نوروز و آیین های نوروزی به عنوان جشنی كهن، زیبا و ماندگار از جایگاه والایی در نزد ایرانیان برخوردار بوده است. آیین ها و رسومی كه حاوی پیام صلح و دوستی و مودت و همزبانی بوده اند. این آیین ها باید به شكل مطلوب حفظ، بازشناسی و پژوهش شده و به نسل كنونی و آینده منتقل شود.
* نوروز
'نوروز' به معنی روز نو و روز تازه، به جشن آغاز سال پارسی اطلاق می شود كه در اولین روز ماه فروردین هر سال شمسی برگزار می شود؛ در زبان عربی كلمه نوروز به صورت پهلوی 'نوگ روزه' و شكل پارسی 'نوروز' و نیز معرب شده آن 'نیروز' به كار رفته است.
در تعریف و وجه تسمیه نوروز آمده است كه 'نخستین روز است از فروردین ماه و بدین جهت نوروز نام گرفته كه آغاز سال نو است.
تا پنج روز پس از آن جشن ها برپا می كردند و روز ششم فروردین را نوروز بزرگ یا جشن و یا نوروز ملك گویند زیرا كه كه خسروان در آن پنج روز به حقوق اطرافیان و مردم رسیدگی می كردند'.
در خراسان آمدن نوروز بر چهار پایه از مراسم و آداب و رسوم است كه شامل نوروز و پاكیزگی، نوروز و تازه شدن، نوروز و تكاپو و تندرستی، نوروز و استواری و پایندگی می شود.
*آیین های مربوط به عید نوروز
خرید نوروزی، چهارشنبه سوری، جشن علفه، مراسم عیدگاه و سیزده بدر از مهمترین آیین های وابسته به نوروز است؛ نوروز و آیین های وابسته به آن رفته رفته از مرزهای ایران فراتر رفته و مورد توجه دیگر كشورها نیز قرار گرفته تا جایی كه مراسم نوروز توسط یونسكو در تاریخ هشتم مهرما 1388 با ریشه ایرانی به رسمیت شناخته شد و به ثبت جهانی رسید .
*چهارشنبه سوری
ایرانیان در شب آخرین چهارشنبه اسفندماه هر سال شمسی جشنی برپا می كنند كه به چهارشنبه سوری معروف است؛ این جشن با آداب و رسوم خاصی برپا می شود و از جمله جشن های ملی و باستانی ایرانیان است .
در شب چهارشنبه سوری مردم توده هایی از بوته های خودروی بیابان جمع كرده، نزدیك یكدیگر قرار داده و آتش می زدند و سپس زن و مرد و پیر و جوان از روی آتش های برافروخته، می پریدند.
در شهرستان های خراسان این مراسم باشكوه بیشتری برگزار می شود و رسومی مانند قاشق زنی و فال گوش ایستادن نیز از دیگر مراسم مربوط به چهارشنبه سوری بود.
*جشن علفه
جشن علفه مربوط به آخرین ماه سال است و قدما بر این باور بودند كه مردگان چشم به راه خویشان و نزدیكان خود هستند و به این جهت مردم خیرات و خوراكی تهیه كرده و بر سر خاك آنان می روند با خواندن قرآن، ادعیه و ذكر فاتحه برای درگذشتگان طلب مغفرت می كنند؛ در این روز همه مردم سعی دارند كه در آخرین روزهای سال برای اموات خود خیرات بدهند بدین جهت غذا، حلوا و خرما را آماده كرده و با سبزه هایی كه از قبل تهیه كرده اند بر سر خاك می روند.
*سمنوپزون
یكی از اركان اصلی سفره نوروزی 'سمنو' است و از جمله آیین هایی كه در روزهای پایانی سال توسط زنان انجام می شود، سمنوپزان است.
