به گفته مسئولان شهر آبادان، با وجود بهداشتی بودن آب، در هفته های گذشته شوری آن به دلایلی چون سدسازی متعدد روی كارون، وجود گنبدهای نمكی در مسیر سد گتوند، كاهش نزولات جوی، دبی رودخانه و پیشروی آب دریا به رودخانه ها از حد استاندارد خارج شده است.
با وجود رود كارون در جنوب كشور، مسائلی چون تغییرات اقلیم، شوری آب و زمین، افزایش میزان نیترات، افزایش غلظت هیدروژن آب(PH) و كاهش دوره های آبیاری به دلیل كمبود آب در چند سال اخیر بر خشكیدگی نخلستان های این خطه اثر گذاشته به شكلی كه كارشناسان می گویند در سالهای اخیر از 6 میلیون نفر درخت نخل خرمشهر تنها نزدیك یك میلیون نفر باقی مانده است.
*ایران، دومین تولیدكننده خرمای جهان
ایران با برخورداری از نخلستان های وسیع در استان های خوزستان، كرمان، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر دومین تولیدكننده خرما در جهان به شمار می رود كه سالانه بیش از یك میلیون و 25 هزارتن انواع خرما را در سطح 203 هزار و 763 هكتار تولید می كند.
در سال 1396 بیش از 260 هزار تن خرما معادل 20 درصد تولید كشور به ارزش300 میلیون دلار به كشورهای اروپایی، مالزی، اندونزی و هند صادر شد.
میزان تولید خرما در جهان حدود 7.5 میلیون تن در سطح 1.1 میلیون هكتار نخلستان با متوسط عملكردی معادل 6 هزار و 834 كیلوگرم است؛ مصر، ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، پاكستان، الجزایر، عراق، سودان، عمان و لیبی 10 تولیدكننده برتر خرما در جهان هستند كه مصر بیشترین میزان عملكرد و الجزایر بیشترین سطح زیر كشت را در اختیار دارند.
متوسط مصرف سرانه جهانی محصول خرما بیش از یك كیلوگرم برآورد می شود كه البته این شاخص در عربستان سعودی 34 كیلوگرم و در ایران بر اساس آمارهای تولید، تجارت، ضایعات و جمعیت بین هفت تا 10 كیلوگرم است.
* برنامه بازسازی 35 هزار هكتار نخلیات آبادان و خرمشهر
نگرانی از تاثیر شوری آب بر عملكرد نخلستان های خوزستان از نگاه وزارت جهادكشاورزی پنهان نمانده و به گفته «مسعود لطیفیان» مدیركل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری این وزارتخانه، اصلاح و بازسازی نخلیات در دستور كار است.
وی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا اظهار داشت: در طرح احیای 550 هزار هكتار از اراضی خوزستان و ایلام (طرح ولایت) اصلاح و بازسازی ۳۵ هزار هكتار از نخیلات شهرستان های آبادان و خرمشهر در دستور كار قرار گرفت.
«طرح ولایت به عنوان بزرگترین طرح كشاورزی كشور با هدف توسعه پایدار كشاورزی، رونق اشتغال، محرومیت زدایی و بازسازی نخلستان های آسیب دیده از جنگ تحمیلی در دستور كار قرار دارد».
لطیفیان اظهار داشت: با توجه به مشكلات بسیار در نخیلات ۱۳ هزار هكتاری شادگان و كمبود شدید آبی در حوزه آبریز مارون، طرح انتقال آب با حجم ۱۰ مترمكعب از رودخانه كارون به رودخانه جراحی به منظور آبیاری نخیلات شهرستان شادگان تهیه شد كه اجرای آن از 28 خرداد ماه امسال با حضور وزیرجهادكشاورزی آغاز شد.
وی افزود: در سال ۹۶ از مبلغ ۲۸ میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته برای نهال یارانه دار، مبلغ ۲۵ میلیارد ریال آن یعنی حدود 93 درصد صرف تامین پاجوش و نهال ارقام تجاری و مرغوب خرما مانند برحی، پیارم، مجول و استعمران شده است.
به گفته لطیفیان 58 درصد از اعتبارات استانی و تخصیص یافه به بخش باغبانی، برای نخیلات هزینه شده است.
