش شهری مانند لندن نیست.
**هزینه حمل و نقل در تهران
هزینه های حمل و نقل یكی از مهمترین هزینه هایی است كه در شهرها وجود دارد كه سهم زیادی از هزینه اداره تهران نیز طی این دهه مربوط به حوزه حمل و نقل عمومی بوده است هر چند این مسیری را تمام شهرها در دنیای رو به توسعه دنبال می كنند. به عنوان مثال در سه ساله 2006 تا 2009 میلادی طول شبكه ریلی در شهر گوانگژو در چین 36 درصد افزایش یافته در هنگ كنگ چین این رشد 60 درصد و در شانگهای این افزایش نرخ 122درصد بوده است. شهری مانند لندن كه بیش از 150 سال از عمر مترو آن می گذرد و استفاده از حمل و نقل عمومی در آن نهادینه شده و بیش از 300 كیلومتر مسیر دوچرخه برای حمل و نقل دارد هزینه های كلان احداث خطوط جدید به مانند تهران را ندارد.
**كاهش هزینه تهران با شریك كردن مردم در اداره شهر
بالابودن هزینه نگهداری تهران بخاطر مسایل و مشكل هایی است كه ریشه آنها در دهه های گذشته است. بافت های برنامه ریزی نشده و متراكم شهری، فرسودگی و مسایل و معضل های اجتماعی كه همگی بر دامنه هزینه های شهری می افزایند مباحثی هستند كه روند آنها را باید طی چندین دهه در مسیر حركت تهران دنبال كرد. به نظر می رسد برای كاهش هزینه های شهر تهران باید مردم را در اداره شهر شریك كرد. نبود اتكا شهرداری به درآمدهای مردمی نوعی لجام گسیختگی در هزینه های شهری را به دنبال دارد و چون درآمد از روش های ناپایدار به دست می آید نهادهای مدیریتی نیز خود را در ارتباط با هزینه ها پاسخگو نمی دانند.
چالش ها و اولویت های تهران سبب شد تا ایرنا به گفت وگو با «كامبیز مصطفی پور» استاد دانشگاه و كارشناس مدیریت شهری بپردازد.
**افق های تهران 1400 در سایه مدیریت اصلاح طلبانه
باید افق تهران برای 1400 خورشیدی عدالت محور، هوشمند، دانش پایه و نو آور، شهرپاك، بانشاط، امن و مشاركت جو باشد از این رو مدیریت جدید شهر باید بتواند گفتمان اصلاح طلبانه را در تبدیل شهرداری به نهاد اجتماعی و پاسخگو و عاری از فساد و مسوولیت پذیر و پیشتاز در خدمات رسانی عادلانه به شهروندان عملیاتی و اجرایی كند تا تهران شهری در تراز جهانی و با آمیزه ای از فرهنگ ایرانی تبدیل شود.
این مهم در صورتی به وجود می آید كه نسخه جدیدی برای اداره شهر ارایه شود. البته تاكید بر سه رویكرد در نسخه جدید اداره شهر باید در نظر گرفت. نخست باید نگرش جهان شهری به كلان شهر تهران غالب شود؛ دوم اینكه هدفگذاری در تراز جهانی بر مبنای سنجش شاخص های كیفیت زندگی باشد و در پایان توسعه یافتگی اجتماعی محلات شهر با تاكید بر مفهوم حقوق شهروندی صورت پذیرد.
**فرصت های پیش روی تهران
نخستین فرصت پیش روی تهران، همراهی كم نظیر شورای شهر و مدیریت شهری با دولت و مجلس شورای اسلامی است، فرصتی كه تا پیش از این طی 14 سال همواره یك تهدید جدی برای توسعه شهر به شمار می رفت، قهر و ناهماهنگی ناشی از ناهمسویی و اختلاف گرایش های فكری و سیاسی نهادها كه هزینه آن را تهران پرداخت می كرد.
فرصت دیگر نگرش برنامه محور محمدعلی نجفی شهردار تهران است. مدیریت شهر به دست فردی سپرده شده كه به واسطه حسن شهر ت و سابقه درخشان در برنامه ریزی كشور و شناخت عمیق از مسایل اجتماعی و فرهنگی و مدیریت شهری و آگاه بودن از ظرفیت های نوین بازار سرمایه برای رونق كسب و كار و شناخت ابزار های نوین تامین مالی و ارتباط مناسب با دولت و مجلس این فرصت را پیش روی تهران قرار داده است.
**اولویت های مدیریت شهری تهران
نخستین اولویتی كه مدیریت شهری تهران باید به آن توجه كند تامین منابع درآمد پایدار با چهار ویژگی تداوم پذیری، ثبات منابع، انعطاف پذیری (به این مفهوم كه درآمدها متناسب با هزینه قابلیت توسعه را داشته باشد) و ارتقای عدالت محوری است.
تامین و فعال سازی منابع درآمد پایدار به یك باره به دست نمی آید و به صورت مداوم و با برنامه زمانبندی شده هر سال می توان درصدی واقعی از وابستگی به منابع ناپایدار كه همان فروش تراكم است، كاهش داد.
