به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طی سال های اخیر ظرفیت سازی مناسبی در صنعت پتروشیمی صورت گرفته به طوری كه در پایان سال 1395 ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی كشور به حدود 62 میلیون تن در سال رسید. با احتساب این موضوع، استفاده مطلوب از این ظرفیت و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از سرمایه گذاری های انجام شده، مستلزم تعامل كارآمد میان بخش های مختلف صنعت و ایجاد زیرساخت های موثر است.
از این رو مطالعه تجربه كشورهای موفق در خصوص چگونگی توسعه و تكمیل زنجیره ارزش و چگونگی تعامل حلقه های بالادست با پایین دست صنعت پتروشیمی، می تواند در تقویت جایگاه این بخش در اقتصاد كشور بسیار موثر باشد. برهمین اساس، مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی با عنوان «تجربه توسعه زنجیره ای ارزش در صنعت پتروشیمی» به مطالعه موردی درباره صنعت پتروشیمی در كشور آلمان پرداخته است.
یافته های این مطالعه نشان می دهد كه آلمان از طریق به كارگیری راهبرد فناوری پیشرفته در قالب تمركز بر نوآوری در پیشران های كلیدی فناوری، برقراری ارتباط موثر بین صنعت و مراكز آموزش عالی و تحقیقاتی، تنظیم گری چندسطحی و ارایه خدمات پشتیبانی پیشرفته از طریق توسعه دهنده ها در سطح منطقه و پارك ها از جمله جذب شركت های پیشرو در این صنعت، دفع زباله های شیمیایی پارك های شیمیایی و توجه به كاهش انتشار گازهای گلخانه ای، فراهم كردن امكان برون سپاری فرایندهای تجاری فرعی به تامین كنندگان این خدمات، ایجاد بستر كارآمد برای همكاری بین تولیدكنندگان موادشیمیایی و تامین كنندگان(زیر ساخت ها، خدمات و دیگر ورودی ها از جمله مواد اولیه) در قالب پارك های شیمیایی و همچنین استفاده از مدل شبكه خوراك و تجارت یكپارچه از طریق ایجاد همكاری تنگاتنگ میان شركت های موجود در پارك ها و مناطق شیمیایی در تمام مراحل كار، توانسته است در توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی خود تا پایین ترین حلقه ها بسیار موفق عمل كند.
بنابراین در بهره مندی از تجربه كشور آلمان در زمینه صنعت پتروشیمی می توان ضرورت ایجاد نهاد تنظیم گر، توجه به امر پژوهش و فناوری و توسعه پارك های پتروشیمیایی را به عنوان راهكارهای مهم در دستیابی به اهداف صنعت پتروشیمی كشور در سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم توسعه مطرح كرد.
**روند توسعه صنعت پتروشیمی آلمان
منشا پارك های شیمیایی و پتروشیمیایی مدرن در كشور آلمان، به اوایل دهه 1990 و بازسازی آلمان شرقی برمی گردد. اولین پارك ها در ایالت های فدرالی جدیدی تاسیس شدند كه در گذشته آلمان شرقی را تشكیل می دادند. در راستای تلاش های چند جانبه برای خصوصی سازی صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان شرقی سابق، سایت های شیمیایی و پتروشیمیایی بزرگ آن تقسیم و به سرمایه گذاران خصوصی فروخته شدند.
نخستین پارك های شیمیایی و پتروشیمیایی در ایالت های فدرال آلمان غربی هم در اواخر دهه 1990 شكل گرفتند. شركت های بزرگ، بخش های تولیدی و محصولات آن ها در همه حوزه های شیمیایی و پتروشیمیایی را از سایت های دارای مالكان فردی خریداری كردند تا بخش های تجاری منحصر به فرد مورد نظر خود را متمركز و قدرتمندتر سازند. بنابراین سایت های سنتی این صنعت، با یك كاربر، به سایت هایی یكپارچه با چند كاربر تحت عنوان «پارك شیمیایی» تبدیل شدند.
در نهایت شكل گیری خوشه های رقابتی و پارك های شیمیایی و پتروشیمیایی پیشرو در جهان با سطح بالای یكپارچگی، نوآوری و بهره وری منابع، نیروی كار متخصص، زیرساخت های دانشگاهی و پژوهشی قوی، زیرساخت های فیزیكی و خدمات پشتیبانی كامل و قوی، ایمنی بالا در فرایندهای تولید و قابلیت برآورده كردن تقاضاهای پیچیده مصرف كننده، آلمان را به سومین قدرت شیمیایی جهان از لحاظ ارزش فروش در سال 2015 و صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی این كشور را به سومین صنعت بزرگ آن بعد از خودرو و ماشین آلات و تجهیزات تبدیل كرده است.
**راهبردهای بالادست موثر در توسعه صنعت پتروشیمی
كشور آلمان دارای راهبردهای بالادست ملی در سه حوزه اقتصاد، سیاست تحقیقاتی و سیاست تجاری به شرح زیر بوده كه در توسعه صنایع این كشور از جمله توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی آن تاثیر بسزایی داشته است كه عبارتند از:
-راهبرد اقتصادی: آلمان از راهبرد سیاست صنعت بخشی صریح و روشنی پیروی نكرده بلكه راهبرد خود را به عنوان اقتصاد بازار اجتماعی تعریف می كند كه در آن، دولت مجموعه شرایط كلی پژوهش، انرژی، آموزش، زیرساخت و غیره را تنظیم كرده و تحت این شرایط، بازیگران اقتصادی با نیازهای مشتریان منطبق می شوند.
