سرنوشت سیاسی تركیه در گرو نوسانات ارزش «لیر»

واحد پول تركیه از اوایل سال جاری میلادی بیش از 20 درصد از ارزش خود را از دست داده است و این روزها یك دلار آمریكا به قیمت 4.93 لیر فروخته می شود. شهروندان تركیه از بیم ادامه این روند و به بادرفتن دارایی هایشان یا طلا می خرند یا لیرهایشان را به یورو و دلار تبدیل كرده اند. آیا لیر سرانجام در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی 24 ژوئن (سوم تیر) به یكه تازی اردوغان در میدان سیاسی تركیه پایان می دهد؟
اردوغان دو هفته پیش «دشمنان تركیه، دلالان ارز و لابی های سودجو» را عامل بحران پولی كشور معرفی كرده بود. او دیروز از مردم خواست دلار و یورو را از «زیر بالش» درآورده و به لیر تبدیل كنند. بینالی یلدریم نخست وزیر تركیه هم اطمینان داده كه «نوسان در بازار ارز موقتی و دوره ای است».
اما شهروندان تركیه هنوز نسبت به تضمین های دولت اعتماد ندارند و همچنان در صف های خرید طلا ،دلار و یورو هستند.

**فرار سرمایه ها
بحران لیر دو عامل اساسی دارد كه یكی در داخل تركیه و دیگری در خارج است. این كشور همچون بسیاری از بازارهای نوظهور دنیا با كاهش سرمایه گذاری خارجی روبرو است. برخی از آنها فعلا از این وضعیت متلاطم خارج شده اند اما تركیه و آرژانتین همچنان گرفتار مانده اند.
سرمایه گذاران اخیرا پول های خود را به امید سرمایه گذاری سودآورتر به كشورهای توسعه یافته و باثبات منتقل كرده اند. چین، آمریكا و ایتالیا مقصدهای اصلی این سرمایه ها به شمار می آیند.
پیش بینی می شود نرخ بهره در آمریكا در پایان سالجاری بار دیگر افزایش پیدا كند و دلار در مقابل سایر ارزها قدرت بیشتری به دست آورد. همچنین احتمال جنگ تجاری چین و آمریكا كاهش پیدا كرده و ایتالیا هم سرانجام عزم كرده كه از بی ثباتی سیاسی عبور كرده و یك دولت ائتلافی تشكیل دهد.
این به معنای آن است كه سرمایه گذاران دستكم در كوتاه مدت علاقه ای به سرمایه گذاری در بازارهای نوظهوری مانند تركیه نداشته باشند. پولی كه این سرمایه گذاران از تركیه و اقتصادهای مشابه خارج می كنند باعث شده این كشور با كمبود ارز مواجه شود.
تركیه پیشتر روابط كم تنشی با آمریكا، مخصوصا در دوره ریاست جمهوری باراك اوباما داشت و به خوبی با دلار هماهنگ می شد. اما تحولات منطقه ای سال های اخیر و تنش های مداوم با دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریكا، آنكارا را به سمت شرق متمایل كرده است.
تركیه درحال حاضر به مناسبات با روسیه اهمیت زیادی می دهد. آمریكا نیز ترجیح می دهد كه روابط تجاری بهتری با همسایگان تركیه مانند گرجستان، اوكراین و حتی جمهوری آذربایجان داشته باشد. این نابسامانی در روابط سیاسی دو كشور و حتی احتمال بروز دوره های تكرارشونده تشنج بر سر سوریه و سایر تحولات منطقه ای، سرمایه گذاران را از فعالیت در تركیه بازداشته است.

**وعده جنجالی اردوغان
بحران جاری زمانی اوج گرفت كه اردوغان در جریان سفر چند روز پیش به انگلیس با بلومبرگ مصاحبه كرد و گفت كه می خواهد بعد از انتخابات تاثیر بیشتری در سیاست گذاری های پولی داشته باشد. او وعده داد كه پس از انتخابات نظم مالی را برقرار كرده و تورم را مهار كند. اردوغان در یك اقدام عجیب به دفتر حزبش یعنی عدالت و توسعه فراخواند. ملاقات در چنین محل غیرمعمولی اعتماد سرمایه گذاران را سلب كرد.
بازاری مانند تركیه علاقه ای به دخالت سیاسیون در امور مالی ندارد. در پی این تحولات، سرمایه گذاران بین آن دارند كه كنترل اردوغان بر سیاست های پولی افزایش یافته، استقلال بانك مركزی پیدا كرده و مدیریت اقتصادی كشور تصمیمات نادرستی را به آنها تحمیل كند. بنابراین، اعتماد مصرف كنندگان داخلی به دولت سلب شده و مردم برای حفظ ارزش پول و دارایی های خود به ارز خارجی روی آورده اند. شركت های خصوصی هم جزو دیگر گروه های اصلی هستند كه تقاضای بالایی برای ارز خارجی دارند. سرمایه گذاران خارجی هم كوچ از تركیه را بهترین راه محافظت از ثروت خود یافته اند.

