زمانی ایران به ویژه جنگل های مازندران محل تاخت و تاز و قلمرو گربه سانی عظیم الجثه به نام ببر خزری بود؛ اما اكنون بیش از نیم قرن است كه دیگر نه خبری از قامت استوار و نه صدای رعد گونه این حیوان باشكوه به گوش می رسد.
بررسی ها نشان می دهد آخرین ببر در ایران در سال 1332 در منطقه ای كه اكنون پارك ملی گلستان نامیده می شود شكار شد ولی گزارش دیگری از مشاهده ببر در سال 1338 در همین منطقه خبر می دهد؛ اما در هر صورت اكنون دیگر ببر مازندران در ایران وجود ندارد.
در اوایل دهه 1350 سازمان حفاظت محیط زیست یك تحقیق چند ساله را برای جستجوی ببر مازندران در جنگل های شمال ایران انجام داد اما محققان در این مدت نتوانستند هیچ مدركی در مورد وجود ببر پیدا كنند و انقراض آن را قطعی اعلام كردند.
این وضعیت فقط مختص ایران نیست بلكه غول انقراض علاوه بر ببر مازندران دامن دو زیر گونه دیگر از جمله ببر «بالی» و ببر «جاوه» را نیز گرفته است، این گونه ها به ترتیب در سال های 1937 ، دهه 1960 و حدود 1979 منقرض شده اند. 9 زیرگونه ببر در دنیا وجود دارد كه از این تعداد سه زیر گونه ذكر شده منقرض شده اند.
شكار بی رویه و غیر قانونی، از بین رفتن زیستگاه ها، كمبود غذا و تغییرات آب و هوا از جمله دلایل مشترك نابودی این گونه های ارزشمند است، ببر این گربه سان عظیم الجثه برای زیست به زیستگاه های وسیع و پیوسته نیاز دارد و كمتر می تواند در زیستگاه های جزیره ای، پراكنده و كوچك زندگی كند، در واقع باید قلمرو فرمانروایی ببر وسیع باشد كه متاسفانه در چند سال اخیر به دلیل توسعه شهر نشینی و دخالت بشر در طبیعت، این قلمرو روز به روز كوچكتر شد.
نكته جالب درباره ببر این است كه راه راههای روی بدنش با هیچ ببر دیگری مشابه نیست، در واقع این خط ها اثر انگشت ببر به حساب می آیند بنابراین هر ببری كه به صورت غیرقانونی شكار می شود یا به واسطه تجارت غیرقانونی از زیستگاهش حذف می شود، اطلاعات ژنتیكی را كه می تواند در حفاظت سایر ببرها موثر باشد، برای همیشه با خود خواهد برد. البته این مساله درباره یوزپلنگ هم صدق می كند.
با سرعت گرفتن نابودی ببر در دنیا از سال 2010 روز 29 جولای ( 7 مرداد ) به عنوان روز جهانی ببر نامگذاری شده است. این روز به منظور افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفظ این گربه سان زیبا تعیین شده است تا تلاش بیشتری برای حفاظت از این گربه سان زیبا صورت گیرد.
ایران نیز زمانی جولانگاه یكی از زیرگونه های این حیوان زیبا و با ابهت بود؛ اما اكنون بیش از نیم قرن است كه دیگر چنین غرشی به گوش نمی رسد.
سال 1389 صحبت هایی برای احیای ببر در ایران آغاز شد و در این راستا دو قلاده ببر سیبری وارد ایران شد و در مقابل دو قلاده پلنگ به روسیه داده شد؛ به گفته كارشناسان این ببر از نظر ژنتیكی تفاوت چندانی با ببر مازندران ندارند بنابراین این كار با هدف احیای نسل ببر مازندران در كشور صورت گرفت اما بعد از چندی ببر نر به بیماری «مشمشه» مبتلا و تلف شد و ببر ماده نیز به اتهام آلوده بودن به ویروس این بیماری مدت پنج سال در قرنطینه بود اما با كمك دوستداران حیات وحش و همكاری سازمان حفاظت محیط زیست و دامپزشكی بعد از انجام آزمایش های متعدد رای با سالم بودن حیوان داده شد و بعد از آن به مكان مناسبی انتقال یافت.
اما به نظر می رسد هنوز پرونده احیای ببر مازندران در سازمان محیط زیست بسته نشده است، مجید خرازیان مقدم مدیر كل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست روز یكشنبه دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: سازمان محیط زیست در حال تهیه طرح حفاظت از گربه سانان ایران با اولویت دو گربه سان بزرگ جثه مانند یوزپلنگ و پلنگ است و در نظر دارد در قالب این طرح بحث مطالعات امكان سنجی احیای دو گونه گربه سان منقرض شده شیر ایرانی و ببر خزری را نیز داشته باشد.
