زندگی پلاستیكی

تنها پاسخی كه در این زمینه داده شده استفاده از پاكت های كاغذی یا كیسه های پارچه ای به جای كیسه های پلاستیكی هنگام خرید و نیز به كارگیری مواد بادوام یا ظروف پلاستیكی تجدیدپذیر بامنشا گیاهی به جای ظروف یكبار مصرف تجزیه ناپذیر است اما آیا مصرف پلاستیك ما در جامعه تنها به همین بخش ها محدود است؟
ممكن است این پاسخ را هم طرح شود كه قدیمی ها وقتی پلاستیك هنوز اختراع نشده بود چكار می كردند، همان كار را انجام دهیم كه در پاسخ باید گفت: آن زمان بسیاری از فناوری ها و این سبك زندگی هم نبود كه به فرهنگ گسترده استفاده از انواع مواد پلاستیكی در همه جای خانه ها منجر شده باشد.
به طور مثال در قدیم كجا یخچال فریزر وجود داشت كه نیاز به كیسه های فریزری باشد؛ قدیم كجا چنین آپارتمان های چندین طبقه وجود داشت كه ضرورت تعبیه سطل های زباله و استفاده از كیسه زباله داخل خانه فراهم باشد.

**موارد استفاده از كیسه های پلاستیكی
بررسی كلی نشان می دهد طی سال های گذشته به علت سهولت دسترسی، بسیاری از بخش های زندگی شهروندان به نوعی با مواد پلاستیكی گره خورده است.
خرید انواع كالاها بویژه میوه، گوشت و خوراكی، ظروف یكبار مصرف هنگام استفاده عادی در منزل، مهمانی های بزرگ، تفریح در خارج از منزل، استفاده از كیسه زباله در خانه و خودرو، كیسه فریزرهای یخچال، خرید لوازم موردنیاز از دمپایی پلاستیكی گرفته تا دیگر ظروف از این نوع جنس، اسباب بازی بچه، سفره های پلاستیكی، كاور لباس و صندلی ها، خرید نان های آماده همراه با پلاستیك، جلد لوازم التحریر، ساك های دستی پلاستیكی و انواع بطری های پلاستیكی از جمله موارد استفاده شهروندان است.
درواقع روزی نیست كه از كیسه ها و مواد پلاستیكی استفاده نكنیم و به نوعی همه زندگی ما در طول روز به نوعی با پلاستیك سروكار دارد.

**مضرات پلاستیك
تاریخچه ابداع و تولید پلاستیك به اواخر قرن نوزدهم باز می گردد و قرن بیستم را می توان قرن اعتیاد انسان ها به آن دانست. شیوه استفاده از پلاستیك البته مختص ایران نیست آنقدر در زندگی مردم جهان جا بازكرده كه اینك یكی از 20 دغدغه قرن حاضر بشریت شناخته می شود.
براساس گزارش ها تجزیه كیسه های پلاستیكی در طبیعت 300 تا 500 سال زمان می برد و خطر بزرگتر اینكه كیسه های پلاستیكی به مرور زمان به قطعات كوچكتر و سمی تر تبدیل می‌شوند.
استفاده بیشتر از لوازم پلاستیكی یعنی انبوه بیشتر این پلاستیك ها در میان زباله ها یا خارج از زباله ها در جای جای محیط زیست كه تاثیرات خود را دارد به طور مثال برپایه مطالعات مراكز بین المللی فعال در امر محیط زیست حدود چهار هزار تن ضایعات پلاستیكی هر سال وارد اقیانوس ها می‌شود كه زندگی گونه های آبزی و انسان ها را با خطری جدی مواجه كرده است.

** ایران در ردیف 10 كشور پرمصرف
طبق آمارهای رسمی ایران در میان 10 كشور پرمصرف موادپلاستیكی و نایلون ها قرار دارد و هر شهروند تهرانی به صورت متوسط روزانه سه كیسه پلاستیكی مصرف می كند.
به گفته مدیران شهری اگر هر خانواده تهرانی در پایتخت فقط یك كیسه نایلونی كمتر در هفته استفاده كند در سال از مصرف 816 میلیون نایلون پلاستیكی جلوگیری می شود.

