دریاچه بزنگان خراسان در یك قدمی سرنوشت ارومیه

در فاصله 120 كیلومتری مشهد، 75 كیلومتری جنوب غربی سرخس و 3.5 كیلومتری شمال شرق روستای بزنگان یكی از زیباترین دریاچه های كشور دامن گسترده كه به عنوان دریاچه بزنگان شناخته می شود.
روزگاری نه چندان دور بزنگان پرآب با محیط سرسبز پیرامونش، سالانه میزبان هزاران پرنده مهاجر، گونه های آبزی از جمله شیرماهی و كپور، گونه های مختلف پرندگان و آبشخور گونه های مختلف جانوری بود و گردشگران و پرنده دوستان را جذب می كرد اما امروز در دوران افول؛ شوری آب، مرگ ماهیان دریاچه و كاهش شدید گونه های گیاهی اطراف دریاچه تنها چیزی است كه سالانه گردشگران و پرندگان شاهدند و البته پرندگان مهاجری كه به امید مكانی پرآب و سرسبز می آیند نیز با مشاهده این اوضاع، نومیدانه باز می گردند.
سالهاست كه با افزایش روزافزون آثار خشكسالی و كم شدن آب، بزنگان به نفس نفس افتاده و زنگهای خطر برای این اثر طبیعی ملی زیبا و منحصربه فرد به صدا درآمده است.
از تصرف زمین های اطراف دریاچه به بهانه برخورداری از اسناد مالكیت قدیمی گرفته، حكم هایی كه در تایید این اسناد مالكیت صادر می شود، شخم هایی كه با این حكم ها چهره زمین های كنار دریاچه را می خراشد و گونه های جانوری كه زندگیشان تهدید می شود تا شكارچیان غیرمجازی كه تیر خلاص گونه های جانوری این اثر طبیعی ملی را شلیك می كنند، همه و همه قلب تپنده دریاچه را به شماره انداخته بود.
اما این بار در تداوم خشكسالی ها، دیگر آب در رگ های بزنگان كم توان شده و هر روز این دریاچه را ضعیف و ضعیف تر می كند؛ كاهش آب، به عنوان بنیاد حیات و دوام دریاچه سبب شده كه افزایش درصد شوری به مرگ گونه های آبزی دریاچه منجر شده و دیگر وحوش برای خورن آب به این مكان مراجعه نكنند.
كاهش شدید بارندگی ها، خشك شدن و یا كم آبی شدید چشمه های تامین كننده آب دریاچه و تبخیر بالای آب به دلیل شدت گرمای منطقه كم كم و آرام آرام، جان بزنگان را می گیرد.
اگرچه اقداماتی در دو، سه سال گذشته برای حفاظت از این اثر طبیعی ملی انجام شده است اما گویی این اقدامات نوشدارویی بعد از مرگ بزنگان بوده و چندان ثمر نبخشیده است.
به گفته معاون امور تالاب ها در دفتر زیستگاه های سازمان حفاظت محیط زیست، حدود سه میلیون هكتار تالاب در كشور شناسایی شده كه تاكنون 30 درصد آن، معادل 60 تالاب خشكیده اند.
دریاچه بزنگان برای تداوم زندگی و حفظ طبیعت و محیط زیست منطقه، نیازمند یاری است و توجه به آن، تخصیص اعتبارات لازم برای انجام اقدامات حفاظتی را بیش از پیش ضروری كرده است.

