سنگ نگاره هاي تيمره خمين گوياي قدمت و ديرينگي اين خطه در تاريخ بشري است و الواح مصور آن يادگاري از دوراني است كه انسان هنوز زباني براي گويش و خطي براي نوشتن نداشت و از طريق اين نمادها جريان زندگي خود و ديگران و حتي محيط اقليمي اش را تصوير كرده است.
گنجينه الواح صخره اي تيمره خمين از غني ترين و با ارزش ترين سنگ نگاره هاي كشف شده تاريخ به لحاظ تعداد و تنوع است و طرح هاي بي مانند حكاكي شده بر دل صخره ها هر بيننده اي را مجذوب خود مي كند.
21 استان كشور داراي سنگ نگاره هستند اما، در تيمره خمين بيش از 21 هزار نمونه حكاكي كشف شده كه قدمت بعضي از اين نمادها تا 40 هزار سال مي رسد و نمونه مشهور آن تصاوير حيواناتي از جمله بزكوهي است كه توجه ديرينه شناسان و دانشمندان و مردم شناسان جهان را جلب كرده است.
محقق و پژوهشگر سنگ نگاره هاي ايران گفت: سنگ نگاره هاي تيمره شهرستان خمين از قديمي ترين نمونه هاي حكاكي بشري در جهان است.
محمد ناصري فرد افزود: باستان شناسان آغاز خلق سنگ نگاره ها را پايان دوران پارينه سنگي و كوچ انسان از غارها به دشت ها و شروع دوران نوسنگي مي دانند كه در كانون هاي جمعيتي اوليه جهان آثار آن مشهود است و تيمره خمين نيز نمونه اي اصيل و ناب از يادگار تاريخ بشري در اين ديار است.
وي توضيح داد: پيشينه برخي از نقش هاي تيمره به 17 هزار سال پيش مي رسد و جديدترين نقش ها نيز در مطالعات ديرينه شناسان به هزاره دوم پيش از ميلاد نسبت داده شده است.
پژوهشگر سنگ نگاره هاي ايران ادامه داد: تيمره در محدوده جغرافيايي خمين از زيستگاه هاي كهن ايران محسوب مي شود و از عصر يخبندان سكونتگاه انساني بوده است.
ناصري فرد افزود: حفره هاي زير زميني متعدد در دره ها و ديوارهاي عمودي رودخانه ها، سنگ چين هاي بدون ملات فراوان در گدارها و كشف سفاليه ها با طرح هاي مختلف و رنگ آميزي هاي گوناگون همه نشانگر آن است كه خطه تيمره خمين در دوران باستان از كانون هاي مهم جمعيتي بوده است و اين پيشينه بر اساس تحقيق گروهي از باستان شناسان و ديرينه شناسان اروپايي در تيمره و با استفاده از دستگاه طيف سنج شتاب دهنده با ذره اي ماده ارگانيك حاصل شده است.
وي در ارتباط با چرايي فراواني سنگ نگاره در تيمره خمين افزود: وجود آب فراوان، شكار و شرايط مناسب براي شكار از جمله دلايلي است كه در دوره باستان اين خطه را به مكاني براي استقرار كانون انساني تبديل كرده بود.
پژوهشگر سنگ نگاره هاي ايران ادامه داد: وجود گدارها و دره هاي عميق و قيف گونه در تيمره خمين از ديگر دلايلي است كه اين خطه را در ايران باستان به يكي از مناطق زيست انساني مهم تبديل كرده بود.
ناصري فرد بيان كرد: وجود ابزارهاي اوليه شكار، لاشه سنگ هاي تيز، بومگاه هاي مناسب از ديگر موضوعاتي است كه در گذشته هاي دور در تيمره عامل جلب جمعيت انساني را موجب شده بود. وي گفت: بيشترين فراواني نقوش سنگ نگاره هاي تيمره متعلق به نقش بزكوهي است كه با طرح، سبك متنوع و در اندازه هاي مختلف به شيوه كوبشي بر ديواره كوها و دره هاي تيمره حكاكي شده است.
