بيابان زايي، يكي از بزرگ ترين چالش هاي جهاني

روزنامه تفاهم در سرمقاله اي به قلم حوريه يحيايي، آورده است: در دنياي امروز، در حالي انسان ها خود را مالك زمين مي دانند كه ميل به پيشرفت و توسعه سبب گشته تا در طول ساليان متمادي به جان زمين بيفتند و چنان كمر به نابودي آن بسته اند كه گويا قرار نيست زمين، ميراثي براي نسل هاي آينده باشد. اين مطلب مقدمه اي است براي پيداش يكي از چالشي ترين معضلات محيط زيست بنام بيابان زايي.

دردي كه در ساليان اخير به جان زمين افتاده و سبب از بين رفتن پوشش گياهي و گسترش قلمروي بيابان ها شده است. پيشروي و توسعه ي
بيابان ها زندگي بيش از 250 ميليون نفر در سراسر جهان را مستقيما و در عين حال زندگي بيش از صد كشور جهان را به طور غير مستقيم به مخاطره مي اندازد.

آمارها حاكي از آن است كه سالانه حدود 12 ميليون هكتار از اراضي كشاورزي، مراتع و جنگل ها به بيابان تبديل مي شوند. كارشناسان اين حوزه بر آن عقيده اند، در سطح جهاني، چنانچه طي 25 سال آينده تخريب زمين و اراضي كشاورزي به سمت بيابان زايي با روند كنوني پيش رود به ميزان 12 درصد از توليدات محصولات غذايي در جهان كاسته خواهد شد. حال اگر سير روند افزايش جمعيت را نيز تا سال 2050 به آن تحميل نماييم بدون ترديد توجه هر چه بيشتر به بيابان زدايي و افزايش سطح اراضي كشاورزي را، براي غلبه بر گرسنگي و ناامني غذايي در جهان را بايد جدي تر تلقي نمود.

پيشرفت بيابان ها در سراسر جهان به حدي بوده كه به يكي از مسائل قابل توجه بوم شناسي و زيست محيطي تبديل شده و روز هفدهم ژوئن مصادف با 27 خرداد به عنوان روز جهاني بيابان زدايي در سراسر جهان نامگذاري شده است. از اينرو كنوانسيون جهاني مقابله با بيابان زايي سازمان ملل (UNCCD) با هدف ايجاد مشاركت جهاني براي معكس كردن و جلوگيري از بيابان زايي، تخريب زمين و جلوگيري از خشكسالي و حفظ محيط زيست در سال 1994 تاسيس گرديد.

ايران سومين كشوري بود كه به كنوانسيون مقابله با بيابان زدايي پيوست و فعاليت هاي بيابان زدايي خود را ازسال 1344 آغاز كرد. ايران كشوري با 164 ميليون هكتار مساحت مي باشد كه 80 درصد وسعت ايران را مناطق خشك و نيمه خشك تشكيل مي دهد و هرساله 5/1-1 ميليون هكتار به كويرهاي ايران افزوده مي شود. از اينرو در فرهنگ ايران زمين، بيابان واژه ي آشنايي است، چرا كه فلات مركزي ايران يكي از معروفترين مناطق خشك جهان است.

عوامل گسترش بيابان ها را مي توان در دو موضوع اصلي اقليم و تخريب انساني جستجو كرد. مسائلي چون هوا، اقليم، ژئومورفولوژي، كميت و كيفيت منابع آب و خاك از جمله معضلاتي ست كه در تمام دنيا قابل بررسي است. از فرسايش خاك كه تحت تاثير فرسايش آبي و بادي قرار دارد تا گرمايش زمين به عنوان يك عامل طبيعي در تشديد بيابان زايي نقش دارد. پيش بيني ها نشان مي دهد كه تا چند سال آينده 5/1 تا 2 درجه افزايش دما خواهيم داشت.

اما در اين بين از نقش تخريب انساني نيز نبايد غافل بود. حفر چاه هاي عميق و استفاده ي بي رويه از سفره هاي آب زيرزميني و توسعه ي شهري و صنعتي كه از دهه هاي پيش در ايران رواج يافت به يكي از مهم ترين علل بيابان زايي در ايران تبديل شده است. به تبع اين موضوع تخريب منابع و پوشش گياهي و اراضي قابل بررسي است.

كاشت درختان و گياهان مقاوم و متناسب با مناطق خشك، تعادل دام و مراتع براي حفاظت از پوشش گياهي، جلوگيري از تخريب و تبديل
غير اصولي جنگل ها و مراتع، احياي شوره زارها و از همه مهمتر حفظ منابع زيرزميني آب و ممانعت از حفر چاه هاي عميق و خالي شدن سفره هاي زير زميني مي تاند از جمله راهكارهاي مقبله با بيابان زايي باشد.

طبق آمار جهاد كشاورزي، در دوهه ي اخير حدود يك سوم كل روستاهاي كشور خالي از سكنه شدند و اين بحران حاشيه نشيني را مضاعف كرده است. بيابان زدايي بايد به يكي از سياست هاي اصلي نظام تبديل شود، چرا كه عدم توجه كافي به اين مهم در سال هاي اخير باعث بروز تهديدات خطرناكي همچون فرسايش خاك، ريزگردها، هدررفت آب، مهاجرت بخش بومي مناطق خشك، سيلاب و نشست زمين شده است. البته در همه ي جاي دنيا اين وظيفه تنها به عهده ي دولت نبوده و نقش سازمان ها و تشكل هاي مردم نهاد در اين ميان بسيار پر رنگ و حائز اهميت است. زيرا اگر مشاركت مردم حتي در سطح روستاها و حوزه هاي آبخيز انجام نشود، طرح هاي مقابله با بيابان زدايي هرگز با موفقيت همراه نخواهد بود.

*منبع:روزنامه تفاهم،1397،3،27
**گروه اطلاع رساني**1893**9131