مهندسی ژنتیك و زیست فناوری در زمینه های مختلف علمی – زیستی؛ مانند كشاورزی، علوم پزشكی و دارویی و صنعت كاربردهای ارزشمندی دارد كه مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی روزمره انسان و در عرصه های گوناگون علمی، پژوهشی، اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی تاثیر دارد.
پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری به عنوان یك موسسه پژوهشی و برای انجام تحقیقات علمی – صنعتی به ویژه كاربردی، براساس مصوبه 66/3/30 شورای گسترش آموزش عالی تاسیس شد.
این پژوهشگاه هم برای نیل به اهدافی چون تحقیقات در زمینه های مختلف علوم زیستی، پزشكی، كشاورزی، دارویی و زیست فناوری گام برمی دارد و آموزش و تربیت متخصصان و محققان دانشگاه های كشور را به عهده دارد. اكنون بیش از 200 نفر در بخش های مختلف پژوهشی، اداری و خدماتی این مركز فعالیت می كنند . علاوه بر این ، تعدادی از متخصصان و پژوهشگران سایر دانشگاه ها و مراكز آموزشی و تحقیقاتی داخل و خارج كشور در انجام طرح های تحقیقاتی مشترك و برگزاری دوره های آموزشی با پژوهشگاه ارتباط دارند.
معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری در مورد دستاوردهای این پژوهشگاه در سال 96 گفت: پروژه های زیادی را در سال گذشته دنبال كردیم كه در بعضی موفقیت های بیشتری داشته ایم؛ مانند تولید پروبیووتیك و آنزیم فیتاز برای طیور و افزودن خوراك طیور. در این فناوری از باكتری های مفیدی استفاده می كنیم كه باعث افزایش بهره وری یا كاهش ضریب تبدیل (میزان غذای دریافتی در ازای گوشت تولیدی) می شود.
دكتر محمدعلی ملبوبی افزود: آزمایش میدانی موفقیت آن را نشان داده است و قراردادی با بخش خصوصی برای توسعه این فناوری و تولید پروبیوتیك و فیتاز بسته ایم و انتظار داریم تا دو سال دیگر با سرمایه گذاری بخش خصوصی به تولید انبوه برسد.
***ریزگردها و دغدغه ای ملی
وی ادامه داد: موضوع دیگری بحث ریزگرد است كه موضوع ملی ما شده است و ما بعد از 5 سال تحقیق مستمر روشی را یافته ایم كه در آن از باكتری های مفید برای تثبیبت ریزگردها استفاده می شود و به اصطلاح مالچ زیستی درست كرده ایم.
استاد پژوهشكده زیست فناوری كشاورزی اضافه كرد: فرمول این مالچ كه در پژوهشگاه و تنها با كمك مركز بیابانزدایی دانشگاه تهران تولید شده تاكنون در سه منطقه آزمایش شده و به خوبی موفقیت آمیز بوده است.
وی خاطرنشان كرد: این مالچ با همكاری بخش خصوصی به تولید نیمه صنعتی رسیده است، نسبت به آب و گیاه نفوذپذیر است، حداقل یك سال مقاوم است و هم در منطقه گرمسیری در محوطه وسیعی آزمایش شده و همه نگرانی های را رفع كرده و كارایی بسیار خوبی داشته است و امیدواریم با همكاری مسئولان استفاده از آن برای حل این مشكل ملی وسعت یابد.
دكتر ملبوبی گفت: مالچ باید خصوصیاتی داشته باشد، از جمله اینكه پاشیدن آن آسان باشد، برای انسان، حیوان و محیط زیست بی خطر باشد و ارزان باشد و مالچ زیستی تولیدشده در پژوهشگاه از مالچ نفتی ارزان تر و كم آسیب تر است و همه این مزایا را دارد.
