كاهش منابع انرژي و گراني آن، دليل ديگري است كه ما را به‌سمت حمل‌ونقل هوشمند سوق مي‌دهد. در كنار اين موارد، سوانح و حوادث جاده‌اي، سالانه خسارات عظيم مادي و جاني مي‌زند. مورد آخر به‌ويژه در كشور ما كه رتبه بالايي در سوانح منجر به آسيب‌ديدگي و حتي مرگ دارد، ضرورت سرعت حركت به‌سمت حمل‌ونقل هوشمند را براي ما، ملموس‌تر مي‌كند.
نظارت بر رفتار رانندگان حرفه‌اي، به‌ويژه در حمل‌ونقل مسافر بين شهري، مسئله‌اي است كه مي‌تواند در كاهش سوانح و تلفات تأثير به‌سزايي داشته باشد و توسعه اين نظارت با حمل‌ونقل هوشمند تسهيل مي‌شود.
سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند
سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند (IntelligentTransportation Systems) به مجموعه‌اي از ابزارها، امكانات و تخصص‌ها از قبيل مفاهيم مهندسي ترافيك، تكنولوژي‌هاي نرم‌افزاري، سخت‌افزاري و مخابراتي اطلاق مي‌شود كه به‌صورت هماهنگ و يكپارچه به‌منظور بهبود كارايي و ايمني در سيستم حمل‌ونقل به‌كار گرفته مي‌شود.
سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند (ITS)، سامانه‌هايي متشكل از فناوري‌هاي نوين الكترونيك، كامپيوتر، فناوري اطلاعات و ارتباطات، الكترومكانيك و… هستند كه در برنامه‌ريزي سيستم‌هاي حمل‌ونقل زميني، امروزه نقش بسيار مهمي ايفا مي‌كنند.
قدمت كاربرد و برنامه‌ريزي سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند به اوايل دهه 90 ميلادي مي‌رسد كه در كشورهاي توسعه‌يافته، از همان زمان شروع به مطالعه، طراحي و گسترش اين سيستم‌ها شد و با توجه به توسعه سامانه‌هاي مختلف حمل‌ونقل زميني و افزايش تقاضاي سفر به‌صورت تصاعدي و مشكلات عرضه، شاخه‌هاي مختلف (ITS) توانسته‌اند، تأثيرات بسيار مطلوبي در حل چالش‌هاي حمل‌ونقل براي كشورها فراهم آورند.
سرهنگ حسين منوچهر پارسا، محقق و نويسنده در زمينه خودرو، ترافيك را داراي چهار ضلع مي‌داند و مي‌گويد: ترافيك 4 ضلع دارد؛ راننده، خودرو، جاده و محيط. به غير از راننده كه مهم‌ترين فاكتور در رفت‌وآمد است، بحث ايمني جاده و ايمني رفت‌وآمد از اهميت زيادي برخوردار است. درواقع وقتي ما راجع به ترافيك صحبت مي‌كنيم يكي از مهم‌ترين مسائل، ايمني است.
جاده‌هاي هوشمند
اما بخش دوم سيستم‌هاي هوشمند، جاده‌ها هستند. جاده‌هايي كه خود اخطارهاي لازم را به خودرو و راننده مي‌دهند. پارسا در اين مورد توضيح مي‌دهد: در بسياري از نقاط دنيا براي سيستم حمل‌ونقل جاده‌اي هوشمند برنامه‌ريزي شده است.
به‌گفته وي، سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند مجموعه‌اي از فناوري‌هاي مختلف است كه باعث بهبود حمل‌ونقل مي‌شود. اين سيستم براساس و پايه ارتباطات و اطلاعات است.
در اين سامانه‌ها، حسگرهاي يك پارچه‌اي وجود دارد كه بين خودرو و جاده هماهنگي ايجاد مي‌كند. هماهنگي ميان آنها به‌وسيله فناوري‌هاي نوين پردازش اطلاعات صورت مي‌گيرد. به اين صورت، ترافيك ايمن، كارآمد، ارزان و مطمئن با شكل‌گيري اين‌گونه سامانه‌ها صورت مي‌گيرد. پارسا توضيح مي‌دهد: ما سامانه‌هاي هوشمند را در خودروهاي خود داريم براي ايمن‌تر شدن، نياز است در جاده‌ها نيز سامانه‌هاي هوشمند داشته باشيم. برخي از آنها خيلي ساده هستند و سال‌هاست در ايران آنها را داريم. مثلاً سامانه هوشمند روشنايي بزرگراه‌ها از جمله پايه‌اي‌ترين سامانه‌هاست كه منجر به كاهش 85 درصدي تصادفات مي‌شود. سامانه‌هاي ديگر هوشمند جاده‌ها در كشور ما كم‌كم در حال ورود هستند. برخي از انواع آن شامل: سامانه كنترل ترافيك، سامانه گزارش شرايط جوّي، سامانه راهنماي سبقت، كنترل راهگرد كه وضعيت بزرگراه‌ها را مي‌سنجد و حجم ترافيك را گزارش مي‌كند، سامانه‌هاي الكترونيكي راهنمايي مسير، بهينه سازي توقف‌گاه‌ها، آب و هواي جاده و…. پارسا تأكيد مي‌كند: بايد از طريق اين‌گونه سامانه‌ها ترافيك نظارت و كنترل شود. 30 سامانه در جاده‌ها است كه با سامانه‌هاي داخل خودرو بايد هماهنگ باشد.