*بزنگان ناخوش است
رئیس اداره حفاظت محیط زیست سرخس در خراسان رضوی اظهار كرد: اثر طبیعی ملی بزنگان این روزها اصلا حال خوبی ندارد و به شدت نیازمند توجه مسئولان است.
موسی غلامزاده با اشاره به تبخیر شدید آب به دلیل گرما و كاهش آبدهی چشمه های تامین كننده آب دریاچه، افزود: درصد شوری آب دریاچه بالا رفته است و همین امر موجب شده دیگر زیست گونه های ماهی در این دریاچه امكان پذیر نباشد.
وی با بیان اینكه تا 6 سال پیش پروانه صید ماهی برای بزنگان صادر می شد اما امروز هیچ ماهی در آب آن شنا نمی كند، گفت: درمنه و دیگر گونه های خانواده گندمیان از گونه های اطراف دریاچه اند كه متاسفانه به دلیل كاهش شدید بارندگی دوام چندانی نیاورده و در همان فروردین ماه خشك می شوند.
وی افزود: این وضعیت در كنار كاهش سطح آب دریاچه موجب شده تا بزنگان دیگر آن نمای زیبا و دل انگیز گذشته را نداشته باشد.
غلامزاده با اشاره به اینكه از 17 فروردین ماه امسال بارندگی ها در سرخس متوقف شده، افزود: همین امر موجب افزایش خشكی در سرخس و مناطق تحت حفاظت منطقه شده است.
وی بیان كرد: البته اقدامات خوبی از پارسال در حوزه دریاچه انجام شده اما اگر همین اقدامات 6 تا هفت سال پیش انجام می شد، وضعیت امروز دریاچه خیلی بهتر از الان بود اما متاسفانه بی توجهی به این ثروت زیست محیطی آثار منفی خود را گذاشته است.
وی در عین حال با تاكید بر ضرورت ایجاد زیرساختهای گردشگری، این امر را لازمه رونق و تحول منطقه دانست و افزود: حضور پرندگان مهاجر جاذبه خوبی برای حضورگردشگران ، پرنده دوستان و محققان است كه اكنون نیز تا حدی شاهد حضور آنها هستیم اما رونق آن نیازمند بهبود اوضاع دریاچه و البته تامین زیرساختهای لازم است.
رئیس اداره محیط زیست سرخس با بیان اینكه طرح مطالعات توجیهی دریاچه بزنگان در بخش مقدماتی انجام شده، گفت: در صورت تایید این مطالعات در سازمان مركزی، بخش بندی پایش و حفاظت دریاچه نیز انجام می شود و با تامین اعتبار می توان خونی دوباره در رگ های بزنگان جاری كرد.

*خشكسالی عامل تهدید بزنگان
مدیركل سابق حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: خشكسالی های پیاپی كه باعث كاهش سیلاب های فصلی و آبدهی چشمه های بالادست شده، مهمترین عامل خطر و تهدید حیات این اثر طبیعی ملی محسوب می شود.
حمید صالحی با اشاره به نبود منابع آب برای تغذیه این دریاچه افزود: خطر ورود لای به دریاچه همراه با سیلاب های فصلی به دلیل تخریب مراتع بالادست و وسعت كم دریاچه، وضعیت آن را بسیار شكننده و آسیب پذیر كرده است.
وی تاكید كرد: آب این دریاچه از ارتفاعات آهكی واقع در 20 كیلومتری جنوب دریاچه، توسط دو آبراهه اصلی كه از سمت شرق و غرب به این دریاچه متصل است، تامین می شود.
صالحی گفت: منابع آب زیرزمینی تغذیه كننده اطراف دریاچه بزنگان دو چشمه دائمی به نام های چشمه گل بی بی و چشمه كرق غلام است و البته بخش عمده ای از آب دریاچه توسط چشمه های فعال واقع در كف دریاچه تأمین می شود اما كم آبی شدید در این منابع آبی، بزنگان را تهدید می كند.

