شورای همكاری خلیج فارس در كما

در یك سو 'محمد بن سلمان' ولیعهد و وزیر دفاع عربستان میزبان 'محمد بن زاید' ولیعهد و معاون فرمانده عالی نیروهای مسلح امارات در جده بود . رسانه های دو طرف از این دیدار به اولین نشست 'شورای هماهنگی سعودی – اماراتی ' تعبیر كردند.
درست در همان ساعاتی كه جلسه جده برپا شده بود در سوی دیگر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر عصر چهارشنبه در دوحه پذیرای 'یوسف بن علوی' وزیر مشاور در امور خارجی سلطنت عمان بود.
این دیدارهای جداگانه در ادامه دو دستگی و تنش میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس برگزار شد . تنشی كه در یك سوی آن امارات و عربستان و بحرین و در سوی دیگر آن قطر و كویت و عمان ایستاده اند.

*** ماهیت شورای همكاری خلیج فارس
ایده تشكیل شورای همكاری خلیج فارس در سال های اولیه دهه 70 میلادی بین كشورهای منطقه وجود داشت . بر اساس این ایده ایران و عراق هم در این شورا جای داشتند. اما مخالفت دولت وقت عراق و اختلاف كشورهای عربی با رژیم وقت ایران باعث شد این ایده عملی نشود و تشكیل شورا متوقف شود.
پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی در ایران نگرانی برخی رژیم های مرتجع عرب از آرمان های آن از یك سو ، شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و سیاست دولت آمریكا برای ایجاد كمربند امنیتی علیه ایران بار دیگر ایده تشكیل شورای همكاری خلیج فارس را جدی كرد.
بهمن 1359 و پس از تشكیل سومین كنفرانس سران كشورهای اسلامی در طائف عربستان، رهبران كشورهای حوزه خلیج فارس در حاشیه كنفرانس طائف یك اجلاس غیر رسمی تشكیل دادند. دستور این اجلاس «بررسی موضع و همكاری بین كشورهای منطقه» بود. نتیجه این اقدامات و مذاكرات سرانجام منجر به تشكیل شورای همكاری خلیج فارس در 26 مه 1981 (اردیبهشت 1360) شد.
بدین ترتیب شورای همكاری خلیج فارس با گردهمایی كشورهای عربستان، بحرین، كویت، عمان، قطر، و امارات متحده عربی رسما با هدف مقابله با جمهوری اسلامی ایران تشكیل شد.
اهداف اولیه و اعلامی كه برای تشكیل شورای همكاری خلیج فارس اعلام شد عبارت بودند از؛
- بررسی تحولات منطقه ای و ارزیابی امور سیاسی در حوزه خلیج فارس و خاورمیانه
-ایجاد قوانین جامع مشترك در زمینه اقتصادی، مالی، تجارت، گردشگری، قضایی و دولتی میان اعضای شورا
-تقویت امور علمی و تكنولوژیكی، امور صنعتی، كشاورزی و آبرسانی
-ایجاد مراكز تحقیقاتی - علمی
-تشویق همكاری های بخش خصوصی كشورهای عضو
-تقویت روابط هر چه بیشتر میان مردم كشورهای عضو این شورا
واقعیت این است كه در كنار این اهداف ظاهرا خوب و مفید ، رویكرد ضد ایرانی این شورا به وضوح عیان بود و كاركرد اولیه آن نیز اتحاد كشورهای عرب حوزه خلیج فارس و همچنین حمایت همه جانبه از رژیم صدام در جنگ ایران و عراق بود.
در راستای همین رویكرد نیز اعضای شورای همكاری خلیج فارس در طول جنگ 8 ساله از هیچ كمك سیاسی ،اقتصادی و نظامی به رژیم صدام كوتاهی نكردند. با این وجود جمهوری اسلامی ایران بارها در طول جنگ اعلام كرد كه حاضر نیست رویكرد واحدی را نسبت به صدام و شورای همكاری خلیج فارس اتخاذ كند و ایران خواهان حسن همجواری و امنیت برای همه كشورهای منطقه خلیج فارس است.
