'میزسنگ یا دُلمِن' ، گونه‌ای از سنگ افراشت های دوران باستان است كه شامل تخته سنگ مسطحی بود كه بدون استفاده از ملات روی چند سنگ راست قرار داده می‌شد ، تخته سنگ مسطح به منزله سقف میزسنگ به كار می رفته است.
دلمن ها به عنوان گور برای دفن مردگان ساخته می‌شد و یكی از بناهای شاخص دوران نوسنگی به شمار می‌آید، این گورها را غالبا در شیب تپه ها می‌ساختند یا با خاك روی آن را می پوشاندند.
میزسنگ ها بازمانده های گورهای دالانی هستند كه باران ، خاك روی آنها را شسته است. این میزسنگ ها دالانی دارد كه تخته سنگ های بزرگ منتهی به محفظه ای دایره ای شكل و بیشتر اوقات دارای طاقی جلو آمده است كه در حكم دیوارهایش هستند و در آن هر یك از چند حلقه سنگی از پشت ردیف زیرین به درون كشیده می شود تا آنكه حلقه ها از بالا مسدود می شوند.
میزسنگ ها ، در ایران ، كره ، سوریه ، اردن و اسرائیل یافت می شوند و به 2 گروه بزرگ و كوچك تقسیم می شوند كه دسته بزرگ مسكن اولیه شبیه به غار است و دسته كوچك به عنوان مقبره استفاده می شده است.
این نوع معماری در فصول گرم فضای خنكی را ایجاد می كرد و برای بهبود هوا در فصول سرد، سنگ چین دیگری به شعاع تقریبی هشت متر دور اتاقك اول چیده می شد تا خاكریز روی سقف را از پراكنده شدن حفظ كند.
گورهای میزسنگی بیشتر از دوران پیش از تاریخ و دوره تاریخی شمال ایران در نواحی مشگین شهر ، نمین ، آستارا و تالش (لیگون) ناحیه دیلمان بر پا مانده است.
به گفته كارشناسان ، عدم توجه كافی به این میراث فرهنگی گرانقدر در اسل های گذشته باعث شده است كه تقریبا در شهرستان نمین دلمن ها با هجوم غارتگران فرهنگی از بین برود و اكنون شاید به صورت اندك در گوشه كنار مناطق روستایی نشانه هایی از آن باقی مانده است .
عمده كانون نمونه هایی از دلمن ها منطقه شهر یئری مشگین شهر می باشد كه هم اكنون دارای غنای فرهنگی بوده و دهها سنگ افراشته در این منطقه موجود می باشد اما حفظ و حراست از آن نیازمند توجه بیشتر مسئولان و دوستداران میراث فرهنگی می باشد.
سهم عمده كشف میزسنگ ها در منطقه طالش و نمین بر عهده 'ژاك و هنری دومورگان' 2 برادر باستان شناس فرانسوی است كه مطالعات این 2 برادر در سال های 1888 تا 1890 در طالش، لنكران و نمین به كشف منطقه‌ای انبوه از میزسنگ ها منتج شد.
ژاك دمورگان عقیده دارد: سنگ افراشت های نوع میزسنگ قفقاز ، كوبان ، نمین و مشگین شهر گروهی مستقل از میزسنگ های اروپا را تشكیل می دهند.
مهم ترین مناطق واقع شدن دلمن های این منطقه در منطقه آذربایجان را نواحی طالش ، ارتفاعات مرزی و اطراف نمین ، چای قوشان ، آستارا ، شهر یری مشگین شهر و در حاشیه شمالی رود ارس و نزدیك شهر لنكران كشور جمهوری آذربایجان است.
از مهم ترین خصوصیات دلمن ها خاك سپاری افراد به همراه وسایل زندگی شخصی است و از این رو دلمن ها جز گنجینه های اصیل كاوش های باستان شناسی بوده كه توجه سودجویان را نیز به خود جلب كرده است.
