ظريف و رسانه - كتايون لامع زاده*

اين حركت او هيچ كس از جمع ما را نرنجاند. خبرنگاران او را دوست داشتند، و مي دانستند كه چقدر تحت فشار است.
شنيده بوديم كه هيچ كس در وزارت خارجه بجز سخنگو حق اظهار نظر و مصاحبه و گفت و گو با خبرنگاران را ندارد. همه چيز كاناليزه شده بود. خبرنگاران رابطه خوبي با او داشتند. ظريف براي آن كه يك موضوع را در ذهن خبرنگاران جا بيندازد وقت مي گذاشت اما ديگر اجازه مصاحبه نداشت. البته بودند معاوناني كه مستقل عمل مي كردند، ولي او در چارچوب وزارت خارجه عمل مي كرد.
يك بار براي يكي از گزارش ها به او زنگ زدم. 45 دقيقه توضيح داد تا موضوعي مهم و حقوقي را برايم تشريح كند. گفت 'مي تواني بنويسي اما من مصاحبه نمي كنم.' آن گزارش بازتاب خوبي پيدا كرد.
بعد از مدتي، دولتي ديگر آمد و دوران فترت ايران شروع شد. شش سال خانه نشين اش كردند و زماني به وزارتخانه بازگشت كه كاغذ پاره هاي تحريم روي ميزش پخش شده بود، مذاكراتي نيمه تمام روي دستش مانده بود و گره روابط خارجي ايران با جهان روز به روز كورتر مي شد.
همه دانش و تجربه و مهارتش را بكار گرفت و عرصه هاي جديد را امتحان كرد و در كنار تيمي همدل، مذاكرات را به سرانجام رساند. اما هنوز جوهر توافق هسته اي خشك نشده بود كه شرايط منطقه و آمريكا دگرگون شد و دولت هايي روي كار آمدند كه زبان صلح را نمي فهميدند. اين شرايط، روش هاي جديد مي طلبيد. پس، از تجربه اش در روزهاي دشوار مذاكرات هسته اي مدد گرفت. در آن روزها، هركس كه دست برتر را در رسانه ها داشت، صدايش در مذاكرات هم بلند تر بود.ذهن محاسبه گر اصفهاني او يك نتيجه را نشان داد: از ابزار غرب عليه غرب استفاده كند.
با اين حال، شرايط متفاوت شده بود و خبرنگاران هم متفاوت شده بودند. فضاي مجازي آمده بود و هر كس توييت مي زد خود را يك رسانه مي دانست. در هياهوي فضاي مجازي كه صدا به صدا نمي رسيد او بايد صداي رساي مردم ايران مي شد.
ايرانيان دانشگاهي و كاربلد را به مشاوره گرفت. در انتخاب واژه ها وسواس به خرج داد و شروع به بيان ديدگاه هايش در فضاي مجازي كرد. خبرنگاران غربي بارها از اينكه او انگليسي را سليس صحبت مي كند، نوشته اند. ترجيح داد بدون واسطه و مترجم حرف بزند تا مفاهيم و تاكيداتش همانگونه كه مي خواهد، منتقل شود.
رسانه هاي موثر در غرب و خبرنگاران نسبتا بي طرف را شناخت و مصاحبه كرد؛ پي.بي.اس ، سي.بي.اس ، سي.ان.ان، پوليتيكو، فرانت آنلاين و ... در ميان انديشمندان و فرهيختگان غرب كه عضو انديشكده هاي مطرح جهان بودند هم سخنراني كرد: شوراي روابط خارجي آمريكا، شوراي روابط خارجي اروپا ، دانشگاه هاي مختلف در دو نيمكره غربي و شرقي. فرصت حضور در كنفرانس ها و نشست هاي بين المللي مهم را هم از دست نداد؛ كنفرانس مونيخ، كنفرانس قلب باكو، مجمع اسلو و ... فايل هايي كه از مصاحبه ها و سخنراني هايش در فضاي مجازي منتشر شد، نشان مي داد كه به خوبي از فراز و فرود كلام براي تشريح ديدگاه هاي ايران بهره مي برد.
يادداشت هايي هم نوشت و در برخي روزنامه ها كه خوانندگان خوبي در غرب داشت منتشر كرد، همچون فايننشال تايمز و نيويورك تايمز. بتدريج تنها صداي رساي ديپلماسي ايران در غرب شد. پرگويي هاي رييس جمهور تازه كار آمريكا را با 'گزيده گويي' پاسخ داد و در مقابل جست وخيزهاي حاكمان جوان برخي كشورها هم از موضع برادر بزرگتر سخن گفت.
مخالفانش در داخل او را متهم كردند همه تخم مرغ هايش را در سبد برجام گذاشته و وزارت خارجه را رها كرده است ؛ شايد حق داشتند چون خبري از دهها ساعت جلسه او در وزارت خارجه براي تجديد ساختار آن وزارتخانه سنگين و عريض و طويل درز نكرده بود.
اما منتقدانش حداقل مي توانستند نگاهي به ارقام توييت هاي او بيندازند تا خلاف ادعايشان ثابت شود. از 100 توييت آخر ظريف، 39 توييت او صرفا درباره منطقه است. موضوع 18 توييت نيز آمريكا و منطقه است؛ 19 توييت پاسخي به ادعاهاي مقامات آمريكاست. 8 توييت هم درباره برجام است و هم درباره آمريكا، فقط در 6 توييت صرفا به برجام پرداخته است.

** تنها صداي ديپلماسي

وقتي همه قطعات پازل سياست خارجي ايران را كنار هم بچينيد و تصوير كامل شود، يك چهره را مي بينيد: محمد جواد ظريف.
همه عملكرد ها به نوعي به شخص ظريف ختم مي شود: توييت هاي ظريف، پيام هاي اينستاگرامي ظريف، سخنراني هاي ظريف، سفرهاي ظريف، ديدارهاي ظريف، مقالات ظريف.
شايد اگر سفرها و سخنراني هاي سيد عباس عراقچي معاون كنوني سياسي او كه از زمان مذاكرات ظريف را همراهي مي كرد ، نبود بايد مي گفتيم دستگاه ديپلماسي ايران'تك صدايي' است.
وزير امور خارجه براي هدايت اين دستگاه سنگين و بزرگ از توانايي هاي شخصي اش خوب هزينه مي كند و البته از رسانه ها و رسانه اي ها نيز خوب مدد مي گيرد. سال پيش او به خبرنگاران گفت: قدرت خودتان را بفهميد. رسانه بسيار قدرتمند است.
گذر ايام، برخورد ظريف با رسانه ها را كمي تغيير داده ولي هنوز هم در ميان خبرنگاران محبوب است. او در كسوت وزير امور خارجه سعي كرده رسانه خودش را داشته باشد، اما از رسانه و همراهي خبرنگاران احساس استغنا نكند. به همين خاطر هم بود كه از خبرنگاران خواست قدرت خود را بفهمند و بدانند كه قدرتي عجيب دارند.
قدرت عجيب رسانه ها و توان ديپلماتيك او و همراهانش گره هاي روابط ايران را در شرايط پيش رو باز خواهد كرد.
-----------------------------------------------------------------------------------
*سردبيرگروه سياسي ايرنا