روابط جمهوری اسلامی ایران با شورای همكاری خلیج فارس پس از جنگ تحمیلی هم – غیر از یك دوره كوتاه – تقریبا هیچگاه مثبت نبوده است . ورود آمریكا به منطقه خلیج فارس به عنوان یك بازیگر فرا منطقه ای و تاثیر پذیری اعضای شورا از این كشور ، اختلاف رویكرد ایران و كشورهای عضو شورا در خصوص حفظ امنیت منطقه ، حمایت های شورا از ادعاهای ارضی امارات ، برنامه هسته ای و نفوذ منطقه ای ایران و ... از مهم ترین دلایل این وضعیت به شمار می رود.
روی كار آمدن یك گروه ماجراجو، جوان و بی تجربه در عربستان كه درك درستی از تحولات منطقه ای ندارد و تصور می كنند توان حل مسایل از راه جنگ را دارند ، حمایت عربستان از جریان های تكفیری در مقابل حمایت ایران از جریان مقاومت ، جنگ یمن و بحران سوریه هم این روند را تشدید كرده است.
در این میان سلطنت عمان طی سال های اخیر سیاست بی طرفانه تری نسبت به روابط سایر اعضای شورا با جمهوری اسلامی ایران داشته و معمولا در جاه طلبی های عربستان و امارات خود را تعریف نكرده است .
روابط تهران – دوحه هم طی یك سالی كه از تحریم های عربستان ، امارات و بحرین علیه قطر می گذرد نسبت به گذشته بهتر شده است .
كویت هم سیاست بینابینی داشته است در مواردی به تهران نزدیك شده و در مواردی هم از بیم سعودی ها فاصله خود را حفظ كرده است .
در مقابل، سیاست سعودی ها ، امارات و بحرین در مقابل تهران از ابتدا تاكنون خصمانه بوده است . این سه كشور سال ها آمریكا را برای حمله به ایران ترغیب می كردند و بعد از آنكه آمریكا صاحب یك رییس جمهوری ماجراجو شد، او را تشویق كردند تا از برجام خارج شود و تحریم های ایران را برگرداند.
این سه كشور در كنار رژیم صهیونیستی تنها كشورهایی در جهان بودند كه از خروج یك جانبه آمریكا از برجام و اعمال تحریم های اقتصادی علیه تهران حمایت كردند.

*** عمیق شدن اختلافات اعضای شورا با تحریم قطر
اتخاذ سیاست های اصولی جمهوری اسلامی ایران مانع از رسیدن اعضای شورای همكاری خلیج فارس به اهداف خود برای از بین بردن یا كاهش نفوذ تهران در منطقه خلیج فارس و حتی غرب آسیا و خاورمیانه شد.
از سوی دیگر وجود اختلافات ارضی و مرزی بین 6 كشور ، رویكرد اعضا در قبال تحولات منطقه ای ، برتری طلبی عربستان نسبت به سایر اعضا و حضور آمریكا به عنوان یك بازیگر فرامنطقه ای با منافع خاص خود عملا این كشورها را به دو دسته تقسیم كرده است . در حالی كه عربستان با امارات و بحرین در یك سو قرار دارد ، قطر ، عمان و كویت هم سمت دیگری را انتخاب كرده اند.
كارشناسان سیاسی معتقدند تنش یك سال اخیر بین قطر و عربستان شكاف میان اعضا را گسترده تر از گذشته نمایان كرده است .
عربستان ، امارات ، بحرین و مصر 5 ژوئن 2017 ( 15 خرداد 96 ) قطر را متهم كردند كه از تروریسم حمایت می كند . متعاقب آن روابط خود با این كشور را قطع كردند و مرزهای زمینی ، دریایی و هوایی با این كشور را هم بستند و بدین ترتیب محاصره قطر آغاز شد.
این اتفاق دو هفته بعد از آن روی داد كه دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریكا 20 ماه مه سال 2017 میلادی (30 اردیبهشت 96) در اولین سفر خارجی خود در اجلاس ریاض با حضور شماری از كشورهای عربی شركت كرد.
میزبانی این اجلاس دستكم نیم میلیارد دلار هزینه روی دست سعودی ها گذاشته بود چرا كه ترامپ شرط كرده بود كه حضور او در این نشست می باید با عقد قراردادهای تجاری و تسلیحاتی همراه باشد.
البته ترامپ خوش خدمتی سعودی ها را با تاسیس 'مركز جهانی مبارزه با افراط گرایی' در ریاض جبران كرد و عربستان كشوری كه پرورشگاه اندیشه های وهابی و تروریستی بود به یك باره به مركزی برای مقابله با تروریسم معرفی شد.