**تجربه دنیا برای فرهنگ سازی
منع فروش كیسه پلاستیكی در فروشگاههای بزرگ، وضع مالیات بر فروشگاههای عرضه كننده یا جریمه آنها ازجمله ابزارهای تنبیهی در برخی كشورهاست.
گفته می شود بنگلادش در سال 2002 میلادی به عنوان نخستین كشور دنیا استفاده از كیسه‌های پلاستیكی را ممنوع كرد زیرا كیسه‌های پلاستیكی با بستن راه فاضلاب‌ها عامل اصلی شدت یافتن سیلاب مخرب سال 1988 میلادی در این كشور بوده است.
بنابر گزارش ها دولت تایوان یكسال بعد از بنگلادش‌ توزیع كیسه‌های پلاستیكی رایگان را در فروشگاه‌ها و مراكز خرید ممنوع كرد و همچنین فروشگاه های بزرگ برخی ایالت های آمریكا چندسال است اجازه استفاده از كیسه های نایلونی ندارند.
تعبیه و فرهنگ سازی استفاده از سطل مخصوص زباله های خشك و تر داخل منازل بدون استفاده از كیسه پلاستیكی، تولید ظروف خاصی كه برای فریزكردن موادغذایی كاربرد دارد بدون نیاز به استفاده از نایلون، ساخت یخچال ها با فناوری و خلاقیتی كه نیازی به نگهداری مواد با كیسه پلاستیكی با آنها وجود نداشته باشد و اقدامات تنبیهی برای آلوده كنندگان محیط زیست با پلاستیك ازجمله راهكارهایی به شمار می رود كه در برخی كشورهای جهان گزارش شده است.
بعضی كشورهای توسعه یافته در مورد نحوه دفع زباله بسیار سختگیرانه اقدام می كنند به طور مثال در این كشورها به صورت رایگان آموزش های نحوه دفع زباله، تشخیص زباله خشك و تر و راههای جداسازی آنها را آموزش می دهند، سپس از فراگیران امضا و تعهد می گیرند كه مراحل آموزشی را طی كرده و یادگیری محقق شده است. به دنبال آن اگر آن شهروند اقدامی خلاف آموزش های ارایه شده انجام دهد باید مبالغ سنگین جریمه را بپردازد.
در این كشورها فرهنگ سازی دو بال بسیار مهم و دركنار همدیگر دارد، نخست آموزش آن هم به روش های اقناعی و سپس ضمانت های اجرایی به منظور تثبیت رفتارسازی ها.

**فرهنگ سازی در ایران
اما نكته بسیار مهم در این زمینه نخست فرهنگ سازی و دوم، راهكارهای جایگزین است. بی شك استفاده از ظرفیت رسانه ها به منظور فرهنگ سازی بسیار اهمیت دارد اما تازمانی كه این مقوله به شكل ساختاریافته در مجموعه نهادهای خدمات شهری سازمان نیابد و ضمانت اجرایی نیز در كنار آن گنجانده نشود نمی توان انتظار بهره وری بالا و رفتارسازی مورد مطالبه را داشت.
نكته مهم دیگر اینكه مراكز متولی برای موارد استفاده جایگزین وارد عمل شوند. به طور مثال شهروندی كه به اهمیت منع استفاده از پلاستیك پی برده و به دنبال حذف این موارد پلاستیكی است برای ادامه زندگی از چه شیوه ها و موارد جایگزینی باید استفاده كند؟
خبرنگار ایرنا برای تهیه این گزارش به سراغ هركدام از مسئولان و متولیان حوزه محیط زیست رفت تقریبا با پاسخ های مشابه كلی و یكسان مواجه شد و همگی مثل چندسال گذشته فقط می گفتند كه باید فرهنگ سازی شود و به جای كیسه های نایلونی از پاكت یا كیسه های پارچه ای استفاده شود.
این مسئولان در مصاحبه با خبرنگار ایرنا درباره راهكارهای جایگزین پاسخ مشخصی ندادند كه نشان می دهد نهادهای متولی هنوز در این زمینه به شكل مصداقی و عملیاتی وارد عمل نشده اند؛ درحالی كه ضرورت دارد بحث جایگزین های پلاستیك از فرآیندهای تولید تا مصرف ما در همه اركان تولید و خانه های شهروندان جا بازكند.
یك كارشناس ارشد محیط زیست درباره جایگزین مصرف كیسه های پلاستیكی در مصارف خانگی معتقد است: تشویق و اطلاع رسانی به شهروندان در زمینه استفاده از ظروف پلاستیكی تجدیدپذیر باید در اولویت قر ار گیرد.
علیرضا دادونژاد در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افرود: گرچه این ظروف گران تر از سایر مواد پلاستیكی هستند اما اگر بخوبی فرهنگ سازی و اطلاع رسانی كنیم مردم برای حفظ طبیعت و محیط زیست نسل های آینده حاضرند بیشتر هزینه كنند اما به محل زیستشان آسیب نزنند.
وی عامل موثر دیگر در تحقق این مهم را نگاه خاص مسئولان نسبت به این مساله و تشویق تولید كنندگان به تولید این ظروف تجدید پذیر دانست و تاكید كرد: با ارایه تسهیلات خاص و حذف مالیات یا دیگر اقدام های تشویقی می توان زمینه تولید بیشتر این ظروف را به منظور جایگزینی ظروف و مواد پلاستیكی غیرقابل تجدیدپذیر كنونی فراهم آورد.
این كارشناس ارشد محیط زیست افزود: باید زمینه افزایش تولید ظروف زیست تجزیه پذیر یا گیاهی فراهم شود و همچون صنایع نانو و فن آوری های نوین در كشور به آن توجه شود وگرنه تداوم وضع كنونی معلوم نیست چه سرانجامی داشته باشد.
وی گفت: تولیدكنندگان اگر با سیاست های تشویقی در این زمینه مواجه شوند ضمن جایگزینی برای تولید مواد پلاستیكی تجزیه پذیر، انواع مایحتاج مردم را به شكلی كه ضرورت استفاده از مواد پلاستیكی مثل نایلون وجود نداشته باشد را در دستور كار قرار می دهند.
این كارشناس محیط زیست افزود: اصلاح فرهنگ استفاده از پلاستیك باید از مدیران شروع شود و به خانواده ها انتقال یابد.
دادونژاد با اشاره به تجربه موفق كشورهای پیشرفته در استفاده از پلاستیك تجزیه پذیر تاكید كرد: تصویب قوانین برای حذف موانع تولید پلاستیك های تجدید پذیر باید در دستور كار نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.

