در اين ميان موزه خراسان بزرگ به واسطه ويژگيهاي خاص در ابعاد گوناگون از جمله آثار به نمايش درآمده ارزشمند از خطه شرق ايران زمين، تجهيزات به روز نگهداري و حفاظتي و همگام با استانداردهاي جهاني، كتابخانه غني و آرشيو فيلم وعكس و نيز نمايش آثار تاريخي 14 قرن دوره اسلامي ايران همه ايام و به خصوص تعطيلات نورزي ميزبان دوستداران آشنايي بيشتر با تاريخ و هويت است.
* نمايش تاريخ ايران در وسعت 18 هزار مترمربع
موزه خراسان بزرگ در زميني به وسعت 4900 مترمربع در 13 طبقه و فضايي در مجموع به وسعت 18 هزار مترمربع بنا است. اين موزه با چنين كيفيتي قرار بود پيش از انقلاب اسلامي در محل پارك ملت مشهد راه اندازي شود اما با اهداي زمين از سوي شهرداري اين مركز نمايش تاريخ و هويت ايراني در پارك كوهسنگي مشهد برپا شد.
نقشه ساختمان موزه كه طراحي آن برگرفته از كاخ خورشيد در كلات نادري است توسط دكتر محمدامين ميرفندرسكي انجام شد كه در زمان پيشرفت 30 درصدي پروژه موزه دار فاني را وداع گفت و موفق نشد حاصل نهايي هنرو طراحي خود را ببيند.
موزه بزرگ خراسان يكي از 13 موزه منطقه اي در ايران است و بزرگترين موزه كشور محسوب مي شود. تجهيزات حفاظتي، ويترينهاي نگهداري، امكانات امنيتي و حفاظتي اين موزه مطابق با آخرين استانداردهاي روز دنياست و در اين زمينه هيچ موزه اي در كشور به پاي موزه خراسان بزرگ نمي رسد.
وجود كارگاه و آزمايشگاه مرمت تخصصي اشياء تاريخي در اين موزه با امكان قرنطينه و مرمت فوري اشياء و آثار تاريخي يكي از ويژگيهاي مهم تركيب بندي و تجهيزات آن است.
* كتابخانه تخصصي و آرشيو فيلم و عكس خراسان
موزه خراسان در كنار ويژگيهاي خاص خود و آثار تاريخي ارزشمند و بلند آوازه اي كه به نمايش گذاشته، محل استقرار تخصصي ترين كتابخانه حوزه ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در شرق كشور است كه افزون بر 6 هزار جلد كتاب تخصصي را در خود جاي داده است.
علاوه بر اين، مخزن عكس و فيلمهاي تاريخي و قديمي مربوط به آثار و بناهاي تاريخي خراسان از دهها سال پيش در اين موزه وجود دارد كه شامل بيش از 100 هزار عكس و قطعه فيلم مي شود كه در كشور منحصربفرد است. همچنين اين موزه راهنمايان باتجربه اي دارد كه گردشگران و بازديد كنندگان را راهنمايي كرده و توضيحات لازم را به آنان ارائه مي دهند.
* 50 هزار شي تاريخي
مدير موزه خراسان بزرگ به خبرنگار ايرنا گفت: افزون بر 50 هزار شي تاريخي اصيل و ارزمشند در مخزن اين موزه وجود دارند كه تا پايان ارديبهشت ماه آتي بخشي از آنان به مجموعه آثار به نمايش درآمده افزوده مي شوند.
محمدرضا پهلوان افزود: به قدري آثار تاريخي در مخزن موزه خراسان فراوان است كه اگر هر ماه شماري از آنها در معرض ديد عموم قرار گيرد 20 سال زمان لازم است تا آثار براي بار دوم به نمايش درآيند.
* هنر و تمدن 14 قرن دوره اسلامي
نفيسترين آثار موزه اي 14 قرن تاريخ و هنر ايران و خراسان براي نمايش در تالار فرهنگ، هنر و تمدن اسلامي خراسان در دوره اسلامي به مناسبت رويداد مشهد 2017 وارد مشهد شده و هم اكنون در محل موزه خراسان بزرگ قابل بازديد است. 300 شي فرهنگي و تاريخي شامل اشيا، آثار فرهنگي و تاريخي و مجموعه اي از نفيسترين آثار هنري موزه هاي تحت پوشش ميراث ملي ايران در اين چارچوب در موزه خراسان به نمايش درآمده است.
از اين تعداد، 146 نمونه از گونه هاي مختلف شامل قرآنهاي نفيس خطي قرون اوليه اسلامي تا دوره قاجار، آثار سفالي، فلزي، ظروف شيشه و آبگينه، كتب خطي و هنرهاي كتاب آرايي، آثار هنري قطعات خوشنويسي خوشنويسان ايران شامل سلطانعلي مشهدي، علي هروي، ميرعماد سيفي قزويني، ميرزا غلامرضا اصفهاني و ساير هنرمندان خوشنويس نامي ايران است.