چند روز بعد از حضور ترامپ رسانه های اماراتی و سعودی به نقل از خبرگزاری رسمی قطر ( قنا ) سخنان امیر این كشور را بازتاب داده بودند كه در آن از سیاست های جمهوری اسلامی ایران در منطقه و مقاومت جنبش های اسلامی از جمله حزب الله حمایت كرده بود. هر چند دوحه ساعاتی بعد اعلام كرد كه این خبر با هك شدن سایت خبرگزاری قطر روی خروجی آن قرار گرفته است اما رسانه های اماراتی و سعودی راه خود را پیش گرفتند و این امر منجر به قطع روابط با قطر شد.
به نظر می رسد دولت سعودی حضور و حمایت ترامپ را فرصت مناسبی برای تسویه حساب های قدیمی با قطر دیده بود و گمان می كرد كه قطر طی كمتر از یك ماه به زانو در خواهد آمد.
تحریم كنندگان 13 شرط برای از سرگیری روابط با قطر تعیین كردند شروطی كه اجرای هر بند آن مساوی نقض حاكمیت ملی قطر بود.
طی یك سالی كه از این واقعه می گذرد دولت سعودی از یك سو در انظار عموم تنش با قطر را مسئله ای بسیار كوچك ارزیابی می كرد و در نهان تلاش های وسیعی برای فشار اقتصادی ، سیاسی و روانی علیه قطر به عمل می آورد.
امارات و عربستان حتی در اروپا و آمریكا هزینه های زیادی كردند تا وجهه قطر در دنیا تخریب شود.
حمایت های جمهوری اسلامی ایران در روزها و ماه های اولیه برای قطر حیاتی بود . این كشور كه تقریبا تمام مواد غذایی خود را از امارات و عربستان تهیه می كرد ، بعد از بحران دچار شرایطی شده بود كه ادامه آن برای دوحه گران تمام می شد.
اما اكنون كه یك سال از این بحران گذشته است دولت قطر با حمایت های دوستان خود به ویژه ایران و برخی كشورهای دیگر از جمله تركیه توانست شوك های اولیه ناشی از محاصره را پشت سر بگذارد.
این جمله وزیر خارجه قطر بسیار معروف است كه گفت 'تهران هرگز از اختلافات سیاسی برای گرسنه نگاه داشتن مردم قطر استفاده نكرد'.
پس از آغاز بحران ، امیر كویت تلاش های زیادی برای حل بحران و آشتی قطر با عربستان انجام داد. دولت آمریكا هم اگرچه در ابتدا از ریاض حمایت كرده بود اما در ادامه تمایل بیشتری برای حل اختلافات از خود نشان داد اما هیچیك از این تلاش ها تاكنون مثمر ثمر نبوده است .
تنش طی یك سال گذشته نه تنها فروكش نكرده است كه هر روز بر دامنه آن افزوده می شود.
عربستان زمانی كه اعلام كرده بود قصد دارد با حفر كانال در تنها مرزی زمینی خود با قطر زباله های فعالیت های هسته ای آتی خود را در این منطقه دفن كند ، طی یك هفته اخیر در نامه ای به رییس جمهوری فرانسه از او خواسته است مانع فروش سامانه موشكی اس – 400 روسیه به قطر شود در غیر این صورت به این كشور حمله نظامی خواهد كرد.
كارشناسان معتقدند اگرچه اختلافات سیاسی به دلایل متعددی همواره میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس وجود داشته اما بحران قطر مهم ترین تنش در این نهاد محسوب می شود كه قبلا سابقه نداشته است .
'عبدالله بن حمد العطیه' معاون نخست وزیر قطر در این زمینه می گوید: دولت قطر در بحران جاری درس مهمی گرفت و ما در زمان حاضر می دانیم كه چگونه با اقتصاد و بازارهای خود رفتار كنیم و ما باید به خودمان متكی باشیم و ما دریافتیم كه چندان به برادران خود كه اقدام به محاصره دوحه كرده اند، اعتماد نكنیم. ما شورای همكاری خلیج فارس را در سال 1981تاسیس كردیم اما اكنون به نظر می رسد كه این شورای همكاری تقریبا به پایان كار خود رسیده است.

*** عبور امارات و عربستان از شورای همكاری
5 دسامبر 2017 ( 14 آذر 96) وزارت امور خارجه امارات عربی متحده از تشكیل ائتلاف جدید با عربستان سعودی ، جدای از شورای همكاری خلیج فارس خبر داد.