**راه فرار از بحران
اردوغان برای مقابله با بحران ،نسخه ای را كه بانك مركزی برای او پیچیده به اكراه پذیرفته است. بانك مركزی تركیه تصمیم گرفته نرخ سود بانكی را سه درصد افزایش داده و به 16.5 درصد رسانده و ارزش لیر را بازگرداند. این بانك همچنین وعده داده به شركت ها كمك كند تا بخشی از بدهی خارجی خود را به راحتی پرداخت كنند.
در شرایط فعلی، تنها راه مقابله با بحران لیر افزایش نرخ سود بانكی است كه از یك سو، روش مورد علاقه اردوغان نیست و از سوی دیگر، تاثیر مثبت آن در طولانی مدت قطعی و مسلم نیست. رئیس جمهوری تركیه تاكید می كند كه لیر به جای آنكه در بانك باشد، باید صرف سرمایه گذاری و رشد صنعت و بازار شود.
افزایش نرخ بهره باعث شده كه لیر اندكی از ارزش از دست رفته را بازیابد اما اقتصاددانان نگران هستند كه اقتصاد این كشور نتواند به طور كامل از این وضعیت ناخوشایند خارج شود. این نگرانی به دلیل تجربه ناموفقی است كه این كشور در سال های اخیر داشته است. تركیه در ژانویه 2014 هم در موقعیت مشابهی نرخ بهره را افزایش داد اما از آن هنگام لیر نیمی از ارزش خود را از دست داده است. به همین جهت، بازار هنوز نگران و عصبی است و منتظر یك راهكار بهتر است.

تاثیر بر امیدهای انتخاباتی عدالت و توسعه:
اقتصاد این روزها به كلیدی ترین موضوع انتخاباتی تبدیل شده است، حتی بیشتر از دیگر دوره های انتخاباتی. اردوغان با این امید كه در وضعیت بهبود نسبی اقتصادی پایه های قدرتش را مستحكم تر كند، در كمال شگفتی انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری اعلام كرد. او قصد داشت با این ترفند تا پیش از گسترش بحران و نمایان شدن تمام تاثیرات آن قدرت را حفظ كند.
البته هنوز میزان تاثیر بحران جاری بر نتایج انتخابات به طور كامل مشخص نشده است و به گفته برخی كارشناسان شاید تاثیر چندان مخربی برای اردوغان نداشته باشد. برخی تحلیل گران عقیده دارند، از آنجا كه جامعه تركیه به شدت دوقطبی است و هواداران اردوغان نرخ بالای تقریبا ثابتی دارند دوباره همان ها به او رای خواهند داد.
ییلدریم نخست وزیر تركیه و یار اردوغان حدود یك ماه پیش بسته اصلاحات اقتصادی و اجتماعی حزب عدالت و توسعه را اعلام كرد. به گفته وی، این بسته 6 تریلیون دلاری شامل پاداش كارمندان دولتی، معافیت مالیاتی و افزایش حقوق مستمری بگیران است.
اما بحران لیر و وخامت نسبی اوضاع معیشتی مردم در یك سال اخیر تردیدهایی را در مورد آینده عدالت و توسعه ایجاد كرده است. گروه تحقیقاتی «متروپول» كه در آنكارا مستقر است، ماه آوریل نتایج یك نظرسنجی را منتشر كرد كه در آن آمده بود كه 50.6 درصد از مردم می گویند شرایط معیشتی و سطح رفاهی آنها در یك سال گذشته «وخیم شده است.» تنها 16.6 درصد از اوضاع زندگی خود ابراز رضایت كرده اند. گفته می شود این مساله به دلیل آن است كه در حدود دو سال اخیر یعنی پس از كودتای 2016 تركیه اردوغان تلاش كرده تا قدرت را در دستان خود متمركز كند. لذا، دخالت های وی روند رونق اقتصادی را معكوس كرده است.
كاهش ارزش لیر بیش از همه به كسب و كارهای كوچك و بخش زیادی از افراد طبقه متوسط لطمه زده است؛ یعنی همان دسته ای كه اردوغان همواره به آرای آنها متكی بوده است. شاید حاكمان سیاسی و مدیران اقتصادی تركیه تا روز انتخابات راهكار موقتی ارائه دهند اما اگر قولی درباره حفظ استقلال بانك مركزی ندهند، هم اردوغان از آرای این طبقه محروم می شود و هم فرار سرمایه ها از تركیه و روند سقوط لیر ادامه خواهد یافت.
گزارش از هرمز برادران
شبك**1392