ناصري فرد ادامه داد: نقش بز كوهي در نزد ايرانيان باستان نمادي از يك فرشته است كه در مواقع سختي ها از طرف خدا به كمك انسان مي شتابد.
وي بيان كرد: هر يك از اقوام باستاني بزكوهي را مظهر يكي از عناصر مفيد طبيعت در نظر مي گرفتند و به طور مثال در لرستان سمبل خورشيد و گاهي اوقات هم نمادي از باران مي دانند.
پژوهشگر سنگ نگاره هاي ايران افزود: نقوش متنوعي از انسان بعد از بزكوهي بيشترين فراواني حكاكي صخره هاي تيمره را شامل مي شود كه در حالات مختلف خلق شده و اين نقش ها انسان را از زمان هايي بسيار كهن كه لباس بر تن ندارد تا زماني كه مردان و زنان لباس هاي خاص برتن دارند به تصوير كشيده است.
ناصري فرد افزود: در منظر سنگ نگاره هاي تيمره سير تحول و تغيير در زندگي انسان در هزاران سال قبل قابل مشاهده است، نقش هايي از اهلي كردن سگ از نژاد تازي توسط زنان تا اهلي كردن اسب توسط مردان در اين آثار مصور قابل رصد است.
وي افزود: نقش هاي انسان در حالت شكار، رقص آييني، نيايش، موجودات بالدار با لباس و با كلاه خودهاي شبيه فضا نوردان امروزي، اهلي حيوانات نيز از موضوعات اين حكاكي ها است كه هر كدام در دوره اي خاص خلق شده است.
اين پژوهشگر، نقوش پنجه هاي دست ،فنجان نماها، تتو، نمادها، علائم خطي را از ديگر آثار به جا مانده در سنگ نگاره هاي تيمره خمين بيان كرد.
ناصري فرد افزود: بزرگترين تابلوي سنگي كشور در منطقه تيمره شهرستان خمين به مساحت 40 متر مربع تصوير شده است و به كتيبه بزرگ شهرت دارد.
وي افزود: در اين تابلوي سنگي بيش از 150 نقش يك جا جمع شده است كه رازگشايي از اين سنگ نگاره به تنهايي به سال ها كار پژوهشي در سطح بين المللي نياز دارد.
اين پژوهشگر اظهاركرد: در بالاي انبوه نقش هاي حيوانات، تابلو مرد شكارچي ديده مي شود كه از كمندي نامتعارف و عجيب استفاده مي كند و در كنار پاي اين شكارچي حيواني با بدن زره پوش تصوير شده است.
وي ادامه داد: بازمانده اين پستانداران از گونه كمربندداران با پوشش زرهي در آمريكاي مركزي و جنوبي به نام 'آرماديلو 'باقي مانده، اما آنچه در تيمره تصوير شده شايد موجود منقرض شده اي به نام 'دوديكوروس' باشد كه مانند اين نقش دمي گرز مانند داشته است.
ناصري فرد گفت: اين موجود كه انواعي از آن تا چهار متر طول داشتند از شكارهاي انسان غارنشين بوده و حدود 11 هزار سال پيش در پايان عصر يخبندان منقرض شده است.
وي، با بيان اينكه نظر قطعي در باره ماهيت جانوران موجود در اين كتيبه كه مدت ها پيش منقرض شده اند به كارشناسي زيست شناسان و ديرين شناسان نياز دارد.
پژوهشگر سنگ نگاره هاي ايران با بيان اينكه كهن ترين خطوط (ايدئوگرام و خطوط سطري) و كهن ترين خط مكشوفه در ايران نيز متعلق به تيمره خمين است، ادامه داد: يك سوم مولاژ كتيبه هاي خطي و تصويري موجود در باغ كتيبه هاي كاخ نياوران، متعلق به تيمره (كوه هاي اطراف خمين) است.
