روزی كه دل ایران لرزید

نام شهرستان طارم شاید با زیتون و برنجش گره خورده باشد. شاید به هندوستان ایران شهره شده باشد. شاید خیلی ها آن را با قزل اوزن زیبایش، كوه ها و مناطق گردشگری چشم نوازش، آتشكده ها و آبشارهایش بشناسند اما بعید است كسی نام طارم را بشنود و یاد زلزله هولناك 31 خرداد 1369 نیفتند.
28 سال است نام این شهرستان و شهرهای رودبار و منجیل با زلزله، پیوند خورده است. یك سال از فوت امام می گذشت، 2 سال از پایان جنگ نمی گذشت و عراق هنوز، كویت را اشغال نكرده بود، تلویزیون دوشبكه داشت و ایتالیا، میزبان جام جهانی 1990 بود، در بعضی روستاهای بزرگ طارم برخی خانواده ها از طریق تلویزیون های سیاه و سفید كه برق خود را از باطری خودروها دریافت می كردند، نظاره گر مسابقات جام جهانی فوتبال بودند.
آن شب، شب های داغ جام جهانی 1990 ایتالیا هم بود. برزیل و اسكاتلند در ورزشگاه دل آلپی تورین بازی داشتند. برزیل، 2بازی قبلی اش را از سوئد و كاستاریكا برده بود و در صدر گروه c قرار داشت. خیلی ها در رودبار و طارم، سوت آغاز بازی توسط كهل اتریشی را شنیدند اما هیچ كس تك گل بازی را كه مولر مهاجم تعویضی برزیل در دقیقه 80 زد، را ندیدند. زلزله، وسط بازی آمد. مطمئنا اگر بازی، زنده پخش نمی شد تلفات زلزله حداقل در رودبار و حومه بیشتر از اینها بود.
ساعت از 12 شب گذشته است،نیم ساعتی می شود كه پنجشنبه 31 خرداد شروع شده است، در دل تاریكی آخرین شب بهاری، طارم زیبا و سرسبز در 2 طرف حاشیه رودخانه عظیم قزل اوزن كه از كوه های كردستان می آید دل به خنكایی سپرده است، اما 11 كیلومتر پایین تر، درست زیرپای طارمِ آرام و خواب آلود، هیاهویی برپاست. گسل چند كیلومتری رودبار ، فشار لایه های اطراف را تاب نمی آورد و با قدرت 7.3 ریشتر شهرستان طارم را هم به لرزه در می آورد.
زلزله مثل الك آمد و با فركانس بالا و پریود كوتاه كه یك دقیقه هم طول كشید 90 درصد از خانه های روستاهای اطراف را كه از مصالح متداول روستاهای ایران یعنی خشت، گل، چوب و سنگ بنا شده بودند، آوار كرد و در عرض چند ثانیه چیزی جز تلی از خاك باقی نماند.
هوا گرم است. اجساد عزیزان مردم زیادند. دیر بجنبند بوی تعفن همه جا را فرا خواهد گرفت. نمی شود اجساد را نگه داشت و تك تك دفن كرد. مردم دست به كار می شوند. گورهای زیادی می كنند،بازماندگان بهت زده، اجساد عزیزان شان را در رودخانه های محلی و یا حیاط منازل غسل می كنند. اجساد هر خانواده، ردیفی كنار هم چیده می شود و خاك می ریزند. حالا هر خانواده چند تل خاك دارد و چند تكه سنگ بر روی آنها.
حتی فكر كردن به آن هم سخت است. در یك لحظه، تمام روستاها روی زمین می خوابد. با خاموش شدن چراغهای نفتی، خاموشی مطلق، همه جا را فرا می گیرد. فقط صدای جیغ و ناله زیر آوار مانده ها شنیده می شود و گرد و غبار خانه های تازه ویران شده، ابری روی روستاها ایجاد می كند. عده ای فكر می كنند قیامت شده، سكته می كنند و می میرند.
زلزله طارم كه از طریق گسل رودبار ایجاد شده و این زلزله محدوده ای به وسعت 60 هزار كیلومترمربع را می لرزاند.
ساكنان تهران، تبریز و اصفهان، لرزش را حس می كنند. تا شعاع 100 كیلومتری از كانون زلزله، همه چیز ویران می شود. 50 پس لرزه در كمتر از 3 ساعت، امكان كمك كردن را از بین می برد و حتی بر میزان تلفات افزوده می شود. ریزش سنگ، جاده ها را می بندد. در چند منطقه، لغزش و رانش زمین چند روستا را با ساكنانش زیر خاك دفن می كند.
