17 مرداد، سالروز شهادت محمود صارمی خبرنگار ایرنا و هشت تن از دیپلمات های ایران است كه در سال 1377 در شهر مزار شریف مركز استان بلخ افغانستان از سوی گروه طالبان كشته شدند و این روز در تقویم ایران به عنوان روز خبرنگار نامگذاری شده است.
قانون مطبوعات در افغانستان را می توان سهل ترین قانون برای فعالیت رسانه ای در منطقه دانست كه البته بعد از آن كه حاكمیت متحجران طالبان با آن رویكرد ضد رسانه ای در سال 2001 میلادی در افغانستان سقوط كرد، مدون شد.
در این قانون فعال رسانه ای می تواند كار خود را بدون نیاز به دریافت مجوز اولیه شروع كند و سپس تنها با مراجعه به وزارت فرهنگ و اطلاعات كه مترادف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران است، مشخصات رسانه خود مانند نام مدیر مسئول و حوزه فعالیت را اعلام كند.
وضعیت فعلی افغانستان نشان می دهد كه تنها قانون نمی تواند تسهیل كننده فعالیت فعالان خبری باشد و وجود مشكلات متعدد در روند كار خبرنگاری در افغانستان بیانگر آن است كه چیزهای بیشتری نیاز است كه در راس آن امنیت قرار دارد.
«مجیب خلوتگر» رئیس نهاد مدنی «نی» كه نام اختصار نهاد «حمایت از رسانه های آزاد افغانستان» است، در گفت وگو با ایرنا درباره چالش های پیش روی فعالان خبری در افغانستان گفت كه هر چند كار رسانه در ذات خود چالش برانگیز است، اما در افغانستان به دلیل وضعیت ویژه ای كه وجود دارد این چالش ها چندین برابر شده است.
وی افزود كه طبیعت و ماهیت كار رسانه جز مشاغل سخت و خطرناك است و حتی در كشورهایی كه مردم عادی آن از مصونیت و ایمنی اجتماعی بالایی برخوردار هستند، باز خبرنگاران با چالش مواجه اند و حال تصور كنید در افغانستان سختی كار چگونه است.
این فعال رسانه ای افغانستان گفت در كشورهایی كه كمتر اتفاق می افتد شهروندان آنها از مقامات اهانت بشنوند نیز خبرنگاران گاه با اهانت و توهین مواجه می شوند و این موضوع نشانگر آن است كه كار خبرنگاری در اصل ماهیت متفاوت و خطرناك تری نسبت به دیگر مشاغل دارد.
خلوتگر تصریح كرد: وقتی به افغانستان نگاه می كنیم، در حالی كه برای همه شهروندان امنیت وجود ندارد طبیعی است كه كار خبرنگاری ماهیتی خطرناكتر خواهد داشت.
وی برای تبیین ماهیت سختی كار خبرنگاران افغانستان تشریح كرد كه مهمترین چالش در برابر جامعه رسانه ای افغانستان عدم امنیت است و یادآوری كرد در دوره موج نوین فعالیت رسانه ها در این كشور طی 17 سال گذشته ، 90 خبرنگار در افغانستان كشته شده اند.
به گفته خلوتگر چند ماه پیش در شهر كابل در یك حمله انتحاری در منطقه بشدت محافظت شده شهر ، 9 خبرنگار در یك روز و در یك انفجار انتحاری به شهادت رسیدند و در 17 سال گذشته یك هزار و 250 مورد خشونت علیه خبرنگاران به ثبت رسیده است.
وی افزود: در افغانستان شاهد به آتش كشیده شدن ساختمان رسانه ها هستیم و سال جاری در استان «لوگر»، «پروان» و «هرات» رسانه ها هدف حمله قرار گرفتند و ساختمان و تجهیزات آنها در آتش سوخت.
رئیس نهاد نی از معضل مالی رسانه ها نیز به عنوان چالش بعدی یاد كرد و ادامه داد كه در چهار سال گذشته شاهد بسته شدن بیش از 200 رسانه بودیم، از جمله سه شبكه تلویزیون، 10 ایستگاه رادیویی، سه آژانس خبری و ده ها روزنامه و هفته نامه در بین آنها قرار داشتند.
به گفت خلوتگر در كنار این مشكلات، تعداد كارمندان رسانه ها نیز بشدت كاهش یافته است و در چهار سال گذشته بیش از 500 كارمند رسانه ها افغانستان را ترك كرده اند و حدود دو هزار تن دیگر نیز در داخل بیكار شده اند كه یكی از علت های آن ممكن است بسته شدن رسانه ها به دلیل مشكلات مالی باشد و آنهایی كه فعال هم هستند، حجم كار خود را كاهش داده اند.