وی افزود: اكنون در كشور 8 گونه گربه سان داریم كه دو گونه بزرگ جثه یوزپلنگ و پلنگ و 6 گونه گربه سان كوچك جثه از جمله گربه شنی، كاراكال، سیاه گوش و گربه جنگلی است كه دو گونه منقرض شده مانند شیر ایرانی و ببر خزری را نیز داشتیم.
وی ادامه داد: اكنون در حال تهیه طرحی با عنوان ' حفاظت از گربه سانان كشور ' با اولویت دو گربه سان بزرگ جثه و بعد كوچك جثه ها را داریم و از آنجا كه حفاظت از یوزپلنگ در قالب یك پروژه بین المللی مستقل در حال اجرا است ، آنرا كنار گذاشتیم و بر روی حفاظت از پلنگ و 6 گربه سان كوچك جثه و دركنار آن بحث مطالعات امكان سنجی احیای دو گونه گربه سان منقرض شده متمركز شدیم.
مقدم به ورود دو قلاده ببر نر و ماده در سال 1389 از روسیه به ایران گفت: ببر نر بعد از مدتی به بیماری مشمشه مبتلا و تلف شد اما ببر ماده اكنون در باغ وحش ارم نگهداری می شود كه در این طرح اگر برای احیا به مرحله ای برسیم می توانیم با ورود یك قلاده ببر نر دیگر و یا حتی اسپرم ، از آن استفاده كنیم.
وی گفت: چند سال پیش در میانكاله مازندران محلی را برای نگهداری ببر ساخته ایم كه اكنون بدون استفاده مانده است كه می شود از آن به عنوان مركز پژوهشی گربه سانان استفاده كرد و یا حداقل آنجا ببر داشته باشیم.
مدیر كل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست اظهار داشت: یا اینكه برای شیر ایرانی در نظر داریم بتوانیم یك مركز پژوهشی در استان خوزستان در منطقه «دز» با همكاری اداره كل محیط زیست استان داشته باشیم البته تمام این موارد در دست بررسی است.
وی تاكید كرد: البته بحث احیای دو گونه شیر و ببر بسیار در كشور ضعیف است چون از نظر علمی احیای زیستگاه مقدم بر احیای گونه است و طبیعتا اكنون بعید است زیستگاه های مستعدی برای نگهداری شیر و ببر داشته باشیم اما در طرح حفاظت از گربه سانان در كنار بحث حفاظت از پلنگ و 6 گربه سان كوچك جثه مطالعات امكان سنجی احیا و معرفی مجدد دو گونه شیر ایرانی و ببر خزری را هم گنجاده ایم اما اولویت ما 8 گربه سان موجود در كشور است .
وی تاكید كرد: این مطالعات بر اساس برنامه عمل حفاظت از پلنگ و برنامه نقشه راه گربه سانانی كه داریم پیش خواهد رفت و برای یوز هم كه طرح حفاظت مشاركتی یوز تدوین شده است و امیدواریم بتوانیم آنرا با مشاركت برنامه عمران سازمان ملل در قالب یك پروژه بین المللی ادامه دهیم، اما به عنوان اولویت دوم برای گربه سانان یك مطالعات امكان سنجی را در رابطه با ببر و شیر انجام خواهیم داد.
مقدم ادامه داد: برنامه عمل حفاظت از پلنگ تدوین و حدود دو سال است كه به استان ها ابلاغ شده است همچنین برای گربه سانان دیگر نیز نقشه راه تهیه شده و چهارسال است به استان ها ابلاغ شده كه با تجمیع این دو ، ' طرح حفاظت از گربه سانان كشور ' تهیه می شود و بعد از تهیه به سازمان برنامه و بودجه ارسال خواهیم كرد.
مدیر كل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست گفت: همچنین در این طرح برای این دو گونه شیر ایرانی و ببر خزری موضوع تكثیر در اسارت را هم بررسی خواهیم كرد.
علمی 9014**1440
تهران- ایرنا- آخرین غرش های ببر خزری حدود نیم قرن پیش در جنگل های مازندران شنیده شد و بعد از آن سكوتی غم آلود از نبود این گربه سان باشكوه بر جان جنگل های شمال حاكم شد؛ اما گویا سازمان محیط زیست قصد دارد در قالب طرحی امكان سنجی احیای این گربه سان منقرض شده را مورد بررسی قرار دهد.
