در اين مطلب آمده است: هنوز ترس از زلزله، دست از سر تهراني‌ها بر نداشته، زنگ خطر «فرونشست زمين» در اين شهر به صدا درآمده است!
پايتخت نشين‌ها اين روزها ظاهراً با دردسرهاي جديدي دست و پنجه نرم مي‌كنند كه هر روز يكي پس از ديگري، زندگي در اين كلانشهر را سخت‌تر مي‌كند.
كارشناسان هشدار مي‌دهند خطر فرونشست زمين، هم‌اكنون بيش از زلزله و حتي بافت فرسوده و نا ايمن، پايتخت نشين‌ها را تهديد مي‌كند.
آمارها نشان مي‌دهد روزانه يك ميلي متر و سالانه 36 سانتي متر زمين در تهران نشست مي‌كند، اين شايد بالاترين حد فرونشست زمين در جهان باشد.
با اين حال اين آمارها از سوي نهادهاي رسمي تأييد نمي‌شود! فرونشست زمين البته با حفره‌هايي كه هر از گاهي سر از خيابان‌هاي تهران در مي‌آورد و خودرويي يا رهگذري را مي‌بلعد، متفاوت است، اما نمي‌توان از نقش فرونشست‌ها در ايجاد همين گودال‌ها و حفره‌ها غافل شد،اگرچه در اينجا بحث «فروريزش» هم مطرح مي‌شود!
به گفته برخي كارشناسان، مسير راه‌آهن تهران - جنوب، تهران - اهواز، تهران - مشهد و حتي مسير تهران - تبريز و شمال جزو مناطق پر خطري هستند كه در معرض اين نشست‌ها قرار دارند، اگرچه در مناطق مسكوني هم، منطقه 18 حادترين وضعيت ممكن را دارد و در كانون نشست‌ها قرار گرفته است!
هم‌اكنون كاهش سطح آبهاي زير زميني و برداشت بي‌رويه از آنها، مهم‌ترين دليل فرونشست زمين در تهران اعلام مي‌شود، اما همچنان ديده مي‌شود كه بعضي سازمان‌ها بي‌توجه به خطرات ممكن، درحال طي مسير غلطي هستند كه امروزه كاملاً مردود شناخته مي‌شود، براي مثال شهرداري تهران با آبياري فضاي سبز پايتخت از طريق همين سفره‌هاي آب زيرزميني و چا ه‌ها، بويژه در سال‌هاي گذشته، به اين وضعيت دامن‌زده است.
احمد‌صادقي، رئيس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران درباره ابهاماتي كه اين روزها درباره فرونشست زمين در تهران مطرح مي‌شود، به سؤالات «ايران» پاسخ مي‌دهد.
گفت‌‌و‌‌گوي ما را بااو مي‌خوانيد.
اينكه گفته مي‌شود تهران ركورددار فرونشست زمين در دنياست تأييد مي‌كنيد؟ اگر خير چرا؟
جالب است بدانيد رقم 36 سانتيمتر فرونشست زمين كه بارها مطرح و درباره آن بحث شده درواقع از مدل مفهومي ايجاد شده بر پايه دادههاي كتابخانهاي و ميداني براي بازه زماني بين سال‌هاي 2004 تا 2010 برآورد شده است.
براساس تصاوير ماهوارهاي سازمان زمين شناسي، حداكثر ميزان فرونشست زمين در دشت تهران در فاصله سال‌هاي 2004تا 2010 يعني طي 6 سال، از 11 سانتيمتر به 14 سانتيمتر در سال افزايش يافته.
در سال‌هاي 2014، 2015 و 2016، هم نرخ حداكثر فرونشست سالانه به ترتيب 5/10، 12 و 13 سانتيمتر بوده است.
در حالي كه بيشترين ميزان فرونشست زمين در جهان مربوط به مكزيكوسيتي، به ميزان 30 سانتيمتر در سال گزارش شده است.
به هر حال، كليت پديده فرونشست شهر تهران مشخص است و به نظر ميرسد بايد در انجام اقدامات اجرايي كاهش اثرات ناشي از آن تسريع شود.
تهران در حال حاضر با پديده فرونشست زمين مواجه است يا فروريزش؟
اين دو پديده چه تفاوتهايي با هم دارند و كداميك براي كلانشهري همچون تهران خطرناكتر است؟
ببينيد هر دو مخاطره فرونشست زمين و فروريزش در شهر تهران وجود دارد، اما از نظر ماهيتي اين دو پديده كاملاً با هم متفاوت‌اند، بر اساس تعريف سازمان زمين شناسي ايالات متحده، پديده فرونشست زمين شامل نشست رو به پايين سطح زمين است، اما فروريزش پديدهاي است كه در اثر فعاليتهاي عمراني اتفاق ميافتد.