بر اساس اعلام منابع اماراتی طبق ماده اول این حكم، یك كمیته همكاری و هماهنگی مشترك بین امارات و عربستان سعودی تشكیل می شود .
اعلامیۀ وزارت خارجۀ امارات متحده دربارۀ تشكیل این كمیته، تنها ساعاتی قبل از آغاز نشست شورای همكاری كشورهای عرب خلیج فارس در كویت منتشر شد.
در این اعلامیه آمده بود كه تشكیل این «كمیتۀ مشترك همكاری» به تایید شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان، حاكم امارات رسیده است.
بنا بر این اعلامیه، ریاض و ابوظبی در چارچوب این كمیته جدید با یكدیگر در موضوعات نظامی، سیاسی، اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی و دیگر موضوعات مرتبط با منافع مشترك دو كشور همكاری خواهند كرد.
ناظران امور منطقه تشكیل چنین شورایی را در حالی كه قرار بود ساعاتی بعد نشست شورای همكاری خلیج فارس برگزار شود، عبور امارات و عربستان از شورای همكاری خلیج و فارس ارزیابی و پیش بینی كردند ، تشكیل این شورای جدید به معنای مرگ شورای همكاری قبل از رسیدن به چهل سالگی و بلوغ خواهد بود.
این پیش بینی با نشستی كه روز چهارشنبه گذشته در جده بین 'محمد بن زاید' ولیعهد ابوظبی و 'محمد بن سلمان' ولیعهد عربستان برگزار شد ، رنگ واقعیت به خود گرفت.
بر اساس اعلام منابع خبری سعودی این شورا كه 16 وزیر از دو كشور در آن عضو هستند، قرار است نقش هماهنگ كننده را در طرح های مشترك میان دو كشور با هدف ایجاد فرصت های كاری و افزایش سرانه داخلی و سرمایه گذاری میان دو كشور ایفا كند.
قرار است این شورا برای تقویت روابط دو كشور و استمرار آن چشم اندازی مشترك وضع و سیستمی فعال و متكامل بر منبای نقاط قوت دو كشور در بخش های سیاسی ، امنیتی ، نظامی راه اندازی كند.
همچنین منابع مختلف اعلام كردند كه 350 مسؤول از دو كشور روی طرح ‌های مزبور و در سه محور اصلی ' اقتصادی، انسانی و سیاسی - امنیتی - نظامی' كار خواهند كرد.
در نشست برگزار شده ضمن اعلام ساختار سازمانی این شورا، میان بن‌سلمان و بن‌ زاید 20 یادداشت تفاهم مشترك بین طرفین و در زمینه‌های مختلف امضا و قرار شد طرح های ارایه شده ظرف 60 ماه عملیاتی شود.
در این نشست دیگر متحد عربستان و امارات در شورای همكاری خلیج فارس یعنی بحرین هم حضور نداشت و این در حالی است كه منامه طی سال های اخیر دنباله رو سیاست های عربستان بوده است و در هر اقدامی پشت سر ریاض ایستاده بود.
حذف بحرین از این نشست نشان می دهد ، این كشور در معادلات ابوظبی و ریاض جایگاه ویژه ای ندارد و این دو تنها حمایت های منامه را می خواهند و این كشور را در حد و اندازه همكاری های راهبردی به حساب نمی آورند.
هرچند مقامات سعودی و اماراتی اصرار دارند كه «شورای هماهنگی عربستان- امارات» جایگزین شورای همكاری خلیج فارس نخواهد بود ولی با توجه به بازگذاشتن راه برای پیوستن سایر كشورهای خلیج فارس به این شورا‏ پیش بینی می شود این شورا به زودی عملا جایگزین شورای همكاری شود.
در واقع عربستان و امارات با تشكیل این شورا تلاش دارند سیطره بلامنازع خود بر سایر كشورهای كوچك منطقه خلیج فارس را به واقعیتی غیرقابل انكار تبدیل كنند.
به اعتقاد ناظران گسست و شكافی كه امروز میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس ایجاد شده است حتی در صورت پایان مسالمت آمیز تنش با قطر ترمیم نخواهد شد.
'عبدالباری عطوان' روزنامه نگار سرشناس عرب و سردبیر روزنامه 'رای الیوم' معتقد است : تاسیس شورای هماهنگی عربستان - امارات، شورای همكاری خلیج فارس را وارد اتاق مراقبت های ویژه كرده است.
خاورم**1508*1436*