**نایلون، بیشترین پسماند
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران با بیان اینكه عمده زباله و پسماند موجود در دنیا را نایلون ها و مواد پلاستیكی تشكیل می دهند گفت: تحقق وضع مطلوب در نحوه استفاده از مواد پلاستیكی در كشور نیازمند همكاری فرابخشی است.
محمدحسین بازگیر درگفت وگو با خبرنگار ایرنا بیان كرد: فعالیت ها و تلاش سازمان حفاظت محیط زیست شهر تهران به عنوان یك مرجع ملی برای كاهش مصرف پلاستیك بدون همكاری سایر دستگاه های اجرایی بویژه شهرداری ها ناكام می ماند.
وی افزود: باید فرهنگ سازی در این زمینه از مدارس شروع شود.
به گفته این مقام مسئول باید در ایران نیز همانند دیگر كشورها سیاست های تشویقی به منظور كاهش مصرف كیسه های پلاستكی اعمال شود.
بازگیر اظهارداشت: پرداخت وجه در صورت برگرداندن بطری های پلاستیكی به فروشگاه ها، ترغیب شهروندان به استفاده از ظروف با دوام هنگام تفریح و مراسم رسمی، استفاده از كیسه های پارچه ای به جای نایلون های پلاستیكی درزمان خرید و استفاده از سطل زباله خانگی به جای نایلون های جمع آوری زباله باید در دستور كار قرار گیرد.

**شهرداری: زباله از مبدا تفكیك شود
تفكیك زباله از مبدا یكی از مهمترین مولفه ها برای كاهش مصرف پلاستیك و مدیریت پسماندهاست با این حال «صدرالدین علیپور» رئیس مركز مدیریت محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز در این زمینه می گوید: مدیریت پسماند از طریق آموزش و تشویق شهروندان به تفكیك زباله از مبدا باید به صورت جدی انجام شود تا شاهد كاهش زباله سوزی و آلودگی های زیست محیطی باشیم.
دراین شرایط به نظر می رسد هنوز عزم ملی در حوزه سیاستگذاری و اجرا در میان نهادهای اجرایی آنچنان كه باید مشاهده نمی شود و این متولیان همدیگر را پیدا نكرده اند تا بازبانی واحد در حوزه های بالادستی و تدوین مقررات و نیز حوزه های فرهنگ سازی گام های مشترك و عملیاتی برداشته شود.
گزارشگر: فرانك عابدنژاد
تهرام/1735/9343 / 1539 /