وی با ابراز نارضایتی از بی توجهی دستگاه ها افزود: تمام كسانی كه به این موضوع بی توجهی می كنند باید پاسخگو باشند زیرا این راه حل برای حل مشكل ریزگردها هست ولی به آن توجه نمی كنند، در حالیكه وقت و هزینه زیادی برای توسعه این مالچ گذاشته شده است و بدون دریافت هیچ بودجه ای از دستگاه ها و فقط با صرفه جویی در بودجه های جاری پژوهشگاه آن را جلو برده ایم.
***داروهای نوتركیب و هورمون رشد
نایب رییس انجمن بیوتكنولوژی ایران ادامه داد: حوزه دیگر فعالیت ما هورمون رشد است كه اكنون در حال طی كردن مراحل واگذاری فناوری تولید این هورمون به یكی از شركت های آستان قدس هستیم؛ هورمون رشد از داروهای نوتركیب بسیار مورد استفاده است.
وی گفت: در حال حاضر یك شركت با واردكردن فناوری از خارج تولید آن را شروع كرده است و بعضی شركت های دیگر از قبل با وارد كردن ماده موثره این هورمون را تولید می كردند؛ ولی ما موفق به تولید ماده موثره شده ایم و این انتقال فناوری در حال انجام است.
دكتر ملبوبی ادامه داد: همچنین روی پپتید های دارویی (تركیب چند آمینواسید) هم فعال بوده ایم و ماده موثره دو پپتید دارویی را تولید و به صنعت دارو عرضه كرده ایم. در زمینه تولید كیت هایی كه برای استخراج دی ان ای/DNA و آر ان ای/RNA و تشخیص بعضی بیماری های عفونی یا ژنتیكی به كار می روند نیز كارهایی شده كه فناوری آن را به یك شركت خصوصی واگذار كرده ایم و به تولید انبوه رسیده است.
***زیست فناوری و محصولات تراریخته
دكتر ملبوبی در مورد دیگر فعالیت های پژوهشگاه ادامه داد: حوزه زیست فناوری طیف گسترده ای از جمله محصولات تراریخته را هم دربر می گیرد و در این زمینه بسیار فعال هستیم، این حوزه مبهم نیست ولی پیچیده است و بحث های رسانه ها در این زمینه باعث توقف می شود ولی واردات تراریخته همچنان وجود دارد و نتیجه این مجادله سر اینكه تراریخته خوب است یا بد و تردیدها مانع از استفاده از فناوری بومی می شود.
وی با ابراز نارضایتی از اینكه بحث زیست فناوری تحت شعاع بحث تراریخته قرار می گیرد ادامه داد: این بحث ها اجازه پیشرفت زیست فناوری را نمی دهند، زیست فناوری حوزه ای است كه هم كمیت را افزایش می دهد و هم سلامت را بیشتر می كند؛ در حالیكه در زیست فناوری همراستا با طبیعت كار می كنید ولی در رسانه ها بیشتر به موضوعات غیرواقعی می پرازند.
دكتر ملبوبی افزود: در پژوهشگاه روی دانه روغنی كلزا و بهبود بذرهای این دانه مقاومت به قارچ و مقاومت به ویروس ریزومانیای چغندر قند در فاز مزرعه ای كار می كنیم و قصد داریم بذری مقاوم به ویروس تراریخت تولید كرده كه از تمامی جهات مشابه بذور غیر تراریخت باشد.
***خدمات پژوهشگاه
رییس فدراسیون انجمن های بیوتكنولوژی آسیا ادامه داد: همچنین پژوهشگاه خدمات زیادی عرضه می كند، در كلینیك تخصصی تشخیص ژنتیك پزشكی بیش از 400 نوع بیماری را سرویس می دهیم كه توسط پژوهشگران پژوهشگاه راه اندازی شده و 21 خدمت هم در زمینه آزمون محصولات زیستی داریم.
