به گزارش ایرنا، هنرها به عنوان صنایع دستی اگر در كنار هم قرار گیرند اصالت و غنای فرهنگ و تمدن ایران را بسیار درخشان تر نشان خواهد داد. یكی از این گزینه ها كه هم یك هنر و هم یك صنعت دستی است، پای پوشی به نام گیوه است كه حاصل تلفیق چند هنر دست است.
گیوه یك نماد فرهنگی است كه در هر منطقه متناسب با شرایط و زیست محیط آن خطه آماده می شود.
شاید هیچ پای پوشی به اندازه گیوه سبك، مقاوم، ضدنفوذ آب و متناسب با شرایط شغلی مانند دامداری، باغبانی و كشاورزی و همچنین پیاده روی های طولانی در محیط سنگلاخ مناسب نبوده است. همچنین نوع طراحی و دوخت این پای افزار بنحوی است كه هیچگاه لنگه به لنگه نمی شود و پای چپ و راست ندارد و حتی پس از پاره شدن دور انداخته نمی شود و می توان آن را ترمیم كرد.
تخت این پای پوش از چرم و رویه آن از چند نوع نخ تهیه و به عنوان یك پای پوش سنتی مخصوص مردان شناخته می شود كه یكی از خاستگاه های اصلی آن استان چهارمحال و بختیاری است. گیوه دوخته شده در استان از لحاظ كیفیت یكی از بهترین انواع گیوه ها بوده كه بیشتر با نام «گیوه ملكی» شناخته می شود.
عمده تولید گیوه این استان در شهرهای شهركرد و بروجن بوده كه متاسفانه امروزه افرادی كه این حرفه را ادامه می دهند به كمتر از انگشتان دست می رسند.
اطلاعات دقیقی در مورد تاریخچه و قدمت استفاده از گیوه در دست نیست ولی با توجه به اینكه كماكان از این پای پوش سنتی در استان استفاده می شود، مشخص می گردد كه ریشه عمیق در سنت و فرهنگ استان دارد و از قدمت چند صدساله سرچشمه می گیرد. با این وجود طبق اظهارنظر اساتید كهنه كار این رشته می توان قدمت گیوه دوزی به شكل فعلی را حدود 300 سال تخمین زد.
قدیمی ترین گیوه موجود در استان گیوه ای بچگانه با كف چرمی است كه اكنون در موزه مردم شناسی قلعه چالشتر نگهداری می شود. این گیوه قدمتی بیش از 80 سال دارد.
یك كارشناس صنایع دستی در همین خصوص می گوید: اگرچه مستندات روشنی از تاریخچه گیوه در دست نیست اما بنا بر روایتی می توان رواج استفاده از این پای پوش را به عصر صفوی پیوند داد.
رضا طاهرپور افزود: در آن دوران گیوه كفش افراد متمول به شمار می رفته و سایر مردم طبقات پایین نیز از پای پوشی با عنوان «گالك» استفاده می كردند.
وی همچنین به مراحل تولید یك جفت گیوه اشاره كرد و گفت: این پای پوش در چهار مرحله تخت كشی، رویه بافی، چرمسازی و گیوه دوزی (مونتاژ) آماده و همه قسمت ها با نخ موم زده به یكدیگر متصل می شود.
به گفته استادكاران این حرفه، یك جفت گیوه در 2 روز آماده می شود.
این كارشناس صنایع دستی ادامه داد: اگرچه هنوز هم هستند افرادی كه از گیوه استفاده می كنند و به ویژه در مناطق بختیاری نشین استان از اهمیت فرهنگی و اصالت خاصی برخوردار است اما سرعت گرفتن زندگی ماشینی و انواع كفش های ارزان، متنوع و در دسترس این هنردستی را دستخوش فراموشی قرار داده است.
طاهرپور تصریح كرد: در گذشته نقش گیوه در زندگی مردم بسیار مهم و قابل توجه بود و اهمیت آن زمانی است كه بدانیم در مناطق پرجمعیت و مهمی نظیر شهركرد، بروجن و فرخشهر محله ها، كوچه ها و برزن ها با نام یكی از رشته های زیرمجموعه گیوه دوزی از جمله محله تخت كشان و كوچه گیوه دوزان یا با نام خانوادگی هنرمندان و دست اندركاران این رشته از جمله استاد «علی تخت كشان» و استاد «تقی گیوه چی» عجین شده بود.
وی با بیان اینكه تا چند دهه گذشته بیش از 40 كارگاه گیوه دوزی در استان فعال بود، افزود: این در حالی است كه این صنعت در سالهای گذشته با فوت استادكاران این حرفه به دست فراموشی سپرده شده و افرادی كه در این حرفه مشغول كار هستند كمتر از پنج نفر هستند.