* احیای دریاچه نیازمند اعتبار
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز اظهار كرد: وضعیت دریاچه امسال نسبت به سنوات گذشته با توجه به اجرای پروژه های احیای دریاچه بهتر شده اما هنوز تهدیدها وجود دارد.
محمد عرفانی بیان كرد: انجام اقداماتی از جمله حفر كانال در ضلع غربی دریاچه برای جمع كردن آبها در روستای نزدیك دریاچه و هدایت سیلاب های جاری شده ضلع شرقی دریاچه موجب جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع آن شده است.
وی افزود: امسال نیز انتقال آب مازاد كشاورزان منطقه در برنامه است تا در خارج از فصل كشت و از طریق لوله گذاری به طول یك كیلومتر، این آب به بزنگان برسد.
وی با اشاره به اینكه بسیاری از تالاب ها و دریاچه ها در كشور به دلیل شدت خشكسالی خشك شده اند، افزود: خوشبختانه دریاچه بزنگان هنوز هم سرپاست و با حمایت و اجرای طرح های احیا، می توان آن را از نابودی نجات داد.
عرفانی با بیان اینكه طرح مطالعات توجیهی دریاچه بزنگان در حال انجام و رو به اتمام است، گفت: مساحت دریاچه معادل 42.3 هكتار و عمق كنونی آب دریاچه هشت متر است.
وی بیان كرد: نوسانات آبی دریاچه سالانه به طور متوسط حدود یك متر است كه بیشترین عامل هدررفت آب بزنگان، تبخیر مستقیم آب آن محسوب می شود.
این مسئول با بیان اینكه هم اینك امكان كنترل روند بهبود یا تخریب دریاچه وجود ندارد، افزود: برای كنترل دقیق دریاچه به دنبال خرید و نصب سامانه برخط كنترل فاكتورهای فیزیكی شیمیایی برای رصد لحظه ای وضعیت دریاچه هستیم تا به این ترتیب روند زیست دریاچه تحت نظارت و كنترل باشد.
عرفانی بیان كرد: اعتبار مورد نیاز برای خرید و نصب این سامانه 2 میلیارد ریال است كه تامین آن تنها از محل اعتبارات استانی انكانپذیر نیست.
وی با اشاره به توجه خاص دولت به وضعیت دریاچه بزنگان، گفت: اعتبارات اجرای طرح های احیای بزنگان كه تاكنون موجب سرپا ماندن دریاچه و جلوگیری از نابودی آن شده ، نشان دهنده توجه دولت به موضوعات محیط زیستی است.

* درآمدزایی 14 هزار دلاری هر هكتار تالاب
عرفانی با اشاره به ارزش تالاب ها و پهنه های آبی در حوزه محیط زیست و تنوع زیستی گفت: تالاب ها به عنوان یك اكوسیستم به دلیل نقش مولدگونه ای كه دارند، در حكم گهواره های تنوع زیستی بوده و نقش مهمی در بقای انواع گونه های گیاهان و جانوری وابسته به خود ایفا می كنند.
وی با بیان اینكه تالاب ها و دریاچه ها از زیست گونه های مختلف جانوری و گیاهی حمایت می كنند، ادامه داد: این پهنه های آبی ذخیره گاه بسیار مهمی از مواد ژنتیكی (وراثتی) گیاهی هم محسوب می شوند بنابراین حفاظت و صیانت از آنها، آثار و فواید متعدد و فراوانی را دارد.
وی با اشاره به اینكه جایگاه تالاب ها و دریاچه ها از نظر گردشگری نیز، با وجود جاذبه پرندگان مهاجر و حضور پرنده نگران و همچنین به لحاظ تفرجگاهی اهمیت بالایی دارد، افزود: تالاب ها ارزشهای متعددی دارند و هر هكتار تالاب قابلیت ایجاد 14 هزار دلار درآمد را دارد.
وی تاكید كرد: بنابراین برای حفظ محیط زیست، تنوع زیستی و البته درآمدزایی باید نسبت به حفاظت و صیانت از پهنه های آبی كوشید تا از بحران موجود عبور كنیم.
قابل كتمان نیست كه هم اینك بزنگان در خطر تبدیل به ارومیه ای دیگر است، و ضروری است كه قبل از خشكی كامل آن و نیاز به صرف هزینه های میلیاردی، برای نجاتش دست بالا زد؛ زیرا ایستادن قلب بزنگان به مثابه مرگ محیط زیست و حیاط وحش منطقه است.
7496/5132