به باور وی رسانه های افغانستان برنامه های تولیدی خود را كم كرده اند و بیشتر به نشر برنامه هایی می پردازند كه در خارج از كشور از سوی دیگر رسانه ها تولید شده و اغلب محصولات رسانه ای كشورهای تركیه، ایران و هند استفاده می شود.
خلوتگر گفت كه این روند سبب شده است، دشواری حجم كار متداول روزانه رسانه ها برشانه افراد معدود باقی مانده در رسانه منتقل شود و این خود چالش دیگری بر فعالان رسانه است.
به گفته وی مشكل دسترسی به اطلاعات از دیگر چالش های خبرنگاران در افغانستان است، با وجود آنكه از نگاه قانون، رسانه های افغانستان در منطقه بهترین قانون را در اختیار دارند، اما در عمل اطلاعات در دسترس خبرنگاران قرار نمی گیرد.
خلوتگر از حمله مهاجمان به بیمارستان چهارصد تختخوابی ارتش به عنوان مصداق یاد كرد و افزود: در این حمله تعداد زیادی از افراد كشته و زخمی شدند اما هرگز ماهیت و چگونگی تلفات و حمله افشاء نشد و دو سال از این حادثه می گذرد، اما هنوز نمی دانیم كه واقعا در آنجا چه اتفاقی افتاد.
وی همچنین از حمله مهاجمان به مقر لشگر «209 شاهین» در شمال افغانستان یاد كرد كه در آن حادثه نیز هیچ اطلاعاتی به رسانه ها داده نشد و هنوز هم رسانه ها نمی دانند كه چگونه مهمترین مركز ارتش كه بشدت از آن محافظت می شد، مورد حمله قرار گرفت.
به گفته رئیس موسسه نی تاكنون رسانه ها نتوانسته اند اطلاعاتی از سرنوشت میلیاردها افغانی جمع آوری شده از محل 10 درصد عوارض شارژ سیم كارت تلفن های همراه به دست آورند.
خلوتگر گفت كه دولت وحدت ملی نیز مشكلاتی را برای رسانه ها بوجود آورده است و به ارزش های حقوق بشری و آزادی بیان پایبند نیست و در بخش حمایت از رسانه ها كوتاهی می كند، بازداشت خبرنگاران افزایش یافته و تعداد كشته های این صنف افزایش داشته و خشونت علیه خبرنگاران هر روز بیشتر می شود.
رئیس نی گفت كه كار به جایی رسیده است كه شخص رئیس جمهوری در برنامه رسمی به خبرنگاران توهین می كند و در نشست خبری به خبرنگار اجازه سئوال نمی دهد و حال می توان حدس زد كه خبرنگاران با وجود چنین سلوكی در میان مقامات بلند پایه با چه مشكلاتی دسته و پنجه نرم می كنند.
خلوتگر به برخی چالش های داخلی خود رسانه ها اشاره كرد و گفت كه از طرف دیگر با چالش هایی در درون رسانه نیز مواجه هستیم كه رابطه خبرنگار و صاحب رسانه حرفه ای نیست و صاحبان رسانه های خصوصی و حتی دولتی افرادی هستند كه درباره كار رسانه تخصص لازم را ندارند.
وی گفت كه بخش زیادی از رسانه های خصوصی با اهداف تجاری، حزبی یا حداقل كار نمایشی ایجاد شده اند كه خود نقض حقوق خبرنگاران و رسانه ها را فراهم می كند.
این خبرنگار افغان گفت شاهد بوده است كه شماری از خبرنگاران ماه ها حقوق خود را دریافت نكرده اند و صاحب امتیاز رسانه با افراد خود با خشونت رفتار كرده و حتی آنها را ضرب و شتم كرده اند كه می شود از این مشكلات به عنوان معضل درون سازمانی رسانه ها یاد كرد.
خلوتگر كه از كاركرد حرفه ای رسانه ها در افغانستان نیز راضی نیست، گفت كه تعدادی از شاغلان رسانه، تخصص و تجربه لازم برای این فعالیت را ندارند و از بخش های دیگر وارد این حوزه شده اند كه كاركرد آنها مشكلاتی را به همراه داشته است.
وی در تبیین اثرگذاری آزادی بیان در نزد رسانه ها و نقشی كه در بهبود وضعیت اجتماعی، تثبیت انسجام ملی در راستای منافع ملی و نقش رسانه در اصلاح مفاسد دارد، گفت: آزادی بیان رسانه یك سكه دو رو است، رخ اول آن بازتاب چالش ها، مشكلات و مطالبات مردم است و رخ دیگر آن به دولت و مجریان قانون بر می گردد كه چقدر گوش شنوا داشته باشند برای اصلاحی مبتنی بر اطلاعات منتشر شده.
