به گزارش روز یكشنبه گروه علمی ایرنا، بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالیانه بیش از 25 میلیون نفر در تصادفات رانندگی در سراسر جهان جان خود را از دست می دهند. تصادفات جاده ای نهمین عامل مرگ و میر در جهان محسوب می شود و بیشترین مرگ و میر ناشی از تصادفات در كشورهای كم درآمد صورت می گیرد.
در ایران حوادث رانندگی پس از آلودگی هوا بیشترین قربانیان را می گیرد. تنها در چند روز اول تعطیلات نوروزی سال 1396، حدود 145 نفر در جاده های ایران كشته و 2 هزار و 950 نفر مجروح شدند.
همچنین به گفته تقی مهری فرمانده پلیس راهور ناجا، روزانه 43 نفر در تصادفات جاده ای در ایران جان خود را از دست می دهند؛ به گونه ای كه آمارها نشان می دهد در پایان سال 95، چهار میلیون و 591 هزار و 307 نفر بر اثر حوادث رانندگی مجروح، مصدوم و معلول شده اند و در همین بازه زمانی، 16هزار نفر جان خود را در این حوادث از دست داده اند.
با توجه به این آمارها، میزان خسارات جانی ناشی از تصادفات رانندگی در ایران را می توان یك فاجعه دانست چراكه به گفته سیداسدالله جولایی مدیرعامل ستاد دیه كشور، در طول هفت سال و 11 ماه دفاع مقدس 188 هزار و 15 رزمنده به شهادت رسیدند و اگر این آمار را به آمار 17 هزار شهید ترور و دیگر شهدای هسته‌ای و مدافع حرم نیز اضافه كنیم، باز به شمار تصادفات جاده ای یك دهه اخیر نمی رسد.
بی توجهی به موضوع روانشناسی ترافیك و معاینات روانشناختی دوره ای رانندگان و متقاضیان دریافت گواهی نامه رانندگی، مسبب بروز بسیاری از موارد تصادفات جاده ای در كشور ما شناخته شده است.
دكتر ابراهیم علیزاده عضو هیات علمی دانشكده روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و دارنده دكترای روانشناسی عمومی یكی از راهكارهای برون رفت از این مشكل را تدوین استاندارد ملی معاینات روانشناختی رانندگان دانست و گفت: روانشناسی ترافیك حوزه های مختلفی را دربرمی گیرد؛ بخشی از روانشناسی ترافیك برای انتخاب رانندگان و راهبران سیستم های حمل و نقل، رانندگان جاده، راهبران وسایل حمل و نقل عمومی، مترو، راهبران كشتی و خلبانان تعریف می شود و بخش دیگر به این موضوع مربوط می شود كه به افرادی كه برای رانندگی و راهبری این وسایل انتخاب شده اند، كمك كنیم تا هیجانات و رفتارهای خود را در حین رانندگی مدیریت كنند.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بر تدوین این استانداردها تاكید كرد و افزود: در مورد روانشناسی ترافیك در خصوص رانندگان و راهبران وسایل حمل و نقل، در بسیاری از كشورهای كم تصادف كه عمده آنها در حوزه اسكاندیناوی است، استانداردهایی وجود دارد كه بر اساس آنها مشخص شده كه برای مثال یك راننده باید چه ویژگی هایی داشته باشد تا عملكرد موفقیت آمیزی داشته باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی درخصوص عملكرد موفقیت آمیز توضیح داد: عملكرد موفقیت آمیز به دو معنا است؛ یكی اینكه این افراد خطای انسانی نداشته باشند و دیگر اینكه تخلفات حادثه ساز انجام ندهند.
وی با تاكید بر اینكه در ایران ضرورت دارد كه استانداردهایی برای انتخاب رانندگان بین شهری و به ویژه رانندگان سرویس های مدارس تدوین شود، افزود: دنیا متوجه شده است كه اگر می خواهد بحث فرهنگ سازی را پیش بگیرد، بهتر است روی رانندگان مدارس كار كند زیرا امنیت فرزندان و پس از آن بحث های اخلاقی رانندگان برای آنها اولویت و اهمیت خاصی دارد و اگر راننده سرویس های مدارس اخلاق ناشایستی داشته باشد فرزندان آن را فراگرفته و الگوبرداری می كنند.
