چابهار، تنها بندر اقيانوسي ايران؛ نماد عزم ايران براي توسعه منطقه

در ادامه اين گزارش آمده است: سواحلي فراموش‌شده كه چابهار نگين آن است و مي‌رود كه به سطحي قابل‌قبول از توسعه برسد و الگوي برنامه‌ريزي و آمايش سرزمين در ايران شود. دوم تبديل چابهار به هاب لجستيكي براي ارتباط افغانستان و آسياي مركزي به آب‌هاي بين‌المللي در كمترين فاصله و كارآمدترين ساختارهاي لجستيكي و خدمات بندري. علاوه بر آن «منطقه آزاد تجاري چابهار» به‌عنوان زيرساخت فعاليت‌هاي اقتصادي و تجاري آمادگي جذب و جلب سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي را دارد و تحولات چشمگيري در تبديل آن به يك منطقه فعال اقتصادي صورت گرفته است.

در اين ميان همكاري‌هاي هندوستان با ايران براي ايجاد زيرساخت‌هاي بندري و راه‌آهن در چابهار جهت برقراري ارتباط با افغانستان منجر به امضاي توافق‌نامه سه‌جانبه ايران، هندوستان و افغانستان شده كه آينده‌اي روشن را پيش‌روي منطقه ترسيم كرده است. هندوستان و افغانستان به‌عنوان دو شريك استراتژيك براي برقراري ارتباط با يكديگر با برخي دشواري‌ها از سوي كشور واسط يعني پاكستان روبه‌رو هستند، به همين سبب آنها با بررسي‌هاي همه‌جانبه به اين نتيجه رسيده‌اند كه از كوتاه‌ترين فاصله قابل دسترس با يكديگر ارتباط برقرار كنند و آن ايران است كه نقطه تلاقي آن در بندر چابهار تعيين شده است. در اين بازي هر سه طرف موافقت‌نامه وارد يك بازي برد-برد شده‌اند.

در شمال غربي افغانستان معادن ارزشمندي وجود دارد كه امكان استخراج و بهره‌برداري از آنها در شرايط كنوني وجود ندارد. دولت افغانستان براي بازساي كشور نياز به درآمدهاي خارجي دارد. ارزش مواد معدني افغانستان چند هزار‌ ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود. مواد معدني حجم زياد و ارزش كمتري دارند بنابراين براي صادرات آن نياز به زيرساخت‌هاي راه‌آهن است. هندوستان خريدار مواد معدني افغانستان است تا در صنايع خود مواد معدني را به فراورده‌هاي معدني تبديل كند. ايران در اين بين به‌عنوان نقطه‌اي كليدي ايفاي نقش مي‌كند. راه‌آهن ايران-افغانستان از نقطه چابهار تا زاهدان و سپس تا زرنج با سرمايه‌گذاري ملي و با شراكت هند در حال ساخت است.

از ديگر سو اتصال راه‌آهن خواف (در استان خراسان) به هرات (در افغانستان) در آينده‌اي نزديك به اتمام خواهد رسيد و از ديگر سو راه‌آهن مزارشريف- هرات از سوي ازبكستان در دستور كار قرار گرفته و آماده سرمايه‌گذاري است. اينها همه نقشه راه آينده توسعه چابهار و منطقه است كه تحولي اساسي در منطقه پديد خواهد آورد.

**امتياز چابهار براي افغانستان محصور در خشكي
عدم دسترسي مستقيم افغانستان به آب‌هاي آزاد، همواره يكي از موانع جدي توسعه اين كشور قلمداد شده است و دسترسي به آب‌هاي آزاد براي اين كشور تنها از مسير دو همسايه شرقي و غربي يعني پاكستان و جمهوري اسلامي ايران ميسر است. بندر كراچي پاكستان، تاكنون تنها مسير دسترسي افغانستان به آب‌هاي آزاد محسوب مي‌شد اما به گفته مقامات افغانستان، نقض مكرر معاهدات امضاشده بين دو كشور از سوي پاكستان مانعي براي استفاده بهينه از بندر كراچي و توسعه روابط اقتصادي و تجاري كابل - اسلام‌آباد بوده است.

دولت افغانستان براي خروج از اين انحصار، در جست‌وجوي راه‌هاي بديل بوده است. بندرعباس از ديگر بنادر موجود در منطقه براي ترانزيت كالا به افغانستان و از افغانستان به مقاصد ديگر است اما با مطرح‌شدن چابهار و امتيازات چشمگير آن، روزنه اميد جديدي به روي افغانستان گشوده شد. مشاركت و سرمايه‌گذاري هند در اين بندر، جذابيت آن را براي دولت افغانستان افزون كرد. پس از امضاي معاهده سه‌جانبه ايران - افغانستان - هند در زمينه بندر چابهار، اولين بخش از اسكله اين بندر با حضور رئيس‌جمهوري اسلامي ايران و مقامات ١٧ كشور افتتاح شد. همچنين سه محموله از كمك‌هاي غيرنقدي هند به مقدار ١١٠‌ هزار تن گندم از بنادر هندوستان به مقصد اين بندر و افغانستان، ارسال و در مراسم خاصي وارد افغانستان شد.

