ملاصدرا؛ بنیان‌گذار حكمت متعالیه كه به تعبیر برخی بزرگان از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام است برای فاصله گرفتن از دنیای رذالت ها و جهت آزادگی روح و فكر در اوج علم آموزی، كوله بار سفر بست و به گفته خود «از دنیای خمودی و جمود و ناسپاسی به گوشه‌ای پناه بردم و در انزوای گمنامی و شكسته حالی پنهان شدم، دل از آرزوها بریدم و همراه شكسته‌دلان بر ادای واجبات كمر بستم».
محمد بن ابراهیم قوامی شیرازی ملقب به صدرالمتالهین یا ملاصدرا از بزرگان فلسفه اسلامی و از دانشمندان برجسته جهان در نهم جمادی الاولی سال 980 قمری در محله قوام شیراز دیده به جهان گشود.
پدر او خواجه ابراهیم قوامی مردی پرهیزگار، دیندار و دوستدار و حامی دانش و معرفت بود و محمد پس از سالها بچه دار نشدن ابراهیم به دنبال دعا و نذر و نیاز به وی مرحمت شد.
به روایتی خواجه ابراهیم قوام، مردی دانشمند و وزیر فرماندار فارس محمد میرزا كه بعدها به شاه محمد خدابنده معروف شد، بود؛ ابراهیم قوام از همان كودكی فرزندش را به مكتب‌خانه فرستاد و محمد دو سال در این مكتب‌خانه خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را فرا گرفت، سپس او را به یك معلم خانگی به نام ملا عبدالرزاق ابرقویی سپردند تا به محمد صرف و نحو بیاموزد.
دوران كودكی محمد كه به هوش و ذكاوت شهره بود به طور كلی در كسب علم و دانش های زمانه در فراز و نشیب های سیاسی و اجتماعی سپری شد.
در آغاز جواني با استعداد فوق‌العاده‌ای كه داشت، براي تحصیل به اصفهان رفت و با شیخ بهایی آشنا شد كه سنگ بنای شخصیت علمی و اخلاقی اش توسط این دانشمند جهاندیده بنا نهاده و تكمیل این بنای معنوی را استاد دیگرش میرداماد عهده دار شد.
اصفهان مركز علمي آن روزگار ایران بود و صفویان در آنجا مدارس متعددي دایر كرده بودند كه علما دانش‌های گوناگون را در آنجا تدریس می‌‌كردند، ملاصدرا علوم نقلي و حكمت را نزد شیخ بهائي، میرداماد و میرابوالقاسم فندرسكي آموخت.
پس از تكمیل تحصیلات و نیز با فشار بعضي از علماي ظاهربین اصفهان كه با مشرب عرفاني او مخالف بودند، به ناچار اصفهان را ترك كرد و به روستای كهك قم رفت و در هفت سال یا بنا بر قولي 15 سال دوران تبعید در آنجا به ریاضت مشغول شد و سرانجام به مرتبه كشف حقایق رسید.
وی در مقدمه كتاب «اسفار» دلایل بیزاری خود را دوری از جاهلان فرزانه نمای زمان خویش و عزلت و تصوف خود در كهك بیان داشته است.
رفته‌رفته آوازه ملاصدرا در شهرهای اطراف پیچید و مریدان و طالبان بسیاري به حضورش شتافتند، در این هنگام الله‌وردي خان والي فارس مدرسه ای در شهر شیراز بنا كرد و از ملاصدرا دعوت كرد تا به وطن خویش بازگردد و در آن مدرسه به تدریس بپردازد.
با حضور وي در شیراز، مدرسه خان مهمترین مركز علمي ایران شد و تا هنگام حیات وي طالبان علم را از دور و نزدیك به خود جلب می‌‌كرد.
ملاصدرا شاگردان بسیار داشت كه از آن جمله ملامحسن فیض كاشانی و ملا عبدالرزاق لاهیجی دو دامادش را می توان نام برد.