آمار وحشتناك تقریبی 40 هزار كشته، 60 هزار زخمی، نیم میلیون آواره و 164 میلیارد تومان(معادل 8 درصد تولید ناخالص ملی آن سال - 1369)در زلزله رودبار-منجیل-طارم یك نوع ركورد غم انگیز در نوع خود ثبت كرد.
این آمار فقط برای شهرستان طارم بیش از 1500 كشته و 3000 زخمی می باشد كه در نوع خود برای جمعیت اندك آن زمان طارم یك آمار تاسف بار است.
پراكندگی زیاد روستاها در دل كوه ها، اشتباه در محل و مقیاس زلزله، دودلی درباره دریافت كمك خارجی، قطع شدن ارتباط جاده ها، عدم اطلاع رسانی سریع و به موقع، از دست رفتن 72 ساعت اولیه بعد از زلزله كه به ساعات طلایی نجات مشهور است، تلفات زلزله را بالا می برد.
عبارت (31 / 3 / 1369 - بر اثر زلزله) روی حدود 80 درصد سنگ قبرهای آرامستانهای طارم حك شده است. در هر ردیف،هم معمولا نام یك فامیل تكرار می شود و معلوم است كه همه خفتگان در یك ردیف، اعضای یك خانواده اند.
وضع ساخت و ساز در آن زمان به قدری خراب بود و آنقدر به بقیه مناطق روستایی ایران شباهت داشت كه 13 روز بعد از زلزله، سیاست های بازسازی به تصویب می رسد و آئین نامه 2800 هم كه مربوط به محاسبات ساختمان در برابر زلزله است، نهایی می شود.
فرماندار شهرستان طارم به مناسبت سالگرد زلزله دلخراش 31 خرداد سال 69 این شهرستان ، ضمن عرض تسلیت به مردم شهرستان و طلب آمرزش برای درگذشتگان این حادثه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به شرایط جغرافیایی و حادثه خیز بودن منطقه، شورای هماهنگی مدیریت بحران شهرستان طارم همه ساله با برگزاری جلسات متعدد در قالب این شورا با چگونگی برخورد با حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی آشنا می شود.
فریدون هاشم نژاد عنوان كرد: حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی مثل زلزله قابل پیش‌بینی نیست، لذا افزایش توانمندی و حفظ آمادگی مسئولان و مردم به‌منظور رویارویی با حوادث جهت مقابله، یك اصل مهم و ضروری است.
رئیس شورای هماهنگی مدیریت بحران شهرستان طارم تاكید كرد: اداره ها و دستگاه‌های متولی باید به آموزش و فرهنگ‌سازی همواره توجه داشته باشند و با ارائه آموزش لازم و نیز برگزاری مانورهای نمادین و تمرین های كامل، شهروندان را برای رویارویی با شرایط نامطلوب آماده، زمینه كاهش میزان آسیب‌پذیری را فراهم و تمهیداتی را در افزایش امكانات كمك‌رسانی و امدادی در شهرستان اتخاذ كنند.
رئیس بنیاد مسكن شهرستان طارم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار كرد: در سال 1369 فقط 9 درصد ساختمانهای شهرستان طارم مقاوم بوده اند و مابقی از مصالحی چون خشت، گل، سنگ و ستون و سقف چوبی ساخته شده بودند و همین مزید بر علت شد تا این بلای طبیعی خسارت عظیمی را به بار آورد.
بهنام ابراهیمی به وضعیت مناسب مقاوم سازی ساختمانهای شهرستان طارم بعد از زلزله اشاره كرد و افزود: در حال حاضر 64 درصد ساختمانهای روستایی و 80 درصد ساختمانهای مناطق شهری طارم مقاوم سازی شده است.
وی عنوان كرد: مطابق با برنامه ریزی های بنیاد مسكن انقلاب اسلامی، در سال جاری نیز این اداره با اعطای تسهیلات با سود بانكی 5 درصد به مقدار 250 میلیون ریال برنامه مقاوم سازی ساختمانها در شهرستان طارم را ادامه خواهد داد.
شهرستان طارم با 47 هزار نفر جمعیت (حدود 5 درصد جمعیت استان زنجان) در 90 كیلومتری شمال شرقی زنجان واقع
شده است و با استانهای قزوین، اردبیل و گیلان همسایه است.
6085/9886