در اين زمينه علاوه بر اينكه بايد مطالعات و بررسيهاي تكميلي براي شناساييهاي زيرسطحي انجام شود، بايد دستگاه‌هاي درگير قبل از هرگونه فعاليت زيرزميني در پايتخت با يكديگر هماهنگي‌هاي لازم را انجام دهند.
پس اينكه هر از گاهي ميشنويم در فلان نقطه تهران زمين نشست كرده است آيا به فرونشست زمين مربوط مي‌شود يا فروريزش؟
حادثههاي اخير رخ داده در شهر تهران اغلب «فروريزش» محسوب مي‌شود كه از نظر علت و همين‌طور شرايط وقوع، با فرونشست زمين كاملاً متفاوت است.
چه عواملي موجب فرونشست زمين در تهران مي‌شود؟
يكي از مهم‌ترين عوامل فرونشست زمين در دشت تهران، بهرهبرداري بيش از حد منابع آب زيرزميني در مناطقي است كه لايههاي تراكمپذير با ضخامت قابل ملاحظه در آبخوان وجود دارد.
از نظر علمي اين لايهها از رس تشكيل شده و نيمه تراوا هستند و در اثر افزايش فشار منفذي ناشي از كاهش فشار آب زيرزميني، متراكم شده و منجر به فرونشست در منطقه ميشوند، البته از خشكسالي بويژه در سال‌هاي اخير بايد به‌عنوان يك عامل تشديدكننده نام برد.
مناطقي كه درگير هر يك از اين دو پديده هستند، كدام است؟
اگر پايش سالانه پديده فرونشست در دشت تهران در فاصله دي ماه 94 تا بهمن 95 (حدود يك سال) را بررسي كنيم متوجه تغييرات نسبتاً محسوس در نواحي درگير با اين پديده مي‌شويم.
هم‌اكنون مناطق شهري كرج و همين‌طور مناطق مسكوني جنوب و غرب شهر تهران (اسلام شهر، شهريار، شهر قدس و ديگر نواحي آن) با اين پديده درگير هستند.
متأسفانه نرخ آن نيز عمدتاً بالاتر از مناطق شهري تهران است.
آيا اين پديده تنها در دشت ورامين، تهران، كرج و شهريار خطرناك است؟
آبخوان دشت تهران يك آبخوان چند لايهاي است كه ناهمگني در ويژگيهاي مهندسي واحدهاي دانهريز رسي آن ديده مي‌شود.
ضخامت واحدهاي رسي ريزدانه با نفوذپذيري كم در بخشهاي جنوبي دشت و همچنين از غرب به شرق افزايش پيدا مي‌كند.
در نتيجه پيشبيني مي‌شود ميزان نرخ فرونشست زمين به ترتيب در بخشهاي جنوبي و شرقي نسبت به بخش هاي شمالي و غربي دشت بيشتر باشد.
بنابراين اثرات اين پديده در جنوب و شرق دشت تهران، شهريار و ورامين ديده مي‌شود.
شما بايد توجه كنيد كه وقوع پديده فرونشست مي‌تواند آسيب‌هاي جدي به كاربريهاي شهري مثل واحدهاي صنعتي و ساختمان ها وارد كند و حتي تلفات انساني داشته باشد.
از ديگر آثار مخرب فرونشست در مناطق شهري، بايد به اختلال و تخريب شريان‌هاي حياتي و آسيب به تأسيسات مدفون زيرزميني (مثل تأسيسات مترو) اشاره كرد.
بنابراين فرو نشست اگر با هرنوع تأسيسات شهري برخورد كند، مي‌تواند خطرناك باشد.
در اين نواحي چه بار جمعيتي ساكن شده و آيا اين پديده تهديد بزرگي براي ساكنان اين مناطق محسوب مي‌شود؟
بويژه در حوالي راه‌آهن تهران به مشهد كه چندي پيش هم زنگ خطر آن به صدا در آمده بود؟
آيا شما اين موضوع را تأييد مي‌كنيد؟ و آيا پيشنهاد ميدهيد كه مردم از اين نواحي به نقاط ديگر مهاجرت كنند؟
با توجه به اينكه در سال‌هاي اخير محدوده پديده فرونشست زمين به محدودههاي جمعيتي داخل شهر گسترش پيدا كرده و اين محدوده‌ها نيز طي سال‌هاي قبل ساخته شده بودند، پس بهترين راهكار، مديريت منابع آب هاي زيرزميني با همكاري سازمانهاي مرتبط براي كنترل اين پديده و كاهش اثرات آن است، اگرچه نمي‌توان از تأثير رفتار انسان‌ها با طبيعت و ايجاد تغييرات جدي در محيط زيست هم غافل شد.