* آبشویی 2500 هكتار نخلستان
مدیركل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادكشاورزی درباره آبشویی نخلستان ها گفت: در سال زراعی ۹۷-۹۶ در منطقه آبادان و خرمشهر كه بخش عمده ای از نخیلات استان در آنجا قرار دارد، مساحتی بالغ بر 2500 هكتار آبشویی و برای كشت و كار نخیلات فراهم شده است.
لطیفیان تصریح كرد: برای بهره برداری بهینه از فضای بین نخیلات و حفظ رطوبت و حاصلخیزی خاك ۲۷۰۰ هكتار از فضای موجود بین نخیلات با محصولاتی مانند سبزی و صیفی و علوفه، میانه كاری شده كه منجر به افزایش درآمد نخلدار شده است.
وی ادامه داد: عملیات «خود اجرایی» مانند تغییر الگوی آبیاری، مبارزه با علف های هرز، شخم بین نخیلات و مدیریت كف باغ با اعتباری بالغ بر ۱۲۰ میلیارد ریال در سطح سه هزار هكتار انجام شده كه بهره وری بهینه آب، تقویت خاك و در نهایت افزایش تولید را در پی داشته است.
به گفته این مسئول در وزارت جهادكشاورزی، حدود 1400 هكتار شبكه آبیاری در منطقه آبادان اجرا شده است كه نقش مهمی در بهبود مدیریت آبیاری، انتقال و بهره برداری بهینه آب دارد.
وی افزود: مجموع عملیات بهره وری در نخلیات 9600 هكتار برآورد می شود كه شامل ۲۵۰۰ هكتار آبشویی، ۲۷۰۰ هكتار میانه كاری، سه هزار هكتار عملیات خود اجرایی و ۱۴۰۰ هكتار شبكه آبیاری است و در كنار آن در حدود یك هزار هكتار از نخلیات نیز عملیات توسعه و احداث نخلستان از محل اعتبارات ملی یارانه دار، استانی و خوداجرایی انجام شده است.
لطیفیان ادامه داد: مبلغ ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار از سوی دولت به منظور تامین آب برای نخلستانهای شادگان و جلوگیری از پیامدهای ناشی از خشكیدگی نخلستانها در این شهرستان، در سال جاری اختصاص یافته است.
مدیركل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادكشاورزی گفت: پیامدهای ناشی از تهدیدهای اقلیمی منجر به شوری آب در خوزستان شده، البته باید گفت خشكسالی پدیده ای است كه بیشتر كشورهای جهان با آن دست به گریبان هستند و این موضوع منحصر به كشاورزی، باغداری و نخلستان های ایران نیست.
* رهاسازی آب، چاره كار نیست
لطیفیان گفت: هرچند نخلستان ها تا حدی به شوری مقاوم هستند اما تولید تجاری خرما نیازمند آب شیرین است.
وی اظهار داشت: طبق توافق وزارتخانه های نیرو و جهاد كشاورزی برای كاهش شوری آب كارون، تامین آب مورد نیاز نخلستان ها در دستور كار قرار گرفت؛ البته باید گفت دلیل خشكیدگی نخلستان ها به رهاسازی دیرهنگام آب كارون برمی گردد و اكنون رهاسازی زیاد آب می تواند منجر به خسارت هایی شود.
مدیركل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادكشاورزی برخی محصولات باغبانی همچون مركبات، خرما و كیوی را دارای مزیت دانست و افزود: طی سالیان اخیر مازاد این محصولات به كشورهای هدف صادر می شود كه ارز آوری مناسبی برای كشور به همراه دارد.
لطیفیان تصریح كرد: برخی مناطق تحت تاثیر تغییر اقلیم، از شرایط كشت خارج شده اند اما در مقابل مناطق جدیدی به عنوان منطقه مستعد كشت خرما اضافه شده اند؛ به طور مثال اگر آبادان و خرمشهر 60 درصد مستعد تولید خرما هستند، در مقابل شرایط كشت در شمال خوزستان همچون دزفول، شوشتر تا مرز پلدختر و خرم آباد فراهم است.
این مسئول در وزارت جهادكشاورزی ادامه داد: هرچند منطقه آب پخش بوشهر و جنوب كرمان نیز با تنش های شدید ناشی از خشكسالی مواجه هستند اما به دلیل رشد تولید خرما در استان های مستعد، امسال كاهش چندانی در تولید این محصول نخواهیم داشت.