اولویت دیگر مدیریت تهران تلاش برای كاهش هزینه های نگهداشت شهر است. تهران به پشتوانه درآمدهای ناپایدار فروش آینده شهر تا به امروز بسیار گران اداره می شود؛ بسیاری از پروژه های عمرانی بدون توجه به ضرورت و هدف های راهبردی و اولویت بندی نیاز شهر انجام پذیرفت در حالی كه مهمترین معضل های شهری از دید شهروندان آلودگی هوا و مشكل ترافیك است. هر چند با وجود موفقیت های آماری و تبلیغاتی مدیریت شهری در گزارش گشایش پروژه ها ی عمرانی، احداث بزرگراه ها و پل ها و خطوط مترو و آسایش و آرامش برای شهروندان تهرانی محقق نشده است.
**چابك سازی سازمان های شهری؛ اولویت جدی مدیریت تهران
چابك سازی سازمان های شهری یكی دیگر از اولویت های تهران است. ساختار فربه منابع انسانی سازمان های شهری با تحمیل هزینه های سنگین بیش از 30 درصد از كل اعتبارهای سالیانه (6 هزار میلیارد هزینه پرداخت حقوق و دستمزد به نسبت 20 هزار میلیارد تخصیص اعتبار سالیانه شهر تهران) هزینه اداره تهران را سنگین كرده است از این رو چابك سازی سازمان باید از اولویت های جدی اقدام های مدیریت شهری قرار گیرد.
**كاهش هزینه های نگهداری از تهران
بخش بزرگی از اعتبارهای تهران صرف نگهداشت و نظافت و رفت و روب شهر می شود كه به دلیل بی توجهی به سرمایه های اجتماعی و كاهش اعتماد و مشاركت شهروندان پر هزینه شده به گونه ای كه تولید و جمع آوری زباله شهری چند برابر نرم جهانی بر تهران هزینه تحمیل می كند.
همچنین هزینه بالای احداث پروژه های عمرانی بدون توجه به هزینه های آن و به سبب ضعف سیستم نظارت از یكسو و از سویی دیگر كاهش عمر مفید بناهای احداث شده و آسفالت و جدول ها در تهران نسبت به نرم جهانی بسیار كاهش یافته است. در حوزه فرهنگ و اوقات فراغت شهروندان به سبب كم توجهی به اقتصاد بخش فرهنگ و تصدی گری وسواسانه مدیریت شهری و مشاركت نكردن مردم و كم شدن نقش شهروندان در این حوزه، هزینه اداره مركزهای فرهنگی و فراغتی بر دوش مدیریت شهری سنگینی می كند.
اداره بیش از 2 هزار مجموعه فرهنگی ورزشی هنری و سرای محله ها كه باید به وسیله سمن های صاحب صلاحیت و موسسه های فرهنگی مجاز اداره شود بر عهده مدیریت شهری است و شهرداری به انبار داری بزرگ تبدیل شده و مدام باید نگران پرداخت قبض آب، برق، گاز، تلفن و دیگر هزینه های جاری این مركزها باشد.
همچنین شهرداری تهران با كمترین بهره وری بزرگترین سینما دار شهر است زیرا بیش از 50 درصد از سینماها زیادی شهر تحت تصدی شهرداری بوده در حالی كه با ایجاد سیاست های تشویقی می توانست احداث و نگهداشت اینگونه مركزها را به مردم واگذار كند.
**نسخه جدید برای اداره تهران
تهران را نیازمند نسخه ای جدید برای اداره آن است. شیوه های گذشته هیچ كدام برای برون رفت از معضل های امروز این شهر كار ساز نخواهد بود. در این نسخه جدید باید نگرش جهان شهری به تهران غالب شود. كلان شهرها منابع درآمدی خود را از درون شهر تامین می كنند به همین سبب بر اخذ عوارض تاكید دارند ولی جهان شهر ها منابع درآمد خود را از خارج مرزهای شهر و یا كشور به دست می آورند و این مهم باید درباره تهران اجرا شود.
پایه درآمدی كلان شهرها مبتنی بر حوزه صنعت و به ویژه صنعت ساختمان است در حالی كه جهان شهرها، منابع درآمدی خود را به ویژه در حوزه گردشگری، دانش بنیادی و میراث معنوی و اوقات فراغت و.... با تكیه بر ارایه خدمات به دست می آورند كه این امر هم می تواند در تهران اتفاق بیافتد.
همچنین در این نسخه جدید باید هدف گذاری ها و شاخص برنامه ریزی بر شاخص ها و تراز جهانی نظیر سنجش كیفیت زندگی استوار شود. تهران از 2005 تا كنون روند نزولی در سنجش كیفیت زندگی طی كرده است به گونه ای كه از 230 شهر جهان در 2016 رتبه 22 و در 2017 رتبه 199 را به دست آورد.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9370**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- تهران در زمره شهرهای با هزینه نگهداری و خدماتی بالا به شمار می رود كه این مهم ریشه در مسایلی همچون تراكم شهری، فرسودگی و معضل های اجتماعی دارد كه همگی بر دامنه هزینه های شهری می افزایند. در این میان با برنامه ریزی های بلند مدت و اتكاء به مشاركت مردم، می توان به كاهش این هزینه ها و ایجاد درآمدهای پایدار كمك كرد.