این مراسم اغلب به صورت جمعی و همگانی انجام می شود و برای پخت سمنو از چند روز قبل گندم خیس كرده و می گذارند خیس شود و هنگامی كه گندم سبز می شد آنرا در هاونگ كوبیده و آب آنرا صاف كرده و با آرد مخلوط می سازند.
سمنو را غالبا شب هنگام می پزند و هنگامی كه آنرا دم می كنند، روی آن آب و آینه می گذارند و بر این باورند كه حضرت زهرا (ع)سمنو را متبرك می كند.
یكی از دلایل خاص بودن پخت سمنو در خراسان و مناطقی چون شهرستان درگز برگزاری مراسمی با عنوان 'سوزمان' است به این شكل كه هنگامی كه سمنو آماده می شود قبل از اینكه سمنو را دم كنند دختران دم بخت و همسایگان در اطراف دیگ سمنو می نشینند و برای حاجات خود نیت كرده و فال می گیرند.
نحوه فال سمنو بدین صورت است كه كوزه سرگشاده ای را انتخاب و درون آن را آب پاك و تفاله گندم هایی كه در هاون كوبیده شده می ریزند و هر یك از دختران و زنان چیزی مانند انگشتر یا دكمه یا سنجاق و سكه در داخل كوزه می اندازند؛ سپس زنان مجرب اشعار عامیانه مربوط به فال سمنو را خوانده و دختربچه خردسالی را پای كوزه می نشانند و در مقابل هر ترانه به دختربچه می گویند مهره ای از كوزه بیرون بیاورد.
شی متعلق به هریك از دختران كه باشد ترانه ای تركی خوانده می شود و جواب نیت او محسوب می شود.
*عیدگاه یا نوروزگاه
در گذشته مكانهایی در روستاها و شهرها به نام عیدگاه یا نوروزگاه وجود داشته كه در 12 روز عید مردم در آن منطقه جمع شده و به شادی می پرداختند؛ مراسم در این مكان ها بدین صورت برگزار می شد كه زنها تا ظهر رقص و پایكوبی می كردند و بعد از ظهر مردها در همان مكان كشتی باچوخه اجرا می كردند.
این مراسم تا پایان روز سیزدهم در همان مكان ادامه داشته و در روز سیزدهم تمام كشتی گیران و پهلوانان با هم به رقابت می پرداختند و به نفرات اول تا سوم هدایایی توسط بزرگ شهر و یا روستا داده می شد.
*میر نوروزی
در اغلب شهرها و روستاهای خراسان در گذشته در ایام نوروز 'میر نوروزی' انتخاب می شد كه مدیریت روستا را در ایام نوروز بر عهده داشت. انتخاب میرنوروزی و دستورهای صادر شده او در قالب طنز بوده و باعث شادی و نشاط بین اهالی روستا می شده است.
*سیزده بدر
نوروز در زمان های قدیم بنا به پاسداشت دوازده ماه سال 12 روز بود كه روز سیزدهم را به خاطر نشانه ای برای دوری از بلاها به آن اضافه كردند. ایرانیان چون عمر جهان را دوازده هزار سال می دانستند نوروز را هم دوازده روز جشن می گرفتند. مردم خراسان هم به پیروی از سنن باستانی همانند سایر ایرانیان معتقدند كه روز سیزدهم فروردین را باید بیرون از خانه گذراند؛ هر خانواده برای روز سیزده فروردین تدارك نهار دیده و به تفریح و گلگشت می رود و عصر سیزده بدر با گره زدن سبزه ها آرزوهای خود را به دشت می سپارند.
7496/5132
مشهد- ایرنا- نو شدن سال همراه با آیین های نوروزی كه در فرهنگ ایران و ایرانی بر بنیاد شادی استوار شده برای هر یك از ما یادآور خاطرات فراوان و فراموش ناشدنی است؛ آیین ها و مراسمی كه همه ما كم و بیش با آن آشناییم و حتی برای برگزاری هرچه بهتر و پاسداشت آن تلاش می كنیم.