قانوني وجود دارد كه اجازه ساخت و ساز در اين مناطق را ندهد؟
اين پديده در گذشته، بيشتر مناطق كشاورزي و خارج از محيط شهري را تحت تأثير قرار مي‌داد؛ اما متأسفانه در سال‌هاي اخير گزارشهايي مبني بر گسترش فرونشست در محدوده هاي شهري هم ارائه شده.
بنابراين تاكنون قانوني در اين زمينه وجود نداشته، اما لازم است ضوابط و مقررات مربوط به ساخت ساختمان در اين محدوده‌ها نيز تدوين شود.
آيا مترو تهران و ساخت تونل‌هاي زير زميني، در فرونشست زمين مؤثر است؟
نمونه آن هم حادثه شهران كه برخي نشست زمين و ايجاد گودال را به كشيدن مترو ربط مي‌دادند.
هر چند كه پديده فرونشست ناشي از افت سطح آب زيرزميني است ولي اين پديده مي‌تواند در اثر عوامل ديگري مثل قنات ها، تونل هاي زيرزميني و زلزله هم تشديد شود، البته حوادثي مثل حادثه شهران از نظر علت و ماهيت، با پديده فرونشست متفاوت است و اقدامات پيشگيرانه ديگري ميطلبد.
يك عضو شوراي شهر اخيراً اعلام كرده كه نخستين تهديد بزرگ تهران، حتي پيش از زلزله، خطر فرونشست زمين است، شما اين موضوع را تأييد مي‌كنيد؟
براساس نظر كارشناسان شركت آب منطقه‌اي تهران، با توجه به وضعيت برداشت آب از سفره‌هاي آب زيرزميني، بايد گفت كه خطر فرونشست زمين به‌عنوان زلزله‌اي خاموش، پديده جدي در شهر تهران به حساب مي‌آيد؛ متأسفانه با ميزان افت آب زيرزميني فعلي در تهران بايد در نظر داشت كه محدوده فرونشست در حال توسعه به محدوده شهري است.
با اين روند قطعاً در آينده‌اي بسيار نزديك با مشكلات جدي در اين زمينه مواجه مي‌شويم.
آيا اين خطر فقط براي تهران جدي است، اساساً تهران در مقايسه با ساير كلانشهرها چه وضعيتي دارد؟
مطالعه مشخصي در اين زمينه انجام نشده، اما با توجه به جايگاه تهران به‌عنوان پايتخت سياسي، اجتماعي و اقتصادي كه بيش از 15 درصد جمعيت كل كشور را در خود جاي داده و زيرساخت‌هاي صنعتي و تأسيساتي فراواني در اين كلانشهر وجود دارد؛ با ادامه برداشت آب براي تأمين آب مورد نياز جمعيت تهران، اين پديده به محدودههاي شهري گسترش پيدا كرده و تبعات جبرانناپذيري به دنبال خواهد داشت.
آيا مي‌توان از طريق دستگاه‌هايي، پيش از وقوع حادثه، اقدامات پيشگيرانه انجام داد؟
امروزه در دنيا، از طريق ايجاد سيستمهاي هشدار براي وقوع زلزله، سعي شده است خسارات ناشي از زلزله كاهش داده شود.
در اين زمينه سيستم هشدار سريع زلزله شهر تهران نيز به شكل پايلوت ايجاد شده است.
وليكن به دليل رخداد آهسته فرونشست زمين به سيستمهاي هشدار آن توجه نشده است، اگرچه بهتر است كه براي اين پديده هم از سيستمهاي هشدار دهنده استفاده شود.
لطفاً درباره پروتكل مشترك بين شهرداري و سازمان نقشه‌برداري درباره خريد دستگاه‌هاي هشدار دهنده توضيح دهيد؟ تهران درحال حاضر مجهز به اين دستگاه‌ها است؟ اگر بله در چه مناطقي اين دستگاه‌ها كار گذاشته شده و اساساً چه نقشي در اين حوزه دارند؟
در حال حاضر، خريد و بهرهبرداري از دستگاه‌هاي هشدار دهنده براي پديده فرونشست زمين در دستور كار قرار ندارد ولي براي پايش نرخ پديده فرونشست زمين در شهر تهران و انجام برنامه‌ريزي مطالعات آتي، برنامه‌ريزي و فراهم‌سازي زمينه اقدامات اجرايي با همكاري سازمان نقشه‌برداري كشور در دست اقدام است.