وی افزود: معاونت باغبانی وزارت جهادكشاورزی تلاش دارد ضمن تعدیل خشكسالی در برنامه های میان مدت و بلندمدت الگوی كشت مناسبی را برای مناطق جنوبی كشور تبیین كند تا با افزایش بهره وری آب بتوانیم تولید مناسبی داشته باشیم.
وی تولید نهال های كیفی با ارقام تجاری خرما را از جمله این راهكارها دانست و گفت: در سالهای اخیر از تكنیك كشت بافت خرما بهره مند شده ایم كه چندین شركت در این بخش فعالند و قرار است تعداد این شركت ها افزایش یابد.
به گفته لطیفیان، تولید نهال گلدانی خرما یك روش مورد استفاده در برخی كشورهاست كه ایران نیز در تلاش است به آن دست یابد.
* خشكیدگی، بیش از 100 هزار تن خرمای خوزستان را از بین برد
«محسن رشید فرخی» رئیس انجمن ملی خرمای ایران نیز در گفت و گو با ایرنا، دلیل شوری آب ورودی نخلستان های خوزستان را ناشی از آب سد گتوند، پساب های نیشكر و اجرای طرح های انتقال آب دانست و گفت: با وجود اینكه نخلیات تا حدودی به شوری مقاوم هستند اما شوری استاندارد آب برای نخلیات نیز باید كمتر از 2 هزار میكروموس و غلظت هیدروژن آب (PH) كمتر از 8 دهم باشد زیرا در كیفیت محصول خرما اثرگذار است.
این مقام صنفی اظهار داشت: كاهش كیفیت خرما نه تنها در بازار داخلی بلكه در بازارهای صادراتی نیز موثر است و می تواند كاهش صادرات را به دنبال داشته باشد.
وی افزود: براساس آمارها سالانه 350 هزارتن خرما از 400 هزار هكتار نخلستان های خوزستان و بوشهر تولید می شود كه یك سوم تولید خرمای كشور است.
رئیس انجمن ملی خرمای ایران اظهار داشت: به نظر می رسد تولید خرمای كشور امسال بین 80 تا 100 هزار تن كاهش یابد كه اگر بهای هر كیلوگرم صادرات آن یك دلار و 30 سنت باشد، خسارت قابل توجهی خواهد بود.
وی خسارت سرمایه ای نخلستان های را مقوله ای جدا دانست و تصریح كرد: نخلستان های ایران سرمایه ملی هستند كه خشكیدگی نزدیك 4 میلیون نفر درخت نخل مثمر دارای سن بین 12 تا 15 سال نشان می دهد خسارت هنگفتی به این صنعت وارد شده است.
به گفته رشید فرخی، كشت نهال خرما تا به ثمر رسیدن آن حداقل بین 10 تا 12 سال زمان می برد در حالی كه این درخت می تواند قدمتی نزدیك 100 سال داشته باشد.
*فرجام سخن
در سالهای اخیر دولت برای حمایت از تولیدكنندگان خرما كه به دلیل خشكسالی های پی در پی زیان دیده اند، اقدام به خرید حمایتی خرما در استان های خرماخیز كرده است به طوری كه امسال نیز با ابلاغ وزیر جهادكشاورزی در سه ماهه بهمن ماه سال گذشته 8580 تن خرما با قیمت هر كیلو 5500 تومان از كشاورزان سیستان و بلوچستان و جنوب كرمان خریداری شد.
سازمان مركزی تعاون روستایی كشور نیز با هماهنگی ستاد تنظیم بازار برای ایجاد تعادل در بازار، عرضه این محصول به قیمت هر كیلوگرم 6 هزار و 175 تومان را در تابلوی بورس كالای كشاورزی پیگیری كرده است كه این كار تا زمان ارتقای قیمت آن به نفع كشاورزان و رسیدن به قیمت منصفانه ادامه خواهد داشت.
با این حال به نظر می رسد، تدوین برنامه ای منسجم برای تامین آب مورد نیاز و نیز جایگزینی نخل های خشكیده با نهال های جوان برای تضمین جایگاه بین المللی ایران در تولید و صادرات این محصول ضروری است.
گزارش از هما همت خواه
اقتصام**9186*2025
تهران- ایرنا- افزایش شوری آب شهرهای آبادان و خرمشهر نه تنها كام ساكنان این نواحی را تلخ كرده بلكه بار دیگر به بخشی از نخلستان های كشور آسیب زده است، مشكلی كه اگر چاره اندیشی نشود می تواند به نابودی نخل ها بینجامد.