این كارشناس صنایع دستی خاطرنشان كرد: گیوه علاوه بر استفاده های عمومی روستائیان، كشاورزان، دامداران و عشایر در برخی نقاط شهری هم بعنوان كفش ویژه مجالس مهم و عمومی مورد استفاده قرار می گرفته و به دلیل دوام بالای آن حتی برای استفاده 2 نسل در قالب ارثیه از پدر به پسر منتقل می شد.
بر اساس نتایج تحقیقاتی كه به تازگی اعلام شده، گیوه یكی از استانداردترین و طبی ترین پای پوش های كشور معرفی شده است.
كارشناس مسئول حمایت از تولید صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در همین خصوص می گوید: از آنجا كه گیوه با مواد اولیه كاملا طبیعی و دارای شكل و فرم استاندارد دوخته می شود و به ویژه برای تابستان بسیار خنك وعرقگیر پا بوده دارای استاندارد سلامت است.
حمیدرضا ملكوتی افزود: گیوه در گذشته بواسطه شكل زندگی مردم كاربرد بسیاری داشته و به تبع آن كارگاه ها و استادان متعددی در این حوزه فعال بوده اند اما امروز بواسطه تغییر سبك زندگی مردم، كاربرد و عمومیت خود را از دست داده است.
وی تصریح كرد: مستندات دقیقی در خصوص تعداد فعالان حرفه گیوه دوزی در سالهای دور در دست نیست اما امروزه تعداد فعالان این هنر دستی انگشت شمار است.
ملكوتی، كارگاه های تولید كفش صنعتی و نبود تقاضا را از مهمترین علل منسوخ شدن تولید گیوه عنوان كرد و گفت: از آنجا كه استفاده از گیوه عمومیت ندارد و سبك زندگی مردم متناسب با زندگی ماشینی و استفاده از كفش های صنعتی است این هنر زودتر از سایر صنایع دستی رو به فراموشی گذاشته است.
وی سیاست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را اقدامات حمایتی در قبال صنایع دستی دانست و اظهار داشت: تلاش می شود رشته های صنایع دستی را با برگزاری نمایشگاه ها بیش از پیش به مردم معرفی كنیم و با متمركز كردن تولیدكنندگان هریك از رشته ها در حمایت از آنها گام برداریم.
كارشناس مسئول حمایت از تولید صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری افزود: اما از آنجا كه تعداد گیوه دوزان استان بسیار اندك است، نتوانسته ایم در متمركز كردن این رشته موفق عمل كنیم.
وی، سیاست های ترویجی را از دیگر راهكارهای موثر در احیای رشته های صنایع دستی عنوان كرد و گفت: مستندسازی و استانداردسازی رشته های صنایع دستی از جمله سیاست های ترویجی است اما در خصوص گیوه دوزی هنوز اقدام شایسته ای صورت نگرفته است.
كارشناسان این حوزه معتقدند؛ آموزش و فرهنگسازی، تنوع بخشی به تولیدات و به روز كردن آن، بازاریابی قوی، حمایت از هنرمندان و استادكاران این حرفه، برگزاری كلاس های آموزشی گیوه دوزی توسط سازمان میراث فرهنگی استان از جمله راهكارهای احیای این هنردستی است.
در كنار منسوخ شدن هنر گیوه دوزی، 13 رشته از صنایع دستی چهارمحال و بختیاری یا فراموش شده و یا در حال فراموشی است كه این موضوع می طلبد مسئولان مربوطه حساسیت و تلاش بیستری برای حفظ این هنرهای دستی به كار گیرند.
آنچه مسلم است، ایران با فرهنگ پربار تاریخی همگام با تمدن های كهن در حوزه هنرهای دستی از پیشتازان تاریخ به شمار می رود و امروز صنایع دستی یادگار همین گنجینه های ارزشمند تاریخی است كه شایسته است با نگرشی نو ضمن حفظ و احیای این هنرها و غنابخشی به فرهنگ كشور در پرتوان كردن و رونق اقتصادی كشور پشتیبانی و پاسداری شود از همین رو حفظ این میراث ارزشمند و تداوم كاربری آن نه تنها وظیفه مسئولان مربوطه بلكه یك رسالت ملی است.
گزارش از: خاطره حسین زاده
7363/6021
شهركرد- ایرنا- «گیوه دوزی» از هنرهای اصیل ایرانی و یكی از رشته های صنایع دستی است كه در بی مهری روزگار روبه فراموشی گذاشته و در حال پاك شدن از حافظه هنرهای دستی و قرار گرفتن در پستوی تاریخ است.
