اگر نمي تونين دوباره ازش استفاده كنين، دورش رو خط بكشيد! - زينب نصيري*

در رويكرد سيستمي مدرن، توسعه از خودشناسي انتقادي شروع مي شود و شايد بد نباشد به بهانه 21 تير روز بدون پلاستيك كمي خودمان را نقد كنيم.
ايران با توليد بيش از 500 هزار تن پلاستيك در سال، جزو 10 كشور نخست دنيا در مصرف پلاستيك است. اگر چه در سال هاي اخير، به بركت شبكه هاي اجتماعي و سازمان هاي مردم نهاد محيط زيستي، جنبش هاي مردمي با هدف كاهش مصرف پلاستيك، شكل گرفته اما به نظر مي رسد عدم توجه به تغييرات ساختاري و قانوني ما را با وضعيت بدتري در سال هاي آتي رو به رو خواهد كرد.
نيم نگاهي به كشورهاي ديگر جهان نشان مي دهد تجارب موثري در اين حوزه وجود دارد كه با كمي خلاقيت، مسؤليت پذيري و با باور به ضرورت تغييرات ساختاري و قانوني در مسئولين، در كنار جامعه مدني، مي توان شرايط بهتري را در كشور فراهم كرد.
اتحاديه اروپا در حال تصويب قانوني است كه توليد قاشق، چنگال، چاقو و ني پلاستيكي يكبار مصرف را در كشورهاي اروپايي ممنوع كند. در انگلستان دريافت كيسه پلاستيكي از سال 2015 پولي شده است و از همان زمان ميزان كيسه پلاستيك رهاشده در سواحل 30 درصد كاهش يافته است. در آلمان دورانداختن هر گونه بطري شيشه اي و پلاستيكي كار عجيبي است و شركت هاي توليدكننده پلاستيك به عنوان بخشي از مسئوليت اجتماعي خود، فرايند بازگرداندن بطري به سوپر ماركت ها را تسهيل كرده اند.
در دهلي و بمبئي مصرف مواد پلاستيكي ممنوع و جرايم نقدي و غيرنقدي دارد. در كاليفرنيا ريختن زباله جرايم نقدي و تأديبي دارد. در كنيا واردات، فروش و توليد كيسه پلاستيكي تجديدناپذير جريمه نقدي و مجازات زندان دارد.
اين جديت در برخورد با توليد و مصرف پلاستيك ناشي از تأثيرات بسيار مخربي است كه بر سلامت انسان ها، محيط زيست و حيوانات دارد. مواد پلاستيكي نه تنها بيش از 500 سال طول مي كشد تا از بين بروند بلكه گازهاي سمي را وارد هوا مي كنند و در مواد غذايي مصرفي ما نفوذ مي كنند. پژوهش هاي محققان با بررسي بيش از 150 نمونه از آب لوله كشي در پنج قاره جهان نشان مي دهد درون 83 درصد نمونه ها الياف پلاستيكي ميكروسكوپي وجود داشته كه زنگ خطر بسيار جدي براي سلامت جسمي همه افرادي است كه بر روي كره خاكي زيست مي كنند.
به نظر مي رسد استفاده نكردن از مواد پلاستيكي نه يك ژست شهروند مسئوليت پذير بلكه ضرورت امروز جامعه شهري است. نه گفتن به پلاستيك، نه به خاطر آينده كودكان يا به خاطر اينكه هر كدام از ما محيط زيست و آينده زمينمان برايمان اهميت دارد بلكه به خاطر سلامت خودمان در زمان حال امري حياتي است و تغييرات زيرساختاري و قانوني مرتبط با عدم استفاده از پلاستيك و مشتقات آن قطعا در كنار تصميمات و اقدامات جامعه مدني، نه پس از آن، ضروري، واجب و غيرقابل انكار است.
مدتهاست شهروندان مسئوليت پذير تصميم گرفته اند با مراجعه به فروشگاه هاي زنجيره اي بگويند: «ممنون، كيسه پلاستيكي نمي خوام» اما زيرساخت جايگزيني براي جا به جايي اقلام خريداري شده بدون كيسه پلاستيكي وجود ندارد!
با هر مراجعه يك خانوار به ميوه فروشي ها يا ميادين ميوه و تره بار بيش از پنج كيسه پلاستيكي به حجم پلاستيك هايمان اضافه مي شود، ضروري است جايگزينش ارائه شود، حتمأ كيسه پارچه اي تك كاربرد پاسخگوي اين نياز نيست.
در تمامي جلسات اداري حجم آب هاي معدني نيمه خورده است كه بر روي ميزهاي كنفرانس باقي مي ماند و حجم بسياري از بطري هاي پلاستيكي، آب و آب پنهان دورريز مي شود، قطعاً همه ما پارچ هاي روي ميزها را در ساليان نه چندان دور به ياد داريم.
با هر خريد از سوپر ماركت محله مان به فرض دريافت نكردن كيسه پلاستيكي، حجم زيادي از ظروف پلاستيكي و بطري ها به خانه هايمان وارد مي شود كه قطعاً مسئوليت پذيري بنگاه هاي اقتصادي در تغيير شيوه توليد و بازيافت مواد مي تواند حال همه مان را در مواجهه با حجم بالايي از زباله هاي بازيافتي روزانه بهتر كند.
و هزاران هزار مثال ديگري كه هر كداممان مصاديق زيادي از آنها را در ذهن داريم ...
استفاده از كيسه هاي پارچه اي به جاي كيسه هاي پلاستيكي، تصميم به تحقق شعار «روزي يك كيسه پلاستيك كمتر»، گفتن نه به كيسه پلاستيكي، كارهايي است كه همه ما به صورت فردي شروعش كرده ايم يا از امروز اميدواريم كه آغاز كنيم اما قطعاً ورود شركت هاي دانش بنيان به مسئله، ارتقاي مسئوليت پذيري اجتماعي بنگاه هاي اقتصادي توليدكننده مواد پلاستيكي يا مواد غذايي داراي ظروف پلاستيكي، ايجاد زيرساخت هاي حامي عدم استفاده از پلاستيك در فروشگاه هاي زنجيره اي و تصويب قوانين حامي سلامت و محيط زيست الزامات امروز جامعه ماست.
همه با هم براي شهري بدون پلاستيك تلاش كنيم.
*مديركل سلامت شهرداري تهران
تهرام/7245/