افغانستان محصور در خشكي است و بندر چابهار با موقعيت مناسب راهبردي‌ تنها مسير با ضريب امنيتي بالا براي اتصال و ورود به آب‌هاي آزاد اقيانوسي است. ترانزيت و صادرات كالاهاي افغانستان از طريق چابهار به‌ دليل نزديكي و همسايگي دو كشور دوست بسيار به‌صرفه و مفيد است. ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي ترانزيت و صادرات در دستور كار دولت افغانستان است و به‌زودي عمليات اجرائي پروژه خط آهن مرز «ميلك» ايران تا هرات افغانستان با سرمايه‌گذاري كشور هند آغاز خواهد شد.

افغانستان با سيستان‌وبلوچستان مرز مشترك دارد و اين استان از گذشته دور ميزبان افغان‌ها بوده است. فعاليت و ثبت ١٣٠ شركت از سوي تجار افغان در منطقه‌ آزاد چابهار، نشان از اهميت بالاي اين منطقه براي سرمايه‌گذاران كشور افغانستان دارد. چابهار يكي از راه‌هاي اتصال كشور افغانستان به آب‌هاي آزاد است و اولويت اصلي سرمايه‌گذاري در اين منطقه با تجار و فعالان اقتصادي كشور دوست و همسايه است. پنج پروتكل و تفاهم‌نامه براي توسعه روابط اقتصادي و تجاري با افغانستان به امضا رسيده و ٥٠ هكتار زمين نيز براي سرمايه‌گذاري آن كشور در چابهار اختصاص يافته است.

با درنظرگرفتن همه ويژگي‌هاي بندر چابهار پيش‌كرانه‌اي به وسعت درياي عرب و اقيانوس هند به روي اين منطقه گشوده شده است. پس‌كرانه آن استان‌هاي سيستان‌وبلوچستان، استان‌هاي خراسان‌جنوبي و استان خراسان‌رضوي در قلمرو ايران و افغانستان در شرق اين كريدور و آسياي مركزي در شمال اين كريدور به‌ شمار مي‌روند كه هم بازار مصرفي براي كالاها و هم صدور محصولات و مواد معدني و انرژي مي‌تواند باشد كه جمعيتي بيش از صد‌ ميليون را مي‌تواند پوشش دهد.

**سرمايه‌گذاري براي كشورهاي دوست
آينده چابهار نويد‌بخش توسعه اقتصادي است. درعين‌حال كريدور چابهار –زاهدان-سرخس كه در آينده، چابهار را از طريق ريل و جاده به افغانستان و آسياي مركزي متصل مي‌كند، در مبادلات منطقه‌اي از طريق راه‌آهن به هرات-مزار شريف-حيرتان به ازبكستان و قزاقستان و چين متصل مي‌شود. همچنين مي‌تواند نقش مكمل يا جايگزين در مواقع ضروري براي كريدور اقتصادي چين-‌پاكستان (CPEC) باشد. از ديگر سو، بندر چابهار و كريدور محور شرق ايران در آينده توانايي همكاري با ابتكار «همكاري‌هاي اقتصادي منطقه آسياي مركزي» (CAREC) داشته و شبكه‌هاي ريلي و جاده‌اي اين مجموعه را از طريق جاده و ريل قلمرو ايران به بازارهاي حوزه خليج‌ فارس و اقيانوس هند اتصال دهد.

مزاياي چابهار و محور شرق در ايران نسبت به كريدورهاي موازي برخورداري از امنيت كامل در قلمرو ايران است و مسير‌هاي به كار گرفته‌شده به دور از مناطق مناقشه‌برانگيز مانند كشمير است كه بين هند و پاكستان ممكن است انجام پروژه كريدور اقتصادي چين-پاكستان را با موانعي روبه‌رو كند. همچنين ناامني موجود در بلوچستان پاكستان در حوزه گوادر ممكن است توسعه آن را با موانعي روبه‌رو كند.

سرمايه‌گذاري و فعاليت‌هاي جمهوري اسلامي ايران در بندر چابهار اگرچه با همكاري هند و جلب سرمايه‌گذاري خارجي به پيش مي‌رود؛ ولي عزم دولت براي پيشبرد توسعه‌اي اين بندر و سواحل مكران است كه بنا شده است در منطقه مكران شهرك‌ها و استقرارگاه‌هايي براي اسكان بيش از ١٥٠‌ هزار نفر در برنامه ششم توسعه (١٣٩٦-١٤٠١) ايجاد شود كه زمينه‌اي جذاب براي سرمايه‌گذاري ملي و خارجي است. اين شهرك‌ها با نقش خدماتي و ماهي‌گيري و گردشگري فرصت‌هاي مناسبي را پيش‌رو قرار خواهند داد.

از‌اين‌رو گاهي برخي مطالب درباره اتصال ريلي گوادر به چابهار از سوي پاكستان مطرح مي‌شود كه به‌گونه‌اي براي كنترل فعاليت‌هاي هندوستان در چابهار ارزيابي مي‌شود. هرچند احداث و تكميل بندر گوادر از سوي چين مي‌تواند آن را به پايگاه نظامي براي استقرار ناوگان دريايي-نظامي چين تبديل كند؛ ولي ايران به فعاليت‌هاي نظامي خارجي در محدوده سرزميني و آب‌هاي خود اجازه رقابت بين چين و هند را نخواهد داد و جمهوري اسلامي ايران در چارچوب قانون اساسي خود به هيچ پيمان نظامي ملحق نشده و نخواهد شد؛ بنابراين بندر چابهار يك منطقه آزاد تجاري است و امكان سرمايه‌گذاري و فعاليت اقتصادي براي كشورهاي دوست را فراهم آورده است.

*منبع: روزنامه شرق؛ 1397،1،21
**گروه اطلاع رساني**2059**2002