بخشي از اين آثار اختصاص به هنر نقاشي ايران دارد كه شامل آثاري در زمينه هاي مصورسازي شاهنامه فردوسي، بوستان و گلستان سعدي و ساير شاعران نامي كشور مي باشد.
به لحاظ تنوع در جنس اشياء و تكنيك اجرا و همچنين در برگرفتن تمامي دوره هاي تاريخي اسلامي اين نمايشگاه بي نظيرترين آثار فرهنگي، تاريخي و هنري 14 قرن هنر و تمدن ايران در دوره اسلامي را شامل مي‌شود. اين آثار تا ارديبهشت ماه امسال در موزه خراسان بزرگ در معرض ديد علاقمندان است.
* معرفي برخي گنجينه هاي موزه بزرگ خراسان
كاسه سفالي لعابدار دوره تيموريان يكي از اشياء ارزشمند اين موزه است كه در آن مي توان تزئين چند رنگ را مشاهده كرد. از هزاره چهارم پيش از ميلاد سفالهاي چند رنگ با تزئينات هندسي و نقوش حيوانات بدست آمده كه اغلب تزئينات آنها با رنگ سياه و چند ته رنگ قرمز روي خمير مايل به زرد مشاهده شده است. توليد ظروف چند رنگ اواخر دوره عباسيان دوباره تجديد شد و تا دوران صفوي متداول بود.
كاسه سفالي لعابدار متعلق به دوره تيموريان در اين موزه در قالب اشياء تاريخي 14 قرن هنر و تمدن اسلامي به نمايش درآمده است.
* در چوبي با نقوش اسليمي
در چوبي منبت و مشبك كه روي آن نقوش اسليمي و طرح ستاره يا شمسه بكار رفته است و در بالاي آن تاريخ ساخت و نام سازنده آن كنده كاري شده يكي ديگر از آثار به نمايش درآمده در موزه بزرگ خراسان است. محل كشف اين در چوبي مازندران و قدمت تاريخي آن مربوط به دوره تيموريان است. طول آن 205 سانتيمتر و عرض 149 سانتيمتر مي باشد و كوبه روي آن مخصوص بانوان يا زنكوب است.
* تكوك سفالي هزاره اول پيش از ميلاد
تكوك يا ريتون ظرفهايي بوده اند كه در دوران كهن به شكل جانوران ساخته مي شدند. اينگونه ظرفها براي شراب مقدس استفاده مي شد و كاربرد مذهبي و گاهي تزئيني داشته اند. در اين ريتون بخش ساغر از بدنه مجسمه جدا نبوده و مجسمه توخالي ساغر را نيز تشكيل مي‌دهد. در ساخت ريتونها معمولا از طبيعت الهام مي گرفتند و با توجه به حيواناتي كه در محيط اطراف آنان زندگي مي كردند و از نظر آنها مظهر زيبايي و قدرت به شمار مي آمدند، شكل مورد نظر را براي ريتون انتخاب مي نمودند.
در مناطق كويري و گرم و خشك 'شتر' طرح ريتونها راشكل مي داد. سابقه هنر ريتون سازي به هزاره چهارم قبل از ميلاد يعني به حدود 6000 سال قبل باز مي‌گردد. از هزاره چهارم پيش از ميلاد تا قرون هفتم و هشتم پيش از ميلاد(2800 سال قبل) تعداد ناچيزي ريتون كشف شده است. در طول دوران حكومت مادها، هنر ريتون سازي پيشرفت بسيار كرد. اين هنر در دوران هخامنشيان به اوج خود رسيد. با ورود اسلام و به دليل باورها و اعتقادات خاص دين اسلام از جمله منع شراب خواري، مخالفت با چهره نگاري انسان و حيوان در هنر عملا هنر ريتون سازي به فراموشي سپرده شد.
* سپر زركوب دوره صفوي
اين سپر داراي فرم مدور و محدب و داراي چهار قبه بر سطح خارجي و چهار عدد حلقه در پشت آن و نيز داراي تزيينات كنده كاري و طلاكوب است. سراسر سطح خارجي سپر داراي نقوش اسليمي، گل، بوته مي باشد. دورتا دور سپر شكار شير و آهويي در حال فرار به تصوير كشيده و برجسته كاري شده است. در اين دوره از فولاد براي ساخت ابزار و سلاحهاي رزمي و جنگي استفاده فراوان مي كردند.
استادكاران دوره صفوي كه بيشتر در غرب و شمال غرب ايران و اصفهان حضور داشتند در بكارگيري فولاد صيقل خورده بي همتا بودند. روش تزئين اين سپر طلاكوبي است كه ابتدا تمام قسمتهايي را كه براي طلاكوب شدن در نظر گرفته اند به وسيله كارد مخصوص خش انداخته و طرح مورد نظر را بر روي سطح فولاد حك مي كردند سپس سيمي از جنس طلا به ضخامت يك تار موي انسان در شيارهاي حك شده قرار داده و به وسيله چكش كوبيده مي شد تا در شيار مورد نظر كاملا فرو رود سپس با يك قطعه سنگ يشم آن قدر بر روي كار مي كشيدند تا طلا و فولاد به يكديگر جوش بخورند.