در زمان حیات ملاصدرا یعنی در اواخر قرن دهم و شروع قرن یازدهم هجری، كلام و فلسفه از علوم رایج و محبوب آن زمان به شمار می رفت، دلیل عمده گسترش این علم نسبت به سایر علوم آن زمان مانند فقه، ادبیات عرب، ریاضی، نجوم و طب و همچنین هنرهای رایج آن زمان مانند خوشنویسی، معماری و كتیبه را می توان در شرایط اجتماعی آن دوران كه خود زاییده شرایط سیاسی حاكم بر كشور بود، دانست.
عدم وابستگی و استقرار و مركزیت حكومت وقت، امنیت و آزادی خاصی را در آن زمان، حكم‌فرما ساخته بود كه شكوفا شدن استعدادها و گسترش هنر و علم را در پی داشت.
ملاصدرا نیز در علوم متعارف زمان به ویژه در فلسفه اشراق، مكتب مشاء، كلام، عرفان و تفسیر قرآن مهارت یافت.
او آثار فلسفی متفكرانی چون سقراط ، افلاطون، ارسطو و شاگردانش و دانشمندانی چون ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی را دقیقا بررسی كرد، موارد ضعف آنها را باز شناخت و مسائل مبهم مكاتب را به خوبی دانست.
او در آثار خود، تلفیقی از هزار سال تفكر و اندیشه اسلامی پیش از زمان خود را به نمایش گذاشت و ایده های «اصالت وجود» و «حركت جوهری» را مطرح كرد.
«حكمت متعالیه» مهمترین كتاب ملاصدرا به شمار می آید كه حاوی ژرف ترین پاسخ ها به مسائل فلسفی است، وی كتابی به نام «عروة الوثقی» در تفسیر قرآن و شرحی بر كتاب روضه فقیه مشهور لبنانی «شهید» نوشته و چند كتاب دیگر در فلسفه نیز به وی نسبت داده‌‌اند.
ملاصدرا علاوه بر سلوك در عرفان به عنوان یكی از موفق ترین فلاسفه مطرح است، از ملاصدرا آثار درخشانی باقی مانده است كه از جمله آنها می توان، اسفار اربعه، مبدا و معاد، دیوان اشعار، حدوث العالم ، مفاتیح الغیب و متشابهات القرآن را نام برد.
ملاصدرا پنج فرزند شامل سه دختر و دو پسر داشته كه بزرگترین فرزندش به نام ام كلثوم، دانشمند و شاعر و زنی اهل عبادت و زهد بوده و به همسری ملا عبدالرزاق لاهیجی (شاگرد معروف ملاصدرا) درآمده و دختر دیگر او زبیده همسر علامه فیض كاشانی بود.
ملاصدرا تا پایان عمر در شیراز به تالیف و تدریس پرداخت و در این مدت هفت بار با پای پیاده به خانه خدا سفر كرد و در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری به سن 71 سالگی درگذشت.
براساس برخی اسناد، بنا بر سنت شیعیان، پیكر او را از بصره به شهر نجف بردند و بنا بر گفته نوه وی علم‌الهدی او را در سمت چپ صحن حرم حضرت امیرالمومنین (ع) دفن كردند.
امام خمینی (ره) در شرح چهل حدیث، ملاصدرا را فخر شیعه معرفی می‌كند و او را چنین لقب می‌دهد: «جناب محقق فلاسفه و فخر طایفه حقه، صدر المتألهین، رضوان الله علیه...»
اول خردادماه نیز در تقویم رسمی كشور به بزرگداشت ملاصدرا (صدرالمتالهین) اختصاص یافته است.
فراهنگ**3009**1055
تهران- ایرنا- «وقتی دیدم زمانه با من سر دشمنی دارد و به پرورش اراذل و جهال مشغول است و روز به روز شعله‌های آتش جهالت و گمراهی برافروخته‌تر و بد حالی و نامردمی فراگیرتر می‌شود ناچار روی از فرزندان دنیا برتافتم و دامن از معركه بیرون كشیدم».
