نگهداری، بازسازی و مرمت آثار تاریخی، از مهمترین وظایف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور است؛ آثاری كه هر كدام به تنهایی تاریخی غنی را در لایه های بنای خود آشكار و پنهان دارند.
همه بناهای تاریخی، میراثی و فرهنگی كشور گویای تمدن چندین هزار ساله ایران و ایرانیان هستند و رخدادهایی مانند آتش سوزی، زلزله و اتفاق های عمدی و سهوی كه منجر به از بین رفتن این بناها می شود مانند زخمی بر تن این تمدن است. در این گزارش جریان آتش سوزی های سریالی مساجد جامعی كه در طول سال‌های گذشته آسیب دیدند، بررسی می شود.
**سكانس اول، مسجد ارك تهران، سال 1383
این حادثه بیست و ششم بهمن‌ماه سال 83 مصادف با پنجم محرم اتفاق افتاد و از تلخ‌ترین حوادث آتش‌سوزی در پایتخت بود كه منجر به جان باختن 78 نفر شد. تحقیقات اولیه نشان داد انفجار كپسول گاز مسجد در طبقه دوم باعث ایجاد حریق شده است. تیر ماه سال گذشته خبری مبنی بر بازگشایی پرونده این اتفاق منتشر شد، اما نتایج بررسی دوباره، هنوز اطلاع رسانی نشده است.
**سكانس دوم، مسجد جامع بابل، 1390
26 آبان 1390 مسجد جامع بابل در دست مرمت بود. از این رو نمازگزاران این مسجد با برپا كردن چادر در حیاط مسجد نماز را اقامه كردند كه به دلیل انتقال آتش بخاری به چادر و به دنبال آن اتصال سیم برق، آتش سوزی شروع شد.
محمد دهستانی، رئیس وقت اداره میراث فرهنگی وگردشگری بابل در این باره گفته بود كه آتش‌سوزی در ضلع شمالی مسجد سبب از بین رفتن دیوار، پنجره و وسایل داخل آن شده است.
**سكانس سوم، مسجد جامع قزوین، 1391
سوختن شاهكار معماری ایران در قزوین روز سوم دی 1391 اتفاق افتاد، مسجد جامع این شهر یكی از شاهكارهای معماری دوران سلجوقی و صفوی است و آتش سوزی سبب شد منار غربی این مسجد به صورت كامل از بین برود. مسجد جامع قزوین یكی از كهن ترین و كم نظیرترین مساجد چهار ایوانی ایران به شمار می رود كه شیوه های معماری و هنر ادوار مختلف را می شد در آن به تماشا نشست.
روایت های زیادی برای این آتش سوزی نقل می شد، عده ای می گفتند برقی كه هیات امناء از تیر چراغ برق برای روشنایی این مسجد گرفتند، علت حادثه بوده و برخی هم می‌گفتند لامپی كه از برق مستقیم تیر چراغ برق گرفته شده، تركیده و باعث آتش سوزی شده بود.
**سكانس چهارم، مسجد جامع فاروج، 1393
مسجد 70 ساله فاروج، یكی از شرقی ترین شهرستان های استان خراسان شمالی در اردیبهشت سال 1393 دچار آتش سوزی شد. این بنای تاریخی كه محل برپایی نماز جمعه این شهر و بسیاری از مراسم ها و گردهمایی های مذهبی و فرهنگی شهرستان فاروج بود، آسیب جدی دید كه به گفته حجت الاسلام سیف الله سهرابی، مدیركل اوقاف و امور خیریه این شهرستان تاسیسات صوتی، فرش ها و دیگر لوازم موجود در مسجد در این آتش سوزی از بین رفت و خسارت زیادی نیز به نمای داخلی و گچ كاری و گچ بری های مسجد وارد شد.
**سكانس پنجم، مسجد جامع ماهشهر، خوزستان، 1397
این مسجد درست 10 روز پیش از مسجد جامع ساری دچار آتش سوزی شد، هر چند كه این حادثه آسیب جدی به همراه نداشت اما علت این حادثه هم مانند اتفاق‌های قبلی مشكلات سیم كشی های برق و فرسوده بودن آنها بوده است.
**سكانس ششم، مسجد جامع ساری، 1397
آتش سوزی در مهمترین و قدیمی ترین بنای تاریخی شهر ساری در 22 تیرماه 1397 زخم دیگری بر پیكر میراث فرهنگی كشور زد، هر چند كه با كمك نیروهای امدادی، مردمی و پلیس آتش این مسجد پس از ساعت ها مهار شد، اما بنای مسجد جامع ساری كه از گل و خشت ساخته شده بود، به میزان 100 درصد خسارت دید.
حسن كلانتری، رئیس اتاق اصناف مركز مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان علت آتش سوزی در این بنای تاریخی و مذهبی در مركز شهر ساری را منوط به بررسی كارشناسی اعلام كرده است. وی افزوده است: در این حادثه با وجود خسارت به مسجد جامع و برخی فروشگاه های اطراف، به هیچ فردی آسیب جدی وارد نشده است.
**فرسودگی كابل برق، مهمترین دلیل
بررسی ها نشان می دهد علت تمام آتش سوزی هایی كه در چند سال اخیر آسیب های جدی و بعضا غیر قابل جبران به مساجد جامع كشور زده، وجود سیم های برق فرسوده و غیر استاندارد بوده كه نشان دهنده بی توجهی مسوولان و متولیان نگهداری از این بناهای تاریخی است. بخش عمده ای از تقصیرها به گردن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است؛ اما این به معنای آن نیست كه برخی اقدام های صورت گرفته از سوی هیات امنای مساجد برای انتقال برق به داخل مسجد نادیده گرفته شود.
**چند آتش سوزی و چند صد میلیون خسارت
میزان خسارت های وارده به مساجدی كه دچار حریق شدند بنا به وسعت آتش سوزی متفاوت است، اما با توجه به آمارهایی كه مسوولان برای هر مسجد اعلام كردند البته به جز مسجد جامع ساری كه هنور برآورد میزان خسارت نشده است، تاكنون بالای 600 میلیون تومان برآورد هزینه بازسازی و مرمت این بناها اعلام شده است.
** میراث فرهنگی نظارت می كند نه مدیریت
'در بحث نگهداری یا حفاظت از مساجد جامع كشور وظیفه میراث فرهنگی نظارت است، نه مدیریت' این جمله را محمد حسین طالبیان معاون میراث فرهنگی كشور در گفت و گو با ایرنا بیان كرد و گفت: «همه این مساجد به صورت هیات امنایی مدیریت می شوند و زیر نظر سازمان اوقاف هستند و سازمان میراث فرهنگی نقش مستقیمی در نحوه كارها و عملكرد مساجد ندارند.»
او به آتش سوزی مسجد جامع ساری اشاره كرد و گفت: «در چنین اتفاق هایی ستاد بازسازی در استان با نظارت و همكاری همه دستگاه های متولی و اجرایی و نیروهای مردمی تشكیل می شود تا كار بازسازی را انجام دهند.»
او ادامه داد: «خلا موجود در مدیریت یكپارچه مساجد سبب بروز چنین اتفاق هایی شده و میراث فرهنگی با علم به این موضوع دستورالعملی را آماده كرده تا با به كارگیری آن، شاهد بروز چنین اتفاق هایی نباشیم.»
گزارش از نسرین نیكنام
**اداره كل اخبار چندرسانه‌ای**ایرنا پلاس**
تهران- ایرنا- بی شك آتش سوزی مسجد جامع ساری نخستین و آخرین خبر بد درباره از بین رفتن بخش‌هایی از میراث فرهنگی كشور نبوده و نیست.