یكی از پژوهشگران تاریخ نمینی در این زمینه گفت: دلمن ها برای جوامع اولیه كه از راه شكار و جمع آوری غذا زیست می كردند محل مناسبی برای زندگی بوده و در ادامه به عنوان مقبره استفاده می شده است ، دفن وسایل زندگی شخصی به نوعی اعتقاد انسان های اولیه به زندگی پس از مرگ را نشان می دهد.
عسگری می افزاید: متاسفانه به دلیل تخریب و فرسایش ناشی از گذشت زمان و حفاری های پی در پی جز تخته سنگ ها اثر چندانی از دلمن ها باقی نمانده با این وجود همین آثار نیز اثبات می كند كه تاریخ این منطقه به عهد برنز بازمی گردد.
این پژوهشگر اهل نمین با بیان اینكه دلمن های لنكران جمهوری آذربایجان مانند نمین با سنگ های كوچك و خود دلمن ها نیز در ابعاد كوچك و به صورت منفصل ساخته می شد، ادامه داد: نمونه دلمن های تجمیع شده در آستارا دیده شده كه در ابعاد 18*12 متر به جای یك اتاقك چند اتاقك دارد.
وی در خصوص دلمن های منطقه طالش می گوید: در این منطقه دلمن ها توده های سنگ بی شكلی هستند كه به صورت ایستا قرار گرفته و با دایره ای از سنگ های كوچك محاصره شده اند.
این پژوهشگر می افزاید: در كاوش های باستان شناسی دلمن های بزرگ گاهی تا 6 متر طول ، 2 متر عرض و 2 متر ارتفاع داشته و در داخل میزسنگ های كوچك اسكلت های انسان به همراه وسایل زندگی و ابزار جنگی كشف شده است.
به نظر برخی از پژوهشگران ، دلمن مكانی بود كه برای افراد بسیار متشخص یا احتمالا مقدس ساخته شده بود. احتمالا سركرده یا رئیس قبیله ای وجود داشته كه مشتاق بوده تا به حقیقت ازلی پی ببرد و به بی تابی یا بی حالی زمانه شان غلبه كند.
این افراد كه هنوز خرد زمانه ای خود را از دست نداده بودند، در درون این آرامگاه به مدیتیشن ابدی كشیده می شدند، سنگ بزرگ آرامگاه كنار زده می شد ، شخص وارد تالار سنگی می شد سپس سنگ بزرگ را به جای خود باز می گرداندند و شخص در انزوای كامل قرار می گرفت، بدون آنكه در مورد بازگشت خود بیاندیشد.
دلمن ها متاثر از شرایط آب و هوایی ، سنگ های موجود در منطقه ، استحكام سنگ ها و وضعیت جغرافیایی منطقه، همچنین متاثر از فرهنگ ، اعتقادات و ارزش های ساكنان آن در سبك هایی مخصوص به خود ساخته شده اند.
در ارتباط با كاركرد این بناها نیز باید گفت كه محققان از ظاهر این بناها درباره كاربرد شان به نتایج قطعی نرسیده اند؛ اما كاربردهای احتمالی كه در مورد آنها حدس زده اند، عبارت اند از: كاربرد نجومی ، قربانگاهی برای پیشگاه خدایان، آرامگاه مردگان ، مكانی به عنوان سكونتگاه و محلی برای خورشید پرستی.
به هر حال دلمن ها میراث ارزشمندی هستند كه در گوشه و كنار كشور پراكنده اند و نیاز به توجه مسئولان و مردم دارند.
گزارش: ساسان رحمتی
6016/7120
اردبیل - ایرنا - 'دلمن ها' ، سنگ افراشته های باستانی شهرستان نمین را هنوز خیلی ها نمی شناسند ، بسیاری از آنها از بین رفته و نزدیك است كه اندك سنگ افراشته باقی مانده در گوشه و كنار روستاها نیز مسافر زمان شده و گمنام در سیاهچال تاریخ فرو رود.
