به گزارش ایرنا، ایران در منطقه خشك و نیمه خشك جهان واقع شده و ایجاد قنوات یكی از ابتكارهای ایرانیان برای مبارزه با كمبود آب در روستاها بود كه كاربردهای گوناگونی از جمله مسائل مربوط به حیات و بقای انسان از جمله تامین آب شرب انسان و دام، مصارف كشت و كار و سایر موارد داشته است.
حفر قنوات شامل احداث چشمه های زیرزمینی و ایجاد مسیرهای مناسب زیرزمینی به عنوان یكی از مهمترین میراث های فرهنگی بازمانده از گذشتگان، از شاهكارهای ایرانیان بود كه حدود سه هزار سال قبل به ما ارث رسیده و به گفته كارشناسان طول قنات های ایران از طول خط كمربندی دور زمین بزرگتر است.
به طور عموم ایران سرزمینی خشك و كم آب است كه درك این مساله سبب شده مردم این سرزمین از قدیم الایام به اهمیت آب و تاثیر آن در روند اجتماعی خود توجهی ویژه معطوف كرده و آب را مقدس بشمارند.
هنگامی كه به دشت های خشكیده و تفتیده خراسان جنوبی می نگریم در دل زمین قنات هایی را می بینیم كه زمانی شریان های زندگی در دل كویر و بیابان محسوب می شدند.
حفره هایی كه با عبور از زیرزمین به انسان های دل كویر حیات بخشیده اند اما اكنون حیات شان به خطر افتاده است، همان قنات هایی كه در هیاهوی گرمای كویر سال های سال بی منت آب پاكیزه و زلال به مردم هدیه می دادند اكنون خشكیده شده اند.
این در حالی است كه هنوز برخی قنوات به عنوان شاهرگ حیاتی برخی مناطق محسوب شده و حیات بسیاری از روستاها و آبادی ها به آنها وابسته است.
از جمله آن می توان به قنوات بلده فردوس اشاره كرد كه ثبت جهانی شده است، كاریزی با 14 رشته قنات و چهار چشمه كه آبهای سطحی را از دره ها جمع آوری كرده و در یك شبكه پیچیده به هم وصل می شود و یك شاه جوی پدید می آورد.
خراسان جنوبی با دارا بودن 6 هزار و 525 رشته قنات بعد از خراسان رضوی دارای بیشترین رشته قنات در سطح كشور و شهرستان بیرجند با یكهزار و 770 رشته قنات، بیشترین قنوات این استان را به خود اختصاص داده است.
مدیر آب و خاك و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد كشاورزی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر بسیاری از قنوات استان در روستاها، آبادی ها و شهرها خشك شده و برای نگهداشت جمعیت در این مناطق باید به سمت احیای قنوات رجوع كرد.
محمدحسن غلامی افزود: تاریخ سه هزار ساله این منابع آبی كه همواره نقش بنیادین در توسعه كشاورزی و فعالیت های مربوط به آن داشته است اكنون با كمبود بارندگی و حفر چاه های عمیق به یغما برده شده اما برای احیای قنوات باید فكر اساسی شود.
وی بیان كرد: اكثر قنات های استان نیاز به بازسازی و احیا دارند اما محدود بودن منابع دست ما را از پشت بسته است.
وی اظهار داشت: با اعتبارات محدودی كه سال گذشته برای احیای قنوات به استان اختصاص یافت بدون شك تا 50 سال آینده هم نخواهیم توانست قنوات را احیا و بازسازی كنیم.
مدیر آب و خاك و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد كشاورزی خراسان جنوبی یادآور شد: سال گذشته 72 رشته قنات در استان احیا و بازسازی شد و امید است روند اختصاص اعتبار به این موضوع حیاتی افزایش یابد.
غلامی افزود: در مجموع 51 رشته قنات در سطح حریم شهرها واقع شده كه در شهر بیرجند 14 رشته قنات از زیر منازل مسكونی مردم عبور می كند، این قنوات بسیار مخاطره آمیز بوده و باید تمهیدات ویژه ای برای آن اندیشیده شود.
نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: قنات های استان از جمله در شهرستان نهبندان روز به روز در حال خشك شدن است و وضعیت را بحرانی كرده است.