وی افزود: یكی از مشكلات كشور این بود كه محصولات زیستی به سختی مجوز مصرف می گیرند، زیرا به دلیل جدید بودن فناوری ها و محصولات زیستی جایی نیست كه مدارك لازم را برای كسب مجوز از مراكز ذیصلاح تامین كند؛ به همین دلیل مركز خدمات تحصصی فناوری های زیستی را تاسیس كردیم كه برای 21 خدمت و به زودی برای 10 خدمت جدید دیگر خدمات لازم را ارائه می دهیم . این آزمون ها از طریق وب سایت پژوهشگاه خدمات قابل مشاهده هستند و پژوهشگاه به عنوان شخص ثالث بین پژوهشگر و سازمان مورد نظر اقدام می كند.
«همچنین ما برای دو مجموعه از این خدمات آزمایشگاه همكار وزارت بهداشت هستیم؛ یكی برای تشخیص محصولات جی ام او (تراریخته) و تشخیص كمی و كیفی روغن از لحاظ پروفایل اسیدهای چرب، مركز خدمات تخصصی پژوهشگاه با دانشگاه های شریف، شهید بهشتی، پژوهشگاه استاندارد و پژوهشگاه شیمی همكاری دارد.
***همكاری با پژوهشگاه های بین المللی
دكتر ملبوبی در مورد ارتباط با پژوهشگاه های همكار در این زمینه در كشورهای همسایه و دیگر كشورها نیز توضیح داد: در بحث بین المللی نیز در ایران نقطه تماس با مركز بین المللی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری یا ICGEB هستیم و در جلسات سالانه در هند، ایتالیا و آفریقای جنوبی شركت می كنیم.
«همچنین همكاری منسجمی با فدراسیون موسسات بیوتكنولوژی آسیا داریم. همچنین طرح های متعددی در پژوهشگاه انجام شد یا می شود كه بودجه آنها از موسسات علمی خارجی شامل آكادمی علوم جهان سوم TWAS و دیگر موسسات تامین شده است».
***پژوهش خوب، مشتری دارد
استاد پژوهشكده زیست فناوری كشاورزی در مورد جایگاه پژوهش و نقش آن در توسعه و مستقل شدن پژوهشگاه ها و مراكز تحقیقاتی از بودجه دولتی گفت: از نظر ما پژوهشی خوب است كه كسی حاضر باشد آن را بخرد و مشتری داشته باشد؛ ما در عمل هم این امر را نشان داده ایم و درآمد هایی از واگذاری فناوری، خدمات فوق تخصصی و پروژه های مشترك با بخش خصوصی داریم البته كفاف همه هزینه های مجموعه به این بزرگی را نمی دهد ولی كمك بزرگی است.
وی ادامه داد: پژوهشگاه در واقع باید فناوری های نو را تا تی ار ال/TRL 6 (سطح آمادگی فناوری) آماده كند و بعد از آن باید بخش خصوصی تولید آنها را توسعه دهد.
دكتر ملبوبی با اشاره به سنتی بودن بخش صنعت در جامعه گفت: جامعه ما خیلی سنتی و جذب فناوری ان در صنایع كم است، صنایع بیشتر وارداتی یا مونتاژ هستند و صنایع دولتی منتظر فناوری های داخلی نمی مانند و معمولا از فناوری های خارجی استفاده می كنند.
معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری تاكید كرد: برای حل این مشكل گاهی با صنعت راه درازی را می رویم، برای نمونه شركت دانش بنیانی را ایجاد و كمك می كنیم تا فناوری را كسب كند؛ در حالیكه جزء وظیفه ذاتی ما نیست ولی عملا مجبور هستیم هر چند منافعی برای پژوهشگاه دارد.
وی خاطرنشان كرد: مشكل واگذاری فناوری به صنعت در پژوهشگاه های دیگر هم هست، این مراكز نیز مشتری های محدودی دارند و به این دلیل شركت های مشترك یا شركت های انشعابی راه می اندازیم.
علمی**9157**1440** 1823
تهران- ایرنا- معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری در توضیح فعالیت های این پژوهشگاه با اشاره به تولید دانش و ارائه خدمات ژنتیكی در این مركز گفت: در تولید آنزیم فیتاز، پروبیوتیك و مالچ زیستی موفق بوده ایم.