ناصري فرد افزود: كشف نقوش زيگورات در ميان سنگ نگاره هاي تيمره در كنار علائم و نشان هاي خطوط پروتو ايلامي و ايلام از نخستين يافته هايي است كه كسي تاكنون كوچكترين ذهنيتي بر آن ها نداشته است.
وي بيان كرد: زيگورات هاي كشف شده در اين خطه شباهت ظاهري شگفت انگيزي با نمونه هاي دوره ايلام به ويژه اور در بين النهرين دارد و در كنار نقوش زيگورات نقش بزكوهي با نشان هاي لوزي از نمونه خطوط پروتوايلامي و ايلام كهن نيز در تيمره به چشم مي خورد.
مدير كل ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: سنگ نگاره هاي تيمره، يكي از شگفتي هاي گردشگري در كشور است كه هر سال هزاران نفر را كه عاشق طبيعت گردي و تاريخ اين مرز و بوم هستند به خمين مي كشاند.
سيد محمد حسيني افزود: تيمره، موزه بدون سقف ايران است و تاريخي را كه از نوشته هاي بشر بر روي سنگ هاي بزرگ ايجاد شده در خود جاي داده است.
وي اظهار كرد: اين سنگ نگاره ها نشات گرفته از تجربيات عيني و باورهاي اعتقادي و فرهنگي انسان هاي دوره باستان است كه يكي از زيستگاه هاي كهن ايران محسوب مي شود و از عصر يخبندان زيستگاه و سكونتگاه انساني بوده است.
مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي افزود: به منظور حفظ اين آثار ارزشمند در گام اول سنگ نگاره ها به شماره 29438 در سال 89 درفهرست آثار ملي ثبت شد.
حسيني بيان كرد: ضوابط حفاظتي براي تعيين عرصه و حريم اين منطقه نيز صورت گرفته و با همكاري دادستان شهرستان خمين از متجاوزان عرصه و حريم اين منطقه جلوگيري شده است.
وي بيان كرد: در حال حاضر ثبت عرصه و حريم سنگ نگاره هاي تيمره در دست بررسي و پيگيري است با اين وجود معادن در اين محدوده تعطيل و معدنداران حق ورود در اين محوطه را ندارند.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: براي معرفي و شناساندن سنگ نگاره هاي تيمره به گردشگران، تبليغات در قالب چاپ پوستر، كارت پستال و كتابچه و توزيع بين همه دفاترخدمات مسافرتي و نوروزگاه هاي استان افزايش يافته است.
حسيني گفت: در نوروزگاه هاي استان لوح فشرده، بروشور، كتابچه و نقشه سنگ نگاره ها در بين مسافران و گردشگران براي معرفي اين آثار تاريخي توزيع مي شود.
وي افزود: براي پذيرايي مناسب از مسافران نوروزي تدابير لازم انديشيده شد تا گردشگران در سفر به اين شهرستان تاريخي خاطرات خوشي را به عنوان سوغات به همراه خود ببرند.
دستكندها يا شهرهاي زير زميني، گور دخمه اي، بيت تاريخي حضرت امام (ره) ، قلعه سالار محتشم، تيمچه بازار، مسجد جامع، قلعه هاي تدافعي و كبوترخانه ها از ديگر جاذبه هاي تاريخي شهرستان خمين از توابع استان مركزي با 105 هزار نفر جمعيت است.
6013/7277/ گزارش از افسانه آروند***
خمين - ايرنا - تيمره خمين پهنه اي از اصالت فكري و دانش و تجربه انسان هاي اوليه است كه به صورت نمادهاي مصور در صخره هاي سنگي جاي گرفته و اين مجموعه اطلاعات مهم از معيشت و شكار، حفاظت و اعلام خطر، آيين و رسومات، دريچه فكري و شيوه زيست بشري را ارائه مي كند.