نظر افضلی بیان كرد: بایستی با تخصیص اعتبار مناسب به طرح هایی مانند آبخوان داری، احیا و مرمت قنوات و اجرای طرح ها، جان قنوات را نجات و به آن زندگی دوباره بخشید.
وی چندی پیش هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، احیای قنوات را قصه پرغصه همه جانبه خراسان جنوبی دانست و گفت: برای احیا و مرمت قنوات 2 شهرستان نهبندان و سربیشه حداقل 100 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی بیان كرد: برای احیا و مرمت قنات های استان نیاز به اختصاص اعتبار ویژه ای از محل صندوق توسعه ملی هستیم.
وی با بیان اینكه باید بحث قنوات را جدی تر بگیریم، افزود: ستاد احیای قنوات در كشور برای این منظور تشكیل شده اما با بودجه های محدود این ستاد نمی توان امیدی به احیای قنوات داشت.
افضلی اظهار داشت: كار خوبی كه اخیرا توسط كمیسیون كشاورزی تصویب و در مجلس رای آورد اصلاح بند ب تبصره ماده 32 برنامه ششم بود كه برای بازسازی و احیای قنوات همانند پروژه آبیاری نوین طرح 85 درصد 15 درصد در نظر گرفته شود.
وی ادامه داد: كول گذاری، طوقه چینی میله چاه، حفر، بغل چینی، سنگ كاری و كف شكنی از عملیات انجام شده برای مرمت و احیای قنوات است اما رسیدگی به بالادست و پایین دست قنوات نیز باید مدنظر قرار گیرد.
وی احیا و پایداری قنوات را برای حفظ و نگهداشت جمعیت امری بسیار ضروری دانست و افزود: طی سال های اخیر روستاهای مرزی زیادی به دلیل كمبود بارندگی ها و خشك شدن قنوات مجبور به ترك روستا و مهاجرت شده اند.
یكی از كشاورزان بخش عربخانه نهبندان هم گفت: با توجه به اقلیم خشك و كم باران منطقه یكی از موثرترین راه ها برای تقویب آب زیرزمینی و افزایش آبدهی قنوات احداث سدهای خاكی در سرشاخه های حوزه آب ریز و در طول مسیرهای اصلی است.
حسن جمالی افزود: سد بالادست روستای فریدون بخش عربخانه سالیان سال است مورد مطالبه قرار گرفته اما هنوز تعیین اعتبار نشده و با احداث این سد حداقل پنج روستا در بالادست بهره مند خواهند شد.
وی اظهار داشت: حفر چاه های عمیق در دشت های بیجان منطقه عربخانه از جمله دشت مختاران و سهل آباد حاصلخیزی جز خشكی قنوات و ویرانی روستاها نداشته است، جاهایی كه بعضا جز محصولات جالیزی آب بر و بی كیفیت محصولی تولید نمی شود.
این كشاورز گفت: ترویج و گسترش كشاورزی در این منطقه می تواند یكی از راه های ادامه فعالیت كشاورزی اصولی و غلبه بر مسئله كم آبی باشد.
جمالی تاكید كرد: احیای قنوات مخروبه و متروكه، ایزوله كردن كف قنوات با مواد پلاستیكی و پلیمری می تواند تا حدود زیادی از هدر رفت آب جلوگیری كند.
وی ادامه داد: همچنین با لوله كشی آب در اراضی كشاورزی و توجه به مجتمع های آبرسانی اصولی به تمامی روستاهای منطقه می توان تا حدودی از اتلاف و هدررفت آب قنوات جلوگیری و در عوض به كشاورزی كمك شایانی كرد.
آری با خشك شدن قنوات بسیاری از روستاهای مرزی استان تخلیه شده و كشاورزانی كه خود روزی از خبره ترین افراد در ایجاد قنوات و حیات بشر از این طریق بودند امروز با حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ به كارگران روزمزد تبدیل شده اند.
روند رو به رشد خشكسالی های اخیر و بحران كمبود آب، اهمیت احیای قنوات برای استحصال آب مصارف شرب، كشاورزی و دامپروری و در برابر آن ایجاد رونق اقتصادی در مناطق روستایی و عشایری را دوچندان می كند.
7557 * 6054
بیرجند - ایرنا - قنات ها یا تونل های آبی زیرزمینی خراسان جنوبی روز به روز در حال خشك شدن است اما با احیای آن می توان بر معضل كم آبی و مقابله با خشكسالی غلبه كرد.