علیزاده همچنین بر تدوین استانداردهای ملی درخصوص معاینات روانشناختی متقاضیان دریافت گواهی نامه رانندگی به عنوان دومین عامل مهم بازدارنده تصادفات جاده ای تاكید كرد و گفت: زمانی كه فردی به سن 18 سالگی می رسد و متقاضی دریافت گواهی نامه رانندگی می شود یا فردی كه می خواهد گواهی نامه خود را تمدید كند، لزوم یك استاندارد ملی بیش از پیش خودنمایی می كند.
وی افزود: در این استاندارد ملی باید تمام ویژگی های روانشناختی كه می تواند بر عملكرد نامناسب یك راننده تاثیرگذار باشد، قید شود تا بر اساس آن ویژگی ها، از طریق معاینات روانشناختی این افراد پیگیری شود.
علیزاده به برخی دستورالعمل های موجود در این زمینه در ایران اشاره كرد و گفت: ذیل دستورالعمل فعلی كه مورد توجه نیروی انتظامی است، آن نوشته شده است كه نحوه ارزیابی ویژگی های روانشناختی مطابق دستورالعملی خواهد بود كه توسط وزارت بهداشت تدوین خواهد شد؛ بنابراین مواردی مطرح است اما اینكه بخواهد در قالب یك استاندارد ملی معرفی شود، نیازمند كار بیشتری مانند توجه بیشتر به شاخص های اثرگذار در حوزه های مختلف مانند شاخص های روانشناختی افراد متقاضی دریافت گواهی نامه رانندگی پایه یك یا پایه دو است.
** ویژگی های روانشناختی رانندگان
دكترای تخصصی روانشناسی عمومی با تاكید بر ارزیابی ویژگی های روانشناختی رانندگان گفت: به طور كلی اگر بخواهیم در كشور آمار تصادفات جاده ای به حداقل ممكن كاهش یابد، نیازمند این هستیم كه در گام اول استانداردهای مورد نیاز برای معاینات روانشناختی را طراحی كنیم و بحث مهمتر اینكه ابزارهای روانشناختی استاندارد موجود در جهان را مدنظر قرار دهیم.
علیزاده افزود: این استانداردها حوزه های مختلفی را شامل می شود؛ اول اینكه برخی توانایی های شناختی را باید راننده ها یا راهبران قطار و مترو و خلبانان و راهبران كشتی مانند كاپیتان یا ملوانان دارا باشند كه در قالب آنها زمان واكنش یا عكس العمل راننده نسبت به یك محرك خاص بررسی می شود به این صورت كه هرچه زمان عكس العمل نسبت به یك محرك كمتر باشد به همان نسبت احتمال تصادف كمتر می شود.
وی به میزان توجه و تمركز رانندگان به عنوان موضوع مهم دیگر اشاره و اظهار كرد: یكی از پنج عامل ایجادكننده تصادف كه پلیس ناجا نیز اعلام كرده است، عدم توجه رانندگان به جلو و عدم رعایت فاصله طولی خودروها است؛ عدم رعایت فاصله طولی یك بحث و اینكه فرد چقدر می تواند در درازمدت توجه و تمركز خود را حفظ كند، بحث دیگری است كه باید مورد توجه قرار گیرد.
علیزاده استدلال استقرایی را از دیگر ویژگی های روانشناختی مورد نیاز رانندگان دانست و گفت: استدلال استقرایی به این معنا است كه یك راننده چقدر می تواند پیامد رویدادهای خاص را پیش بینی كند؛ به عنوان مثال زمانی كه می خواهد سبقت بگیرد باید سرعت خودروی خود و میزان سرعت خودروی مقابل را تخمین بزند یا مسائلی مانند سطح هوشی كه باید هر راننده حداقل حد متوسط هوشی را داشته باشد.