هوشمندسازي، ايمني
پيشرفت‌هاي روزافزون تكنولوژي به‌ويژه در زمينه ارتباطات، بستر مناسبي براي هوشمندشدن ترافيك ايجاد كرده است. در افق دوردست اين روند، خودروها بدون راننده در خيابان‌ها در تردد هستند و ترافيك از يك مركز، ساماندهي و هدايت مي‌شود. گرچه امروزه صحبت از خودروهاي بدون راننده اندكي زود به‌نظر مي‌رسد و نمونه‌هاي ساخته‌شده، در دست آزمايش هستند، اما تا زماني كه همه جاده‌هاي شهري و برون‌شهري، مجهز به سامانه‌هاي هوشمند شوند و در طرف مقابل نيز، خودروهاي هوشمند بازار را تسخير كنند، راه طولاني در پيش است.
اينكه همه كشورها به آن افق دوردست نگاه دارند يا نه، موضوع مهمي نيست. در حال حاضر در بيشتر كشورها روند هوشمندسازي آغاز شده‌است. پله‌هاي ابتدايي بعضاً بسيار مهم و حياتي هستند و در ادامه طبيعتاً روند تخصصي‌تر مي‌شود.
حسين منوچهر پارسا با اشاره به موضوع بالا مي‌افزايد: اگر بخواهيم ايمني در ترافيك داشته باشيم، بايد به‌همين روند بپيونديم. الان در جاده‌ها و خودروها سامانه‌هاي هماهنگ نصب مي‌شود و به ايمني عبور و مرور و جلوگيري از برخورد با عابران كمك زيادي مي‌كند. يكي‌ديگر از اين سامانه‌ها، سامانه هشدار براي يخ سياه جاده است يا يكي‌ديگر احتمال وقوع بهمن را هشدار مي‌دهد. وجود اين سامانه‌ها در كشور ما ضروري است. بايد عملي شود و كنترل ترافيك از حالت سنتي خارج شود.
اين محقق كشورمان در ادامه تأكيد مي‌كند: اگر مي‌خواهيم از فناوري روز دنيا براي بهبود وضعيت استفاده كنيم، بايد سامانه‌هاي داخلي خودروها را با سامانه‌هاي جاده‌اي هماهنگ كنيم و صد البته اين سامانه‌ها بايد براي كشورمان بومي‌سازي شود. درواقع مي‌توان گفت كه عبور و مرور ايمن، نياز به تبادل حجم بزرگي از اطلاعات دارد تا كارآمد و مطمئن باشد.
سامانه هوشمند و يكپارچه‌سازي
سامانه حمل‌ونقل هوشمند يك ابزار يا تكنولوژي جديد نيست. در واقع، ITS امكان يكپارچه‌سازي سيستم حمل‌ونقل را فراهم مي‌آورد. يك سيستم حمل‌ونقل به‌طور كلي، شامل شبكه‌ها، وسايل نقليه، افراد و كالاهاست. هركدام از اجزاي سيستم حمل‌ونقل مشخصات، ارگان‌ها و بعضاً آژانس‌هاي جداگانه دولتي دارند. ولي فناوري اطلاعات قادر است تمامي اين اجزا را به‌صورت يك سيستم يكپارچه درآورد.
اگر اطلاعات به‌صورت آسان و ارزان توسط تكنولوژي مدرن رد و بدل شود، سيستم امكان بيشتري براي بهينه شدن و مناسب عمل كردن خواهد داشت. برعكس، اگر اطلاعات در دسترس نباشد يا با تأخير، جريان يابد، عملكرد درست سيستم امكان‌پذير نيست. درواقع، تبادل اطلاعات، تأثير مستقيمي بر روي كــارآمدي سيستم حمل‌ونقل دارد.
يك سيستم حمل‌ونقل با محوريت ارتباطات و فناوري اطلاعات، مي‌تواند به حل مشكلات قديمي و كاذب موجود بين حمل ونقل و ارتباطات كمك كند. افراد، كالاها و اطلاعات مي‌توانند از يك نقطه به نقطه‌اي ديگر منتقل شوند و در موارد زيادي، براي دستيابي مؤثرتر به اين هدف، يكي مي‌تواند جايگزين ديگري شود. براي مثال، فرستادن يك نامه به‌صورت الكترونيكي سريع‌تر، ارزان‌تر و قابل اطمينان‌تر از پست‌كردن آن است يا شركت در يك ويديو كنفرانس به‌جاي مسافرت كردن و حضور در كنفرانس در مكاني ديگر به مراتب ساده‌تر و اقتصادي‌تر است. پيشرفت‌هاي به‌وجود آمده در فناوري اطلاعات مي‌توانند به ايجاد يك سيستم كاملاً يكپارچه براي سال‌هاي آينده كمك كنند.
* روزنامه مردم نو، 1397، 3، 28.
7312/6085
آنچه دستيابي به حمل‌ونقل هوشمند را ضروري مي‌كند، مشكلات و مسائل روزافزون حمل‌ونقل فعلي است. راه‌بندان‌هاي بزرگ و كوچك در جاده‌هاي شهري و برون‌شهري در تمامي دنيا ازجمله مهم‌ترين موارد است كه علاوه‌بر اتلاف ميليون‌ها ساعت از وقت شهروندان، آلودگي‌هاي بسيار زيست‌محيطي به‌همراه دارد.