چه اقدامات پيشگيرانه‌اي براي اين پديده در نظرگرفته‌ايد؟
طبق مصوبات نشست دهم مهرماه سال گذشته در وزارت كشور، مسئوليت برگزاري جلسات كارگروه فرونشست زمين در شهر تهران از استانداري تهران به سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران واگذار شد؛ بر اين اساس، كارگروه ويژه «كاهش اثرات فرونشست زمين ناشي از تغييرات سطح آب زيرزميني در شهر تهران» با هدف سياستگذاري و برنامه‌ريزي كلان و جلب همكاري دستگاه‌ها و مجموعه‌هاي ذيربط براي پيشگيري از تشديد پديده فرونشست در شهر تهران، فعاليت خود را آغاز كرد و جلسات مختلفي با دستگاه‌هاي درگير برگزار شد.
در اين كارگروه با مشاركت و حضور نمايندگان نهادهاي مختلف همچون سازمان زمين شناسي، نقشه برداري، شركت آب منطقه‌اي و آب و فاضلاب جلسات متعدد بحث و تبادل آرا برگزار شد كه اقدامات احصاء شده پس از تصويب و تأمين اعتبارات در هيأت دولت، اجرايي مي‌شود.
اما برخي اقدامات به پايش تراز آبهاي زيرزميني، مانيتورينگ و پايش فرونشست در شهر و گستره اطراف تهران و شناسايي زونهاي مستعد، احياء و ساماندهي رودخانهها و مسيلها با حفظ ايمني و حذف فاضلاب شهري ورودي به رودخانهها و جايگزين كردن منابع آبياري فضاي سبز با پساب تصفيهخانههاي فاضلاب مربوط مي‌شود.
سازمان مديريت بحران براي اين پديده آمادگي لازم را دارد؟ يعني در هنگام خطر، مي‌تواند مؤثر واقع شود؟
با توجه به وظايف سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران و پيشبيني ساختارهاي لازم براي انجام هماهنگي‌هاي ضروري براي زمان وقوع حوادث، آمادگي انجام هماهنگي‌هاي لازم ميان دستگاه‌هاي ذيربط براي كنترل اثرات ناشي از فرونشست وجود دارد.
يكي از علل اصلي فرونشست زمين را برداشت از چاهها و سفره‌هاي آب زيرزميني اعلام كرديد، گفته مي‌شود شهرداري بخش اعظم فضاي سبز تهران را از طريق آب چاهها آبياري مي‌كند، آيا همين مسأله موجب تشديد پديده فرونشست نمي‌شود؟
اساساً هرگونه برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني، فرونشست زمين را تشديد مي‌كند.
از طرفي با توجه به بحران كم آبي، برنامه‌ريزي‌هاي لازم براي استفاده درست و بهينه از آبهاي غيرشرب در آبياري فضاي سبز شهر تهران در دستور كار قرار دارد.
به همين منظور، طرح جامع آب خام در سازمان بوستانها و فضاي سبز شهر تهران در دست تهيه است.
در اين طرح تعدادي مشاور در مناطق 22گانه، وضعيت آب زيرزميني و تأثير ميزان برداشت آب بر سفره‌هاي آب زيرزميني را مطالعه مي‌كنند.
در اين طرح پيشبيني شده است كه تا سال 2010 ميزان برداشت آب از چاهها براي تأمين آب آبياري فضاي سبز، با كاهش 50 درصدي به 3 هزار و 500 ليتر برسد.
براي رسيدن به اين هدف، استفاده از پساب حاصل از تصفيهخانهها نيز ديده شده است.
كشورهاي ديگر در اين زمينه چگونه عمل مي‌كنند؟
در ايالات متحده بر اساس عوامل مختلف يا معيارهاي هر ايالت، قوانين خاصي براي حفاظت از حريم چاهها و طبقهبندي آبخوان وجود دارد.
در انگلستان و كانادا، آلمان، سوئد و اردن هم آييننامههايي براي ممنوعيت برداشت آب در مناطق حساس و جلوگيري از تعرض به آبخوانها و ساير موارد مهم در مديريت منابع آبهاي زيرزميني وجود دارد.
در ايران نيز قوانين، لوايح و مصوبههاي خوبي براي حراست و مديريت برداشت آب از منابع آبهاي زيرزميني وجود دارد از جمله مي‌توان به‌قانون حفظ و حراست از منابع آبهاي زيرزميني كشور مصوب سال 45، قانون آب و نحوه ملي شدن آن مصوب سال 47 و قانون توزيع عادلانه آب مصوب سال 61 اشاره كرد.
روزنامه ايران
تهرام/1735
تهران- روزنامه ايران در شماره امروز- شنبه- خود با درج مطلبي با عنوان زمين «تهران» را مي‌بلعد به موضوع به صدا در آمدن زنگ خطر فرونشست زمين در اين شهر مي پردازد.