** ویژگی های شخصیتی
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به لزوم دارابودن ویژگی های شخصیتی استاندارد رانندگان برای داشتن عملكرد مناسب در حین رانندگی اشاره كرد و گفت: یكی از این ویژگی ها 'توانایی كنترل' و اینكه فرد چقدر به این موضوع معتقد است كه رویدادهایی كه اتفاق می افتد، تحت كنترل او است؛ برخی تصور می كنند كه رویدادها تصادفی اتفاق می افتند این افراد مستعد تصادف هستند در حالی كه در مقابل افرادی هستند كه معتقدند یك تصادف وابسته به عملكرد خودشان است و اگر عملكردشان درست باشد، احتمال تصادف كاهش می یابد.
علیزاده، مسئولیت پذیری را از دیگر ویژگی های شخصیتی برشمرد و افزود: بحث بعدی در ویژگی های شخصیتی مسئولیت پذیری است به این معنا كه آیا یك فرد مسئولیت پذیر هست و مسئولیت رفتار و عملكرد خود را می پذیرد؛ در حوزه رانندگی مثلا اگر متوجه وقوع یك حادثه در چند متر جلوتر از خودروی خود شد، آیا فلاشر می زند تا به راننده های عقبی اعلام خطر كند و آیا قوانین و مقررات را رعایت می كند.
وی یادآور شد كه نبود این ویژگی های شخصیتی می تواند روی عملكرد رانندگان تاثیر بگذارد و زمینه بروز تصادف و حوادث را فراهم كند و از این روست كه باید اینگونه موارد نیز در استانداردهای ملی معاینات روانشناختی رانندگان لحاظ شود.
** اختلالات روانشناختی و شخصیتی
عضو هیات علمی دانشكده روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با تاكید مجدد بر ضرورت بررسی ویژگی های روانشناختی و شخصیتی رانندگان، اظهار كرد: نبود این ویژگی ها سبب بروز اختلالات روانشناختی و شخصیتی می شود كه می تواند در عملكرد رانندگی و راهبران سیستم های حمل و نقل اثرگذار باشد؛ به عنوان مثال یك راننده نباید اضطراب تامین یافته، افسرگی مزمن، اختلال دوقطبی یا اختلال اسكیزوفرنی داشته باشد چراكه ابتلا به هر كدام از این اختلالات مشكل ساز است.
علیزاده گفت: همین طور برخی اختلالات شخصیتی ضداجتماعی مانند لایی كشیدن و توجه جدی به مقررات رانندگی ناشی از این اختلال، یا رفتارهای نمایشی مانند دوردوركردن در معابر شهری كه افرادی كه اختلال شخصیتی نمایشی دارند، بیشتر دست به این كارها می زنند.
درحال حاضر و در شرایط نبود استاندارد ملی معاینات روانشناختی رانندگان، آیین نامه ای وجود دارد كه تاحدودی شرایط روانی متقاضیان دریافت گواهی نامه پایه یك و دو رانندگی بررسی می شود؛ در این آیین نامه درخصوص هر كدام از موارد معاینه چشم و شنوایی چند صفحه توضیح داده شده اما در مورد مسائل روانشناختی تنها در یك نیم صفحه اشاراتی شده است.
در شرایطی كه سالانه با حجم زیادی از متقاضیان جوان دریافت گواهی نامه رانندگی كه سرمایه های انسانی كشور محسوب می شوند، روبه رو هستیم، تدوین استانداردهای خاص برای هر یك از حوزه های مرتبط با رانندگی مانند رانندگی حرفه ای، شهری و راهبران وسایل مختلف حمل و نقل بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.
علمی**1834**1440
تهران - ایرنا - ایران از جمله كشورهایی است كه تصادفات جاده ای زیادی دارد؛ به گونه ای كه آمارها نشان از كشته شدن 210 هزار ایرانی در تصادفات رانندگی طی یك دهه اخیر دارد؛ درحالی كه به گفته كارشناسان یكی از عوامل اصلی بروز این حوادث بی توجهی به موضوع روانشناسی ترافیك است.