* انگشتر طلا دوره سلجوقي
انگشتري از جنس طلا بدست آمده از گرگان مربوط به دوره سلجوقي در موزه بزرگ خراسان به نمايش گذاشته شده است. با وجود ممنوعيت استفاده از طلا و نقره در دورهي اسلامي، جواهرات و زيورآلات هنر اسلامي ايران كماكان به ظرافت و زيبايي ساخته مي‌شدند. هرچند استفاده از اين متاع مختص زنان است اما مردان نيز در استفاده از انگشتر، بازوبند يا كمربندهاي نقرهي مطلا از محصولات اين هنر گرانبها بهره‌مند مي شدند. زيورآلات دورهي سلجوقي در برخي موارد در امتداد سنتهاي ساساني هستند.
* سكه شاه طهماسب
اين سكه معادل 100 دينار مي باشد و به نام محمدي رايج بوده است. روي سكه شعر 'بگيتي سكه صاحبقراني / زد از توفيق حق طهماسب ثاني' نوشته و پايين سكه مكان ضرب و تاريخ آن حك شده است. پشت سكه نيز شعار 'لا اله الا الله محمد رسول الله علي ولي الله' است. جنس اين سكه نقره و داراي وزن 2.7 گرم و 22 ميليمتر قطر مي باشد.
شاه طهماسب دوم دهمين پادشاه دودمان صفوي بود كه از 1101 تا 1111 خورشيدي (10 سال) شاهنشاه سلسله صفويه بود. او فرزند و جانشين شاه سلطان حسين بود. وي پس از اشغال اصفهان بدست افغانها و قتل شاه سلطان حسين براي مدتي بر بخشي از ايران بطور ناقص حكومت كرد و در پي شكست از عثماني و بستن قرارداد صلح، توسط نادرشاه از سلطنت بركنار و كشته شد.
* قرآنهاي منسوب به حضرت علي(ع) و امام حسين(ع)
قرآنهاي منسوب به ائمه(ع) بر روي پوست آهو قديمي ترين نسخ موجود در موزه خراسان هستند كه به خط كوفي نگاشته شده اند. در زمان حضرت محمد(ص) قرآن كريم بر ورق پاره ها، چرم پاره ها و سفال و سنگ مكتوب بود. تا سده چهارم هجري قمري دنياي عرب ترجيح مي داد نسخه نويسي قرآن كريم روي پوست نازك آهو يا گوسفند و بز انجام گيرد. همين روال در ايران نيز معمول شد گرچه آگاهي بر فن كاغذسازي از زماني بس پيشتر يعني ثلث اول سده دوم هجري قمري در سمرقند رواج يافت.
اين قرآنها كه به منظور عرضع در نمايشگاه چهارده قرن هنر و تمدن اسلامي از موزه ملي ايران به امانت گرفته شده در حال حاضر در گالري قرآن و نفايس موزه بزرگ خراسان به نمايش در آمده اند.
* اسكلتهاي پنج هزار ساله
اسكلتهاي پنج هزار ساله يافت شده از شهرسوخته سيستان و برخي اشياء تاريخي مدفون با آنها در گورستان دوران پيش از تاريخ نيز در موزه بزرگ خراسان از جمله اشياء تاريخي است كه به مناسبت تعطيلات نوروز به نمايش گذاشته شده اند. در اين چارچوب سه اسكلت به موزه بزرگ خراسان منتقل شده كه در ايام نوروز گردشگران و علاقه مندان مي توانند از آنها ديدن كنند.
شهرسوخته از وسيعترين زيستگاههاي فلات ايران و به عبارتي آزمايشگاهي بزرگ در بياباني به وسعت 51 هكتار است كه به لحاظ موقعيت به صورت تپه هاي پيوسته در فاصله 56 كيلومتري زابل در كنار كهنترين دلتاي هيرمند قرار گرفته و از مهمترين مراكز آغاز شهرنشيني است كه پنج هزار سال پيش مسكوني بوده است.
قبرهاي انتقال يافته از سايت موزه باستانشناسي شهرسوخته به موزه بزرگ خراسان نمونه اي از آيين و رسوم تدفين و اعتقادات انسانهاي دوران پيش از تاريخ ايران در حوزه فرهنگهاي پيش از تاريخ منطقه شرق و شمال شرق كشور به شمار مي روند.
7496/1858
مشهد- ايرنا- موزه ها به عنوان نمايشگاهي از داشته هاي تاريخي، فرهنگي، هويتي و ادبي هر ملت اهميت بسزايي در ترسيم چهره ملي و بين المللي آن ملت دارند.