وی گفت كه بطور مثال یك رسانه ها در باره قتل یكی از رئیسان جمهوری سابق افغانستان تحقیقاتی انجام داد كه در آن یك مقام دولتی متهم شده بود، اما نشر این تحقیق باعث نشد كه این مقام از كارش تعلیق شود یا مورد بازپرسی قرار گیرد، بلكه بدون هیچ گونه برخوردی بی خیال به كار خود ادامه داد و این آزاد بیان بدون ابزاری قانونی برای پیگیری اصل بیان به تنهایی كافی نیست.
به گفته وی در زمان دولت وحدت ملی نام «ستون پنجم» به عنوان همكار با تروریست های بیرونی در داخل رواج یافته كه در واقع با مخالفان دولت در حملات علیه نهادهای دولتی همكاری می كردند، برخی موارد ثابت شد كه افرادی از مقامات بلند پایه نظامی در آن دخالت داشته اند اما هیچگاه از آنها بازپرسی نمی شود كه چرا این كار را كرده اند.
وی رسیدگی نكردن به این چالش ها را عمده مشكلات فعالان رسانه دانست زیرا رسانه ها با این چالش ها روزانه مواجه اند و حجم رویدادها به حدی است كه فرصت بازبینی و تعقیب یك موضوع برای اجرا یا خاتمه داستان پیدا نمی شود و نهادهای عدلی و قضایی هم در جریان قرار نمی گیرند، افرادی هستند كه اجازه نمی دهند چنین مواردی به گوش شخصیت های اصلی كشور برسد و فساد به حدی گسترده است كه رسانه ها آنچه را بازتاب می دهند، محور اصلی فساد نیست و آنها به محور اصلی دسترسی ندارند.
اما به گفته وی شهروندان افغانستان هنوز هم به رسانه ها اعتماد دارند و برای حل مشكلات خود به رسانه ها به عنوان گزینه آخر مراجعه می كنند، اما رسانه ها تاكنون نتوانسته اند قدرت را در این موارد پاسخ گو سازند.
خلوتگر درباره كاركرد رسانه ها برای تامین منافع ملی افغانستان گفت كه منافع ملی در افغانستان تعریف های فراوان دارد و در برخی موارد و حلقه های كوچك تر مشكلاتی وجود دارد كه تعریفی واضحی از منافع ملی نداریم و همین مشكل دامن رسانه ها را نیز گرفته است.
وی افزود: رسانه ها و شهروندان افغان پاسداری از منافع ملی را باور دارند اما در جایی كه منافع ملی تعریف ویژه ای پیدا می كند در آن جا اتهامات برای عدم رعایت منافع ملی كه تعریفی مشخص هم ندارد، بوجود می آید.
وی مثال زد و گفت كه در زمان نشر سرود ملی كه مردم به پا می خیزند و یك نفر به پا نمی خیزد، در قانون افغانستان تعریفی نیست كه این شخص كار غیر قانونی كرده است یا نه؟ آیا منافع ملی را نقض كرده یا نه؟ و چنین موضوعی بحث برانگیز می شود و گمانه زنی های فردی در این مورد شكل می گیرد و اتهامات پیدا می شود.
به باور خلوتگر هر دولتی از جمله دولت افغانستان باید منافع ملی را در حلقه های كوچك تر نیز تعریف كند تا مشخص شود كه كدام كار هم راستا با منافع ملی و كدام كار خلاف منافع ملی است تا رسانه بتواند از نقض آن جلوگیری كند.
اغلب دشواری های كار خبرنگاران در افغانستان، شباهت زیادی به مشكلات دیگرهمكارانشان در دنیا دارد اما نگرانی از كشته شدن در انفجار و درگیری در این كشور با توجه به این كه خط مرزی روشنی بین مناطق جنگی و امن وجود ندارد و یا ترور توسط فرد یا افرادی كه از نوشته تو خوشش نیامده است به این چالش ها در افغانستان رنگ خون داده است كه این كمی ترسناك تر از عدم دریافت حقوق ماهانه است.
شبد**آساق*291*1104*1663**1379
كابل - ایرنا - افغانستان از جمله كشورهایی است كه خبرنگاران و فعالان رسانه در آن علاوه بر مواجهه با چالش های متداول همكارانشان در دیگر كشورها، سختی مضاعفی را نیز تحمل می كنند و علاوه بر مشكلات حقوقی، مالی، فنی و علمی، تهدیدهای جانی نیز بر این شغل سایه انداخته است.