-راهبرد تحقیقاتی: تحقیقات عامل مهمی در توسعه قدرت صنعتی آلمان بوده و «راهبرد فناوری پیشرفته» مهمترین موضوع برای این كشور محسوب می شود به طوری كه در سال های اخیر نزدیك به سه درصد ناخالص ملی خود را به هزینه های تحقیق و توسعه اختصاص داده است.
-راهبرد تجاری:صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان راهبردهای تجاری گوناگونی را دنبال می كنند كه مهمترین آن ها، موافقت با بازار آزاد كالا و تلاش برای حذف تمام تعرفه های شیمیایی و موانع غیرتعرفه ای و تمایل به موضوعات مرتبط با سازمان تجارت جهانی، پیگیری یك سیستم تجاری چند جانبه قوی و مبتنی بر قواعد و تشویق اتحادیه اروپا به معاملات در چارچوب مذاكرات تجارت آزاد با تمام شركای عمده، تاكید بر نیاز به قوانین جدید به منظور جلوگیری از محدودیت در تجارت مواد اولیه از جمله حذف مالیات بر صادرات مواد اولیه و جلوگیری از اقدامات تنظیم مقررات یك طرفه در زمینه تغییرات آب و هوایی است.
**نحوه تنظیم گری این صنعت
تنظیم گری چند سطحی، به عنوان بخشی از حاكمیت چند سطحی در اتحادیه اروپا در حال توسعه است. فرایند سیاستگذاری و تنظیم گری در اروپا با فرایندهای ملی و منطقه ای كشورهای عضو در انی حوزه همراه است. نقطه نظرات تولیدكنندگان محلی در جلسات منطقه ای مطرح، بررسی و جمع بندی شده نتایج جلسات منطقه ای در نشست های هم اندیشی ملی بیان شده و در نهایت مسایل مطرح شده به جلسات بررسی اتحادیه اروپا راه می یابد.
قوانین و كاركردهای تنظیم گری اتخاذ شده در اتحادیه اروپا نیز از طریق همین سطوح در لایه های مختلف ملی، منطقه ای و محلی اعمال می شوند. مناطق كوچك تر، تمركز بر سیاست های خاص را انتخاب و دیپلماسی موازی ایجاد می كنند تا به موازات بازیگران در سطح ملی، در سطح اروپا ایفای نقش كنند.
همكاری نزدیك بازیگران هر منطقه با اعضای كشورهای مختلف كه در همان منطقه فعالیت می كنند، تاثیرگذاری آنها در فرایندهای اروپا را تقویت می كند و به این ترتیب سطوح منطقه ای، نفوذ خود را از طریق ایجاد و حفظ ارتباط و همكاری، ارتقا می دهند.
**زنجیره ارزش صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی
در حال حاضر آلمان دارای حدود 60 پارك شیمیایی است كه اندازه این پارك ها متفاوت است، به طوری كه بعضی از آن ها یك كارخانه بزرگ به نظر می آیند، در حالی كه بعضی دیگر ساختار گسترده تری دارند. تعداد شركت های موجود در پارك های شیمیایی آلمان نیز به شكل قابل توجهی از 2 تا بیش از 60 شركت مستقل متفاوت است.
در این پارك های شیمیایی، همه شركت های زنجیره ارزش صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی از تولیدكنندگان مواد خام تا پردازنده ها و تولیدكنندگان محصول نهایی و همچنین شركت هایی از حوزه های وابسته به این صنایع مثل نفت خام، كاغذ و خمیر كاغذ، تجهیزات فلزی و تامین كنندگان ماشین آلات نیز قادر به فعالیت هستند. شركت های موجود در این پارك ها، توانسته اند با برون سپاری فرایندهای تجاری فرعی به تامین كنندگان خدمات، امكان توسعه مجدد مدل تجاری خود را جهت تمركز بر رقابت پذیری فراهم سازند.
بنابراین در نتیجه گیری نهایی و براساس تجربه كشور آلمان در زمینه صنعت پتروشیمی می توان به این مهم اشاره كرد كه شیوه مدیریت صحیح در سطوح مختلف تنظیم گری و تسهیل گری، توجه به مقوله فناوری، توسعه پارك ها و شهرك های پتروشیمیایی می تواند در دستیابی به اهداف صنعت پتروشیمی كشور در تحقق سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم توسعه بسیار مفید و راهگشا باشد.
پژوهشم**9294** 1601**
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و پژوهش های خبری ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران-ایرنا- صنعت پتروشیمی از جایگاه متمایزی در اقتصاد ملی كشور، قوانین و اسناد بالادستی به خصوص سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی برخوردار است كه با مطالعه اندوخته های كشورهای موفق در این حوزه، می توان ارزآوری، توسعه و تكمیل زنجیره های ارزش در این صنعت